Lesbók Morgunblaðsins - 08.11.1970, Page 10
Eistneskar
þjóðsögur
Sr. Sigurjón Guðjónsson
íslenzkaði
I.
Morgunroðinn
og kvöldroðinn
Vera má að þú þekkir Ljós-
gjafann í höll Alföður. Veiztu,
hver hýsir sólina og leiðir
hana til hvílu, þegar dagsverki
hennar er lokið? Veiztu, hver
það er, sem tendrar hana að
nýju á hverjum morgni og
sendir hana út á himinhvolfið ?
Alfaðir átti þræl og ambátt,
sem hann hafði gefið eilífa
æsku. Þegar sólin hafði lokið
dagleið sinni í fyrsta skipti,
sagði Alfaðir við ambáttina
Hemarik, kvöldroðann: „Dóttir
mín, þér fel ég kvöldsólina!
Slökktu á henni og fel hana
vandlega, svo að ekkert geti
grandað henni!“
Morguninn eftir, þegar sá
tími var kominn að sólin skyldi
aftur hefja dagsverk sitt, sagði
Alfaðir við Koit, morgunroð-
ann: „Sonur minn, þín skylda
er að tendra sólina og búa hana
undir ferðina.“
Af trúmennsku unnu bæði
Hemarik og Koit störf sín.
Aldrei brást upprisa sólarinnar
við sjóndeildarhring í austri.
Að vetrariagi fór hún nær
yztu rönd jarðar, gekk fyrr til
hvilu og hóf vinnu sína siðar
að morgni. En á vorin, þegar
blómin vöknuðu og fuglarnir
sungu, og á sumrin, þegar jarð-
argróðurinn þroskaðist í verm-
andi geislum hennar, fékk hún
ekki að sofa nema stutta
stund. Hemarik afhenti sólina,
sem skyldi hvílast, Koit, morg-
unroðanum.
Og nú stóð yfir fegursta tíð
ársins — tíð, er öll blóm fylla
loftið ilmi. Hvarvetna á
jörðinni hljómuðu söngvar
fugla og manna. Og þrællinn
og ambáttin hans Alföður
horfðu djúpt i augu hvors ann
ars. Hemarik lagði sofandi sól-
ina i hönd Koits. Þau tókust
i hendur og varir þeirra mætt-
ust.
Aðeins eitt auga, sem aldrei
sefur, hafði séð það sem bar
við í leyndardómsfullri kyrrð
miðnættisins. Daginn eftir kall-
aði Alfaðir þau fyrir sig og
sagði: „Ég er ánægður með
ykkur bæði og ég óska ykkur
fullkominnar hamingju. Njótizt
og gegnið skyldum ykkar sem
áður, en sem eiginmaður og eig
inkona upp frá þessu!“
Hrópuðu þá bæði: „Faðir,
raskaðu ekki gleði okkar. Leyf
okkur alltaf að vera sem brúð-
ur og brúðgumi, svo að ham-
ingja okkar megi ávallt hald-
ast síung og ný!“
Alfaðir heyrði bænina og
blessaði ósk þeirra. Elskend-
urnir finnast nú aðeins einu
sinni á ári, og þá í fjórar vik-
ur. Þegar Hemarik réttir Koit
sofandi sólina, takast þau í
hendur og kyssast. Roðinn á
brennandi vöngum Hemariks
endurspeglast á skærum kvöld
himninum, meðan gullið skinið
á yztu rönd hans boðar risandi
sól, sem Koit hefur tendrað.
Og stöðugt skreytir Alfaðir
engin á ný fegurstu blómum
fyrir fund þeirra, og næturgal-
amir hrópa gáskafullir til
Hemarik:
„Þú lata stúlka, lata stúlka,
nóttin er svo löng! “
II.
Þjóð Vanaisa
Mannkyninu fjölgaði sí og æ
á jörðinni og fyrsti bústaður
þess varð alltof þröngur, — og
mest sakir þess, að samkomu-
lagið fór út um þúfur. — Vana-
isa, faðir guða og manna, ákvað
þvi að dreifa mönnunum um
jörðina, og gaf hverri kynkvísl
nýtt heimkynni.
Til þess nú að skilja þær enn
betur að, ákvað hann einnig, að
hver kvisl skyldi öðlast sín sér
kenni, tala eigin tungu og
bera hver sitt nafn. Hann lagði
svo fyrir, að þær skyldu allar
mæta á tilsettum degi á Ketil-
fjallinu.
Vatn og eldur eru andstæð
ar höfuðskepnur, sem leitast
við að eyða hvor annarri. Allir
vita, að vatnið í katlinum, kval-
ið af eldinum, gefur frá sér
dauft suð til að byrja með og
það verður hærra og hærra og
snýst loks í hvæs, þar eð vatn-
ið beinir öllum kröftum sínum
að því að hoppa yfir barminn
og ráðast á óvin sinn.
bas, Fantastic Voyage,
Doctor Doolittle, The
Boston Strangler og
Che, Hann byrjaði
sem höfundur heimild
armynda og aflaði ein
þeirra honum Oscars-
verðlauna 1948, en
hún nefndist „Design
for Death." Fjailaði
hún einmitt um Jap-
ani í heimsstyrjöld-
inni síðari og er því
nátengd Tora! Tora!
