Lesbók Morgunblaðsins - 08.03.1970, Page 11

Lesbók Morgunblaðsins - 08.03.1970, Page 11
Ein ástæðan fyrlr Þvf, að þau kusu að vera sem mest út af fyrir sig og vekja sem minnsta athygli er fæðing barns þeirra. Mikil leynd hvíldi yfir fæðingu þess og það er aðeins eftir flóknustu krókaleiðum að menn hafa síð- ar komizt að því með fullri vissu. Merkasta verður að telja staðhæfingu Kateys sem talaði um ,,son, sem hefði dáið í frum- bernsku.“ Hún ljóstaði þessu ekki upp fyrr en hún var orðin öldruð. Þó að Katey væri alla tíð mjög beizk út í föður sinn og segði að hann hefði verið „ákaflega vondur maðuir“ virð- ist engin ástæða fyrir því að hún segi ósatt í þessu máli. En fyrir okkur, sem lifum nú, skiptir í raun og veru ekki meginmáli, hvort þau Ellen og Dickens eignuðust þetta barn, heldur þau áhrif, sem Ellen hafði á þau verk, sem hann átti óskrifuð. Söguhetjur hans Est- ella, Bella, Helena, allar minna þær um margt á Ellen Ternan, og svo virðist að eftir því sem árin líða renni upp fyrir hon- um ljós. Ellen Ternan var þá ekki heldur sú kona, sem hann var að leita að. Hann hafði hrif- izt af sakleysi hennar og æsku- blóma. En í reynd var hún harð- lynd og heimtufrek og þegar Dickens komst smám saman á snoðir um þessa neikvæðu eig- inleika hennar varð hann ekki aðeins vonsvikinn, heldur beinlínis harmi lostinn. Hann hafði hafið hana upp til skýja, tignað hana og tilbeðið og tal- ið að hún væri að „bjarga" sér. En nú varð sú hugsjón hans að engu. Árið 1865 var Dickens á heimleið ásamt Ellen frá París. Lestin fór út af sporinu og steyptist út í á. Dickens slapp að mestu ómeiddur, svo og Ell- en. Dickens reyndi að hlúa að hinum slösuðu _ af sinni al- kunnu atorku. „Ég hrasaði um konu sem lá uppi við trjástofn og blóðið streymdi niður andlit hennar. Ég spurði hana, hvort hún vildi koníakslögg og hún kinkaði kolli. Fáeinum mínút- um síðar kom ég til hennar aft- ur, þá var hún dáin.“ Það fékk mikið á hann að horfa upp á þjáningar fólksins og sérstak- lega þó, hversu margir dóu eft- ir að hann hafði hellt ofan í þá koníaki. Allt gerði hann í beztu meiningu, en vissi ekki, að þetta var það versta, sem hann hefði getað tekið til bragðs. En slysið dró samt dilk á eft- ir sér fyrir Dickens. Hann var ekki samur maður eftir. Engu að síður dró hann hvergi af sér og ákvað að fara í mikla fyrir- lestraferð til Bandaríkjanna. Skömmu áður en hann lagði upp í ferðina fékk hann bréf frá Catherine, konu sinni, þar sem hún óskar honum farar- heilla. Og svo virðist, sem það hafi glatt hans hrelldu sál að fá bréfið og hann skrifaði um hæl: „Ég gladdist yfir bréfi þínu og hlýjar óskir þínar orna mér um hjartarætur. Mikil vinna er framundan, en það er ekki ný bóla og ég er ánægð- ur að hafa mikið að gera.“ Hann lagði upp frá Liver- pool þann 5. nóvember. Ellen var ekki með í förinni og svo virðist sem samband þeirra han hanglð á bláþræði þegar hér var komið sögu. Hann ferð- aðist um Bandaríkin og hélt fyrirlestra, en heilsu hans fór ört hrakandi. Þegar hundruð manna höfðu komið saman til að halda honum kveðjuhóf barst sú fregn að hann væri sjúkur og gæti ekki stigið í fæturna. f rauninni hjarði hann á nýjum rjóma og tveim- ur teskeiðum af rommi á morgn ana. Um hádegið drakk hann líter af kampavíni og skömmu áður en hann kom fram til að lesa upp fékk hann sér sérrí með hrærðu eggi. Þegar Dick- ens staulaðist loks inn í veizlusalinn brá áhorfendum í brún, er þeir sáu útlitið á skáldinu. Tveimur dögum síðar lagði hann af stað heimleiðis og var fagnað þar með lúðrablæstri og fánablakti. Hann var sjúkur maður en fékkst ekki til að hlífa sér. Hann kom víða fram og las upp, sérstaklega úr Oliver Twist. Stundum var Charley sonur hans með honum til að styðja hann, þegar við lá að hann hnigi niður. Þann 15. marz staulaðist hann út af sviðinu í síðasta sinn. En þessir fyrirlestrar höfðu fært honum drjúgan skilding í aðra hönd: hann hafði fengið um það bil 50 þús- und pund fyrir 423 fyrirlestra. Til að gleðja dóttur sína, Mary, lét hann tilleiðast að koma til Lundúna og sitja þar göfugar veizlur og samkvæmi, meðal annars þá hann boð Viktoríu drottningar. Hún lét hann standa í fjórar stundir og fáraðist mjög yfir því, hvað erfitt væri að fá áreiðanlegt þjónustufólk til starfa nú á dögum. Hann bar síðar til baka þann orðróm, að drottningin hefði boðið að sæma hann orðu. Þegar hann kom aftur til Gad Hill reyndi hann að vinna að The Mystery of Edwin Drood. Kvöldið 8. júní stóð hann upp úr stólnum sínum, hrópaði upp að hann þyrfti að komast til London og hné nið- ur. Hann var lagður á legu- bekk og lá þar rænulítill næsta sólarhring. Sent var eftir fjöl- skyldu hans og vinum, þar á meðal Ellen, sem kom tafar- laust. Klukkan sex um morg- uninn tók hann síðasta and- varp.ið Þá var liðið nákvæm- lega ár, síðan járnbrautarslys- ið, sem jafnan síðar var kallað The Staplehurst Disaster, gerð- ist. Hann hafði óskað eftir að vera grafinn í litlum kirkju- garði við Rockhester kastala — hann var löngu búinn að gleyma að eitt sinn hafði hann óskað eftir að vera grafinn við hlið Mary Hogart — en The Times krafðist þess að hann yrði grafinn í Westminster Abbey. í ævisögu Forster er aðeins einu sinni minnzt á Ellen Ternan, en í erfðaskrá sinni arfleiddi hann hana að eitt þúsund pundum. Það hefur mörgum þótt furðulág upphæð, en ýmsir hafa getið sér þess til að hann hafi fyrir dauða sinn gert ráðstafanir í þessu efni. Síðasta verkið sem hann var að skrifa The Mystery of Ed- win Drood auðnaðist Charles Dickens ekki að ljúka við. BÖKMENNTIR OG LISTIR Framihald af bls. 3. fullar af þjóðernislegri hugsjón og tilbeiðslu á fögru líferni. Og áhuigi þeirra á íslenzkum land- búnaði er með ólíkindum. