Lesbók Morgunblaðsins - 09.03.1975, Page 11
Tónlistarherbergi ! keisarahöllinni í Koyoto, frá 1 7. öld. Hér er
auðséð líkingin við flatarform núthnabygginga.
Eleanor Atin: 100 stígvélaskór á leið til kirkju. Innlegg ! Kjarvalsstaðadeil-
una!
Gallery SÚM við Vatnssti'g.
HREYFILIST A ISLANDI
Á fyrstu samsýningu SÚM 1965, i
Asmundarsal á Skólavöróuholti,
voru nokkur verk þannig byggð
aö þeim mátti breyta, þ.e.
skoöandinn færöi til ákveöna
hluta verks eöa breytli þvi öllu
innan ákveöins ramma, og gat
þannig fengiö formskynjun sinni
nokkurn farveg. Myndir þessar
átti Jón Gunnar Árnason. Tveim
árum siðar hélt Listafélag
Menntaskólans viö Lækjargötu
skúlptúrsýningu i viðbyggingu
skólans. Voru verkin lýst sérstak-
lega og fengu við það aukna vídd
og áherzlu, form hreyfanlegra
mynda breyttust i þessari birtu til
meiri áhrifa á skoðandann (en
áður höfðu skúlptúrverk verið
hornreka innanum málverk eða
teikningar, eða þá illa fyrirkomið
í misjafnlega hentugum söluin).
Árið 1969 urðu svo þáttaskil í
myndlist hérlendis, þegar áður-
nefndur Jón Gunnar Árnason
opnaói einkasýningu í Gallerie
SUM á hreyfanlegum mynduin
sern höföu miklar verkanir. Þarna
voru óhugnanlegar maskínur með
flugbeitta hnífa, sumar hljóðuðu
og titruöu, aórar voru heitar og
leiddu straum. Hér var á ferðinni
áköf ádeila á tækniþróunina, við-
vörun til viðstaddra og jafnframt
eggjun um aó snúast til varnar. Á
næstu einkasýningu bætti hann
enn einu tilbrigöinu viö þessa list-
stefnu: rauó efja vall i auga varin
hnífum. Fjöreggið skal varðveita.
IIREYFING OG SJÓNERTING.
Hreyfingin í myndlistinni hef-
ur verið margs konar, hún hefur
undirstrikað formrænt gildi og
gefið þvi líf i svífandi léttleik,
hún hefur stuðlað að skemmti-
legri hönnun leikfanga og stolu-
skrauts (óróa), hún hefur orkað
meó pólitiskum mætti, og hún
hefur verið hluti rannsóknar
listafólks og annarra á áhrifum
ljóss og lita á sjónina og aðra
tilfinningaþætti mannsins. Hug-
vitssöm lýsing og útspekúlerað
litaval í hibýlum og á vinnustöð-
um (t.d.) getur haft margs konar
áhrif á fólk, bæði truflandi og
þægileg. Tilraunir hafa sannað að
mislitir fletir sem raðað er i sömu
fjarlægð frá skoðandavirðast mis-
nálægir, t.d. rauði liturinn sýnist
nær en sá blái, samanber: fjar-
lægðin gerir fjöllin blá! Þegar
andstæðum litum (t.d. rauóu og
grænu) er att saman skapast
spenna milli þeirra og litirnir
virðast hreyfast. En hreyfingu á
sléttum teiknuðum fleti má or-
saka með linum, eða þá með vissu
samspili hvítraogsvartaflata og
er þvi ekki bundið litunum alger-
lega. Þessi sjónertandi áhrif hafa
listamenn notfært sér í myndum,
en rætur þeirra má rekja til
Bauhaus i Þýzkalandi áöðrum tug
aldarinnar. Þar voru nemendum
gefin teikniverkefni og æfingar
sem byggðust á sjónertandi lög-
málum. Þeir eru margir lista-
mennirnir sem hafa hagnýtt sér
tæknina, má þar nefna Victor
Vasarely og Josef Albers, Diter
Rot og Bridget Riley. Meó þeim
höfst nýtt skeió i listinni og hefur
borizt víóa.
2. Desember 1972 var opnuð
sýning í Norræna Ilúsinu þar sem
saman áttu verk Margrét Jóels-
dóttir og Stephen Fairbairn. I
sýningarskrá geróu þau grein
fyrir myndum sinum og skrifuóu
meðal annars:
„Með því aó afmarka hvorki
tima né staó, meó því að einbeita
sér að skynáhrifum, sem eru ekki
eingöngu sýnileg, og með því að
yfirfæra ýmiss konar orkutegund-
ir I sýnilegt form, getur maður ef
til vill lýst viðfangsefninu á þann
hátl, sem ekki er mögulegt með
hlutlægum myndum einum sam-
an. Með þessu er þó ekki átt við að
við ákveðum alltaf fyrirfram
hvaóa áhrif eigaaókoma fram.“
„Tæknin sem við notum er árang-
ur umfangsmikilla tilrauna með
litafyrirbæri. . .“ „Náttúran bygg-
ir upp litröf sitt með áhrifum
ljóssins á mjög fíngerðar form-
byggingar. Hvitt ljóst er dreilt og
brotið í iðandi lifi. Með þvi að
nota fíngerðar formbyggingar —
rendur og doppur — erum vió aö
nota aóferðir náttúrunnar til aö
skapa liti. Frumlitaeiningar okk-
ar blandast saman og gefa óvenju-
lega skýra samlæga litablöndun."