Tora! í grundvallarat-
riðum.
1 myndum eins og
Compulsion (’59) og
The Boston Strangler
(‘69), ræðst Fleiseher
einarðlega á lífláts-
refsingu og í mynd-
inni, sem hann vinnur
nú að, Ten Rillington
Place, kveður við
sama tón, en hún f jall
ar um hin frægu
Christie-morð í Iond-
on (Richard Attenbor
ough leikur Christie).
En þar sem Fleiseher
er svo mjög á móti
manndrápum, sem
framkvæmd eru í
nafni rikisins, átti
hann þá ekki í sið-
ferðilegu stríði við að
gera mynd eins og
Tora! sem óneitanlega
fjallar um skipulagt
fjöldamorð? „Jú, sið-
fræðin var mér tölu-
vert vandamál, en það
hlýtur líka að vera
vandamál allra þeirra
sem hafa einhvern sið
ferðisþroska. Ég
reyndi að vera sem
allra hlutlausastur og
halda mig algjörlega
við staðreyndir. Ég
reyni hvorki að af-
saka Japarii né Banda
ríkjamenn. Við sýnum
öll mistökin, sem gerð
voru. En við vUdum
þó sérstaklega forðast
að sýna Japani eins
og þeir hafa venju
lega verið sýndir i am
erískum B-myndum,
og þess vegna voru
tveir japanskir leik-
stjórar látnir sjá um
þeirra hlið á málinu.
En þótt undarlegt
megi virðast, hætti
þeim í fyrstu til að
gera landa sína að of
miklum illmennum.
Sýndu þeir flugmenn-
ina sleppa sprengjum
á Pearl Harbour og
síðan hlæja að öllu
saman, svo að þegar
ég sá fyrstu tökurn-
ar stakk ég upp á því,
að flugmennirnir
gerðu þetta fremur
með hugarfari við-
skiptamannsins, en
sýndn ekki svona
milda gleði yfir að
drepa þúsundir Amer
ikana. En ef til vill
er þetta ekki rétt, því
að ég geri ráð fyrir
að ef við gerðum
mynd um sprengjuá-
rásir á Þýzkaland,
mundum við óhjá-
kvæmilega sýna ein
hvern gleðivott.
Fleischer segir, að
bæði hernaðarsinnar
og friðarsinnar muni
finna sinn málstað
studdan i mynd-
inni. Hinir fyrrnefndu
geta bent á hvað ger-
ist, þegar stórþjóð er
hernaðarlega óundir-
búin, friðarsinnar
hins vegar hvað ger-
ist, þegar lítill liópur
sauðþrárra manna ýt-
ir heilli þjóð út í von
laust strið.
Þar sem Fleischer er
friðarsinni mátti hann
lial'a gát á sjálfum sér,
að láta innri sannfær
ingu aldrei bera sögu-
legar staðreyndir of-
urliði. Þegar Martin
Balsam, sem leikurað
mírál Kimmel, kvart-
aði yfír því, að það
væri of dramatískt
fyrir Kimmel að segja
að það hefði verið góð
verk, ef hann hefði
verið drepinn í árás-
inni, gat Fleischer
flett upp í skýrslum
og bent Ieikaranum á,
að hann hefði raun-
verulega sagt þetta.
Og þar við sat. Það
mætti þvi ef til vill
kalla Tora! sannsögu-
lega heimildarmynd
fremur en „kvikmynd
byggða á sönnum at-
burði.“
Eftir að Fleischer
lauk við Tora! (þar
sem hver dagur var
pína og kvöl, segir
hann) hefur hann
kvikmyndað Ten Rill-
ington Place og vinn-
ur nú að frágangi
þeirrar myndar.
Hvaða aiigum lítur
Fleischer kvennamorð
ingjann Christie? Var
hann sjúkur eða ein-
ungis rakið illmenni?
„Það er ekkert til,
sem heitir illmenni,“
segir Fleischer, „það
er einungis sjúkt fólk.
Illt innræti er miðalda
hugtak. I öllum mynd
um sem ég hef gert
um afbrotamenn eftir
Compulsion, lief ég
sýnt morðingjum
mikla nærfærni.
Christie var á yfir-
borðinu mjög venjuleg
ur maður, en einhvers
staðar innra með hon
um ólgaði þessi þörf
til að drepa. Og ef
eitthvað smávegis
færi úr jafnvægi
innra með okkur, gæti
livert okkar sem er,
lent á sömu braut“.
10 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 8. nóvem,ber 1970