Lesbók Morgunblaðsins - 09.03.1975, Síða 13
inn sem hálfgerðan óvin sinn.
Þeir komu frá skógauðugum lönd-
um þar sem nauðsynlegt var að
ryðja honum burt svo að hægt
væri að rækta annað gagnlegra,
t.d. korn. Og varla er að vænta
þess að menn hafi gert sér grein
fyrir áhrifum hins kalda veður-
fars. Það eru ekki nema svo sem
200 ár síðan augu manna tóku að
opnast fyrir því hvar komió var.
Arið 1786 æskti hið konunglega
islenzka Lærdómslistafélag rit-
gerðar um hvernig hentugast
mundi vera að þynna og hvetja
heyljái i þeim tilgangi að spara
hrísrif til lédengingar. Af grein-
inni sem er eftir O. Olavius, er
augljóst að hverfisteinar hafa þá
verið komnir i landið og notkun
þeirra hafin, jafnvel fyrir
nokkru, Tilgangur félagsstjórnar-
innar er að reyna að sporna við
því „að þær litlu eftirstöðvar af
skógi og rifhrísi í landinu verði
öldungis í grunn eyðilagðar“, eins
og það er orðað. „Og ef mögulegt
væri að gera ljáina langbeittari
en þeir veröa eftir dengsluna".
(Lærdómsl.fél. rit X/150).
Ekki get ég með neinu móti
getið mér til hvort meira er um
kolagrafir þarna i Lambanessásn-
um en víða annarsstaðar á svæð-
um af svipaðri stærð. Aldrei hefi
ég rekist á frásagnir er greini frá
slíku og allra síst teikningu af
nokkru svæði. Um 90 kolagrafir á
aðeins 14 ha svæði er meira en ég
hefði nokkurn tíma getið upp á,
ef ég hefði verið beðinn þess.
Maður sem hjálpaði mér við mæl-
ingarnar var hissa hvað grafirnar
eru þétt en gat þó ekki upp á,
eftir á, að þær væru nema svo sem
50, sem við værum búnir að mæla
út.
Kol hafa víst ekki flust til
landsins að neinu ráði fyrr en um
1870. Um það leyti komu skosku
ljáirnir einnig til sögunnar, en
það létti strax á hrisrifinu. Allt
fram að þeim tima hefur því þurft
að efna til kolagerðar vegna lé-
dengingarinnar. Er bersýnilegt af
ýmsum frásögnum, aó mörg heim-
ili hafa verið komin i þrot með að
afla kolanna snemma á 19. öld-
inni. Hefur þvi víða verið gengið
mjög nærri öllu sem kallað var
rifhrís eða krathrís.
Sumar frásagnirnar um skógar-
eyðinguna eru ömurlegar. Ég vil
tilfæra hér aðeins eina slíka frá-
sögn. I Sóknarlýsingum Skaga-
fjarðar (bls. 71) segir sr. Jón
Konráðsson á Mælifelli þetta árið
1839: „Skógar eru hér hvergi,
fjalldrapi fyrir löngu upprættur.
Ein reyniviðarhrísla hefur verið
til í Reykjafossgili." Ein hrísla!
Hvað átti svo blessað fólkið að
taka til bragðs? Enginn bræðir
víst málm við mó.
Það tel ég alveg víst að í Lamba-
nessásnum hafi einhverntíma
verið mikili skógur og mikil kola-
gerð hefur verið þarna í ásnum.
Varla eru þessar næstum 90 kola-
grafir, sem enn sjást, þær einu
sem gerðar voru.. Flestar eru þær
liklega horfnar. Þessar, sem enn
sjást deili til, eru aðeins um 200
ára gamlar og sumar gerðar á
„moldum hinna“. Og hvað voru
þær margar? Og hvernig var svo
unnið að þessu? Var skógurinn
eða kjarrið höggvið með varúð og
hlífð í huga? Nei, ekki nú aldeilis.
Að síóustu vil ég leyfa mér að
setja hér þrjár stuttar frásagnir
um skógarhöggið, allar eftir
ágæta höfunda. Ég byrja á þeirri
frásögninni sem ég tel að sé elst.