Verk þeirra Margrétar Jóels-
dóttur og Stephens Fairbairn
hengu ýmist á vegg eða stóðu á
gólfi, sum voru knúin áfram af
rafmagni og snerust hægt svo
verkin sibreyttust fyrir augum
áhorfandans, önnur kvikuðu er
skoðandinn gekk um. Úthugsuð
brögð byggð á rannsóknum and-
stæóra lita í upphleyptum flötum
gerðu þessi verk þeirra mjög
sannfærandi og lifandi, orkuðu
ntjög á skynfærin:
„Það er aldrei mögulegt að upp-
lifa verk okkar frá einu sjónar-
horni. Vió viljum gjarnan leyla
þeirri hugmynd að þróast, að það
sé alltaf ný reynsla, ný áhrif sem
bióa manns: aó þaó biói okkar
alltaf hiö óséöa, sem veröuraöeins
sýnilegt eftir meðvitaða einbeit-
ingu áhorfandans. Atriði, sem
koma hverl á eftir öóru, gefa
verkum okkar sömu möguleika og
í kvikmynd, nema hvað áhorfand-
inn getur núna ráöió aó vissu leyti
hvað hann sér."
MEIRA UM LJÓSIÐ
Auk þess að vera mikill áhrifa-
valdur á ýmsa þætti hreyfilistar
getur ljósið verið eitt sér og fram-
kallaó hreyfingu. Sumir lista-
menn hafa búið til heljar mikla
skúlplúra þar sem ljósið (í myrkr-
inu) sibreytir myndsviði áhorf-
andans, blikkandi perur og per-
ustæður orsaka skynjunarhrif hjá
skoðandanum sem hann fær ekki
annars staðar. Stundum eru þess-
ir skúlptúrar úti, en oftar eru þeir
sérstakt umhverfi og sýningar-
gesturinn orðinn hluti þess um-
hverfis, hann gengur um I því og
meðtekur áhrifin, og verður einn-
ig hreyfing í verkinu, þ.e. einn
skoðandi getur truflað eða breytt
sjónsviði annars. Ljós í um-
hverfisverki má margfalda og
magna i miklum mæli með spegl-
um, og þannig fæst fram tilfinn-
ing fyrir óendanleik i þessari til-
veru, myndrúmió þenst út og viö-
staddir upplifa nýjar hræringar
hið innra með sér. 1 þessu sam-
bandi má minna á skynvilluhrifin
sem hljómlistamenn ná fram með
ljóskösturum, þá er stundum not-
azt við frumliti og þeim att saman
svo að úr veróur allsherjar ringul-
reið, þegar „bezt“ tekst til.
Annars konar ljós geta þanið út
myndsviðið svo persónur útvikka
eða dragast saman í ljósinu, allt
sem er i nálægð ummyndast.
LJÓS OG ÞREIFING
Blint fólk hefur sérstaklega
næma tilfinningu f.vrir áþreifan-
legum hlutum, við missi sjónar-
innar verða önnur skilningarvit
skarpari. 1 umhverfinu er því
alltaf eitthvaó sent uppgötvast á
nánari liátt en hjá sjáandi fólki,
formið fær sínýjan svip og hefst
uppfyrir notagildið. Hver sem er
getur að sjálfsögðu framkallað
svipuð áhrif, með höndunum eða
öðrum pörtum líkamans, kannski
likamanum öllum. 1 umhverfislist
getur þvi skapandi verksins gefið
báðum hópunum jafna mögu-
leika, t.d. i myrkri, með loft-
straumum o.fl. Hægt er að hugsa
sér sal þar sem fíngerðir þræðir
hanga þétt neðan á loftinu á af-
mörkuðu svæði, en á öðru svæði
sé sifelldur loftstraumur upp um
göt á gólfinu (!). I báóum tilvik-
um verður þátttakandinn fyrir
nýstárlegri reynslu, fetar sig um
eða svifur i umhverfi sem breytist
og ummyndast við hvert skrif,
verður i verkinu jafnmikið og
verkið sjálft.
HEIMILDIR:
THE MACHINE. K. G. Pontus
Hultén. The Museum of Modern
Art, New York. 1968
VASARELY, Werner Spies.
Harry N. Abrams, New York.
SKULPTOR 1970. Jón Gunnar
Arnason í Gallerie SUM v/Vatns-
stíg.
LJÓS OG LITIR 2.12,—11.12 1972
Margrét Jóelsdóttir og Stephen
Fairbairn í Norræna llúsinu.
MOVEMENTS IN ART SINCE
1945. Edward Lucie-Smith.
Thames & Iludson. London
CALDER. Mulas & Arnason. The
Viking Press New York 1971.
Halldör Valdemarsson
MISRÉTTI
þú segir mér af misrétti
ofbeitingu valds
og réttarfarslegum skripaleik
sovéskra stjórnvalda
og graetur forlög þ!n
vlst voru þeir kumpánar
beria og stalin
hrekkjóttir
en solzhenitsyn
meðan við erum öll þrælar
fégræðgi og valdafiknar
hvernig á ég að gráta
hlekki eins fanga
I síberíu eða sing-sing
Svartur hvíti
HVAÐ GETÉG
GEFIÐ ÞÉR?
Hvað get ég gefið þér gullinbrá?
hvað get ég gefið þér
ég er bara flöktandi mannkerti og á
aðeins það Ijós sem ég ber.
Anna María Þórisdöttir
JANÚAR
Enn tókst þér, aldni hnöttur,
að „sveigja að sólunni"
kaldan svörð.
í dag sendi vorið kveðju
með sólkysstum skýjum
janúarfölri jörð.
FEBRÚAR
Dimmbláum vængjum
hylur andlit sitt
hörfandi skammdegisnótt.
Fölgul á vanga
gægist sól yfir brúnir.
Þangað fetar sig febrúar,
svalgrænum skrefum.