Lesbók Morgunblaðsins - 22.09.1979, Blaðsíða 13

Bætt heilsa — betra líf
Þættir umsjúkdóma, lækningar
og fyrirbyggjandi aðgerðir
Eftir dr. Michael Halberstam
Það er nokkuð algengt að sjúklingar
kvarti við mig um það aö það hljóti að
vera „eitthvað bogið viö blóðrásina" í
þeim, þaö sé eins og blóðið renni ekki
eölilega um líkamann, og nefna það þá
oftast til marks að þeim sé síkalt á
höndum og fótum. Einkum er þetta
algengt á veturna og snemma á vorin;
ég hygg að flestir heimilislæknar kann-
ist við þetta. En það er um þennan
hand- og fótkuldafaraldur að segja, að
yfirleitt er lítið eða ekkert við blóðrásina
í fólkinu að athuga. Það hefur flest
eðlilega blóörás. Hér er einungis um
það að ræða, að líkaminn er aö „spara“
hita: hann safnar hita og heldur honum í
sér þegar hann þarf þess meö en
hleypir hitanum síðan út þegar ekki þarf
lengur á honum að halda.
Hjartað dælir blóðinu eftir slagæðun-
um í „slögum“ og því er hægt að mæla
hjartsláttinn með því að styöja fingri á
úlnliðinn innanveröan. Eftir slagæðun-
um berst blóðiö út um alla helztu
líkamshlutana og má því finna hjart-
streymi til og frá húðinni en hiti og kuldi
utan líkamans. Margir munu t.d. kann-
ast við það að þeim verður kalt á
höndum og fótum er þeir verða hræddir
eöa æstir. Það stendur þannig á því, að
þetta verkar allt á sömu taugarnar, á
geðbrigði, og hiti og kuldi utan líkam-
ans. Er fljótséð að þetta getur villt um
fyrir fólki með mörgum hætti. Maður
verður kvíðinn og órólegur, í sömu
svifum kólnar honum allt í einu á
höndunum og er þó vel heitt í herberg-
inu þar sem hann er staddur. Það er
eölilegt að hann álykti sem svo að
eitthvað sé að blóðrásinni. En þetta er
að öllum líkindum ekkert viökomandi
slagæðunum og getur hver gengið úr
skugga um það með því aö þreifa eftir
púlsinum.
Það er yfirleitt öllu alvarlegra mál ef
um slagæðarnar er að ræöa. Oftast
nær vill þá þannig til að komin er kölkun
í slagæðarnar til fótanna. Er þá ein-
kenni, að menn fá krampa eða verki í
kálfa, fót eða læri, sem þó er fátíöast, af
HITASTILLI-
KERFI
LÍKAMANS
AÐ VERKI
sláttinn víöar en á úlnliönum, t.a.m. á
hálsinum viö kjálkahorniö, þar sem
aöalslagæöin til heilans liggur mjög
utarlega, svo og á fótunum, aftan við
beinhnúðinn á ökklunum innanveröum.
Flestir alvarlegir blóðrásarsjúkdómar
eru einhvern veginn tengdir slagæðun-
um. Til dæmis að nefna veldur þaö
ýmist hjartakrampa eða hjartaslagi ef
slagæöarnar í hjartanu teppast, krampa
ef þær teppast aö nokkru en slagi ef
þær stíflast alveg. Þegar blóöiö er á
hinn bóginn komið eftir slagæðunum út
í hendur og fætur tekur viö því þétt og
flókiö net smáæöa og taugastööva og
sendir blóöiö áfram, annaö hvort beina
leiö út í háræðarnar uppi við hörundiö
ellegar í öfuga átt, inn í líkamann. Fari
maöur út og húö hans kólni leitar blóðið
inn í líkamann til þess aö halda hitanum
í blóðrásinni. Fari maður aftur á móti
inn í hita víkka æöarnar í húöinni út á ný
og dæla blóöinu alveg út aö hörundi til
þess að hleypa nokkru af líkamshitan-
um út. Þetta hitastillikerfi er sjálfvirkt og
öruggt, í fjestum a.m.k. En þarna eru
sem sé háræöarnar að verki, en ekki
slagæöar.
Reyndar getur fleira ráöið blóð-
göngu, þótt stutt sé, ellegar af annarri
áreynslu þótt ekki sé nema í nokkrar
mínútur. Menn halda yfirleitt nokkrun
veginn eðlilegum hita á fótum þrátt fyrir
æðakölkun. Æðaslátturinn til fótanna
getur hins vegar veriö daufur og jafnvel
finnst hann alls ekki. Oft kenna menn
sjúkdómsins í öðrum fótlegg en hinum
því kölkunin getur verið mismikil í þeim.
En nú eru komin til sögunnar tæki sem
mælt geta nákvæmlega blóðstreymið til
útlimanna.
Slagæðarnar út í handleggina kalka
sjaldnar en hinar. Þó er hugsanlegt að
um sé að ræða einhvern alvarlegan
blóðrásarsjúkdóm ef menn eiga vanda
til aö hvítna á fingurgómum er þei.r
koma út í kulda eöa ef þeir æsast, og er
þá vissast aö láta athuga þaö.
En það er óhætt að endurtaka það
sem haldiö var fram í upphafi, aö
langflestir, einkum og sér í lagi ungt
fólk, sem eiga vanda til hand- og
fótkulda ganga ekki með neina blóðrás-
arsjúksóma heldur er þar að verki
hitastillikerfi líkamans og „nálin" hefur
bara farið svolítið yfir strikiö.
Michael J. Halberstam
Hver dagur
þjáning
Framhald af bls. 7
Hann var litlu nær aö tímanum
loknum. Var þetta menntunin sem
hann fórnaöi svo miklu fyrir?
Hann hljóp burtu frá skólanum, en
fann ekki fyrir neinum fögnuöu yfir
aö vera laus þann daginn. Þaö voru
svo margir ömurlegir dagar í vænd-
um. Hann hugsaði meö hryllingi til
framtíöarinnar. Hver dagur yröi
þjáning. „Djöfuls líf,“ sagöi hann viö
sjálfan sig.
í strætónum á leiðinni upp í Árbæ
hugsaði hann ósjálfrátt heim til
unnustunnar. Hvernig skyldi henni
líöa núna? Skyldi hún vera honum
reiö? — Hann vonaði aö henni liöi
ekki allt of illa. Hann elskaði hana.
Gömul, bogin kona kom upp í
vagninn og unglingur nokkur stóö
upp fyrir henni. Gamla konan var
afar þakklát. Hún var orðin þreytt og
lúin. Kannski haföi hún einhvern tíma
verið ástfangin.
Þaö var stúrinn piltur sem steig út
úr tíunni í Árbæ. Hann var búinn að
ákveöa að skrifa elskunni sinni í
kvöid. Hann skyldi skrifa henni
fallegt bréf og segja henni hve heitt
hann elskaöi hana og hve mikiö hann
saknaöi hennar.
Hvert stefnir Framhald af bls. 9.
vegfarandi er alls ekki á Því
hreina, hvort nýbyggt hús sé
íbúðarhús, — eða ætlaö
hænsnunum.
Annað, sem mjög er brýnt að
bæta, er form sambýlishúsa.
Ómögulegt er að trúa Því, aö
sambýlishús eigi helzt aö líta út
eins og eldspýtustokkur á hlið-
inni, eða uppá endann. Stiga-
gangar í þesskonar húsum er
drepandi leiöinlegit og flestir
miöa viö að búa í blokk um
skamman tíma og helzt að
komast baðan sem fyrst. Það er
alls engin ástæða til Þess að
sambýlishús Þurfi að vera svo
leiðinlegt, að fólk Þrái mest af
öllu aö sleppa sem fyrst úr Því.
Markverð nýbreyting er hring-
bygging eftir Vífil Magnússon
viö Grensásveg og veröur hún
kynnt nánar síðar. Að ööru leyti
hefur verið ótrúlega lítið um
nýbreytni á því sviði og má
segja, að fyrstu blokkirnar í
Reykjavík og byggöar voru við
Hringbraut, séu ekki hætishót
síöri en Það nýjasta á þessu
sviöi, sem risið hefur í efra
Breiðholti.
Þarna ríkir greinilega tregöu-
lögmál, sem erfitt er að berjast
við. í fyrsta lagi er alltaf sú
hætta fyrir hendi, að nýbreytni
kosti eitthvað til viðbótar. í
öðru lagi er auðveldast fyrir
húsameistarann aö teikna eitt-
hvað sambærilegt við Þaö sem
hann pekkír að ekki sé nú talað
um, hvað Þaö er miklu aðgengi-
legra fyrir byggingariönaðinn
aö framleiöa Það sama upp
aftur og aftur. Þar sem svo
mjög er treyst á opinbera for-
sjá, ættu ríki og bæjarfélög að
hafa furmkvæði um aö brydda
uppá einhverju nýju. En hvaö
gerist? Nægir ekki aö benda á
verkamannabústaðina upp í
Breiðholti til dæmis? Berum pá
saman við verkamannabústaö-
ina, sem byggöir voru við
Bustaðaveg fyrir margt löngu
og eru kannski rétt sæmilegir
og ekkert umfram pað. En peir
nýju eru pað ekki heldur. Eins
og sakir standa má segja, aö
smærri íbúöarhús — einkum
einbýlishús — séu byggð nokk-
uð öðruvísi en var fyrir svo sem
fyrir 10 árum. Bungalow-stíllinn
með flötum Þökum og heilum
veggjum úr gleri hefur sungið
sitt síðasta vers í bili og menn
kannski um síðir búnir aö átta
sig á Því, að hann hentar
talsvert betur í Kaliforníu eða á
Spáni en hér á íslandi.
Nú sjást Þess merki, að
gamalt bárujárn sé hreinlega
endurnýjað, en mun algengara
er Þó, aö notaðar séu álklæön-
ingar með föstum lit. Verður sá
kostur aö teljast Þungur á
metunum, en vatnsmálmingar-
glundrið, sem aðeins er tvö ár
að rigna af steinveggjum, er
óbrúklegt efni. Kannski kemur
sú tíö einnig um síðir, að fariö
verði að einangra hús að utan-
verðu, — og Þá með vatns-
heldri og litfastri kápu úr áli
eða ööru. Kannski kemur sú
tíö, að steinsteypa hætti aö
íÞyngja okkur sem hið eina
mögulega byggingarefni og
kannski kemur sú tíð, að
byggðir veröi klasar íbúðar-
húsa, sem snertast að verulegu
leyti, en hver íbúð með sérstök-
um inngangí í stað blokkanna,
sem trúlega verður búið að
mölva viður uppúr næstu alda-
mótum.