Hún er i bók sem heitir Þjóðhætt-
ir og ævisögur, eftir Finn Jónsson
bónda á Kjörseyri við Hrútafjörð.
Hann var uppi 1842—1924 og var
sunnlenskur að ætt. Lýsing hans
er á þessa leið: „Þegar felldur var
skógur eða tekinn upp sem kallað
var, voru stofnarnir eða lurkarnir
höggnir í sundur við rótina með
vanalegum íslenzkum öxum sem
kallaðar voru skógaraxir eóa
handaxir. — Það má með sanni
segja að „lítt væri af setningi sleg-
Framhald á bls. 16
Baslari fyrir vestan
Framhald af bls. 3
þungatölu munu þeir vera um |
1500 pund. Þeir verða að vera
stórir og þungir til þess að geta
dregið erfið tæki. Ég á einn hest,
sem er gæðingur, en brúka hann
litið, því ég ferðast ekki mikið. Ég
keypti hann nú bara vegna þess
að engum likaði við hann. En mér
likar við hann, okkur semur og
það er alltaf gott að hafa tvo til
reiðar, já, ég keypti greyið.
Þessir hestar okkar hér eru af
allt öðru kyni en heima á áett-
landinu, þótt þeir séu stórir eru
þeir ekki seigari og ekki munu
þeir vera góðir i fjöllum. Við vilj-
um helst hafa þá gangandi, þegar
við krækjum aftan i þá vélum o.fl.
Ég hef aldrei ræktað korn,
landið er of grýtt. Ég heyja bara
handa gripunum. Það er ágætt að
hafa gripi og aróurinn verður
talsverður ef þeir eru margir. Hér
er margt fólk, sem hefur gert vel.
Landið er víðast hvar mjög gott
og býður upp á að gera vel. En
veðráttan er ekki góð. Veturinn
er of langur og strangur. Landið
hér vestur að Manitobavatni
gefur af sér mikla uppskeru, ef
árstiðin er góð.
Winnipegvatn hefur oft verið
Framhald á bls. 16
VISUR
/ JL l/ úr visnasaýhi
Sigurður Björgúlfssonar
Á bruggárunum svonefndu var mikið ort
um alla þá fyrirhöfn og áhættu, sem brugg-
inu fylgdi. Bóndi nokkur norður í Fljótum
bruggaði landa og seldi mikið. Björn
Blöndal, eftirlitsmaður, ætlaði að nappa
hann, en bónda bárust fregnir af för hans.
Varð bóndi skjótur til og kom brugginu
undan svo Björn fann ekkert. Þeir Stefán
Stefánsson og Lúðvlk Kemp sendu þá bónda
þessar vísur:
Vítin ber að varast hér,
vondar eru blikur.
Blessun sérhver berist þér —
bæði ger og sykur.
Bakkus vandar víða bú;
við það standa hljótum,
að bezta landann bruggir þú,
brautryðjandi í Fljótum.
Margir gista bóndans bæ,
boðnar vistir grönnum.
Af sannri list þú sí og æ
svalar þyrstum mönnum.
Lagarefum segjum „svei".
Sagnir hef ég frá þér:
Drottinn gefi að þeir ei
oftar þefi hjá þér.
Við lát Bjarna frá Vogi orti Stefán skáld
frá Hvítadal eftirfarandi vísu:
Nú er hann Bjarni búinn.
Bjarni er orðinn nár.
Aldrei greiðir hann oftar
atkvæði sér til fjár.
— X —
i vlsnasafni Sigurðar Björgvinssonar er
eftirfarandi visa Freysteins Gunnarssonar
kölluð „Spillingin". Þetta er raunar þjóð-
kunn visa, en ekki er tilefnis getið hér og
kannski gæti einhver látið visnaþáttinn vita
um það.
Það tjáir ekki tetrið mitt
að tala um spillinguna:
Þær eiga bágt með eðli sitt
undir fyllinguna.
Eftirfarandi vlsu orti Karl Friðriksson um
báglega stöðu rikissjóðs eitt sinn þá er
Framsóknarflokkurinn fór með völd:
Ríkiskyllir rausn sem bar
rýrna vill að neðan:
Hafa frillur Framsóknar
farið illa með hann.
— X —
Um þá aflavon sem ekki er þessa heims,
en vlsast annars, orti Teitur Hartmann:
Oft heyrast menn kvarta undan þvi að
hafa fáar stundir aflögu fyrir sjálfa sig og
svona vill það vera: þegar ekki er atvinnu-
leysi, er of mikið að gera, eða öllu heldur
eru menn neyddir til að taka alla þá vinnu
sem býðst til þess að skrimta. Um þetta
ástand er vlsa I visnasafni Sigurðar Björg-
ólfssonar og er hún sögð vera eftir óþekktan
höfund:
Mér er skipt það mæðu pund
minni fjörs á línu
að mega aldrei einni stund
eyða að gamni mínu.
— X —
Enginn hefur verið viðriðinn Lesbókina
nándar nærri eins lengi og Árni Óla. í seinni
tið hafa nokkrum sinnum birst ágæt Ijóð
eftir Árna í Lesbókinni, en i visnasafninu er
reyndar þessi visa eftir hann:
Það sé ég á þínum kálfum,
þýð mær,
að þar sem mætast þykk lær
þar er enginn kotbær.
— X —
Og svo er hér ein eftir Árna Halldórsson á
Eskifirði. Hún er ort um ákveðinn iækni,
sem ekki verður nefndur hér:
Morfín gefur mörgum enn
magnaður skammta-refur,
að deyfa bæði og drepa menn
dável tekist hefur.
— X —
Likamslýti hafa tíðum orðið yrkisefni. Að
augun standi á stilkum, hefur stundum
heyrst, en siður, að þau hangi í daviðum
eins og segir í þessari dapurlegu mannlýs-
ingu, sem fjallar um fótstóra og úteyga
stúlku. Höfundur visunnar er óþekktur.
Einhverju sinni þótti Hannesi Hafstein,
skáldi og ráðherra, sem menn væru að selja
sannfæringu sina á hinu háa Alþingi. Þá orti
Hannes:
Þrlr tugir silfurs, segja menn,
að svikara Júdas gerði.
Nú eru goldin þúsund þrenn —
þetta er að hækka í verði.
— X —
Ekki hafa menn alltaf kvatt sina vist með
sælum endurminningum, samanber þessi
visa, eftir Gisla Guðmundsson Skagfirðing.
Hann var þá að fara úr vist að Þverá i
Reykjahverfi:
Klafann brýt og bölv'onum
I básinn skít ég hrakyrðum.
Upp mig slít I ósköpum
úr helvíti og kvölunum.
— X —
Til jafnvægis er hollt að fara með þessa
finu og dýrt kveðnu visu Freysteins
Gunnarssonar um Reykjavikurmeyju. sem
ekki er nafnkennd:
Engum lík er auðarbrík,
alla mýkir fegurð slík,
sefur rik í silkiflik, —
og svo er hún líka úr Reykjavík.
— X —
Landskunn er vísa Friðbjörns frá Staðar-
tungu um Hliðar-hreppsnefndina. Sú skýr-
ing fylgir, að hér sé átt við hreppsnefndina í
Kræklingahlið i Eyjafirði, en að samkomu-
húsið hafi verið nefnt Kuðungurinn. Sé
annað réttara, er hér með beðið um leiðrétt-
ingu. Sumir hafa fyrstu hendinguna: Komin
er Hliðar-hreppsnefndin. Gott væri að fá að
vita hvor er upprunalegri, sú gerð eða þessi:
Leitar sjót á „landa"-mót,
lífsins njóta sanna.
Aldrei þrjóti, en fljóti um Fljót
framtak ótal manna.
Yfir þeirri aflavon
andi mannsins vakir,
að hann Jesús Jósepsson
jafni allar sakir.
Undra-ljótum, löngum fótum
leynir snót und pilsunum.
Eik hjá spanga ýrðri á vanga
augun hanga i „daviðum".
Þarna er Hlíðar-hreppsnefndin
hún er að skríða í kuðunginn,
ekki er friður flokkurinn,
finnst mér prýða hundurinn.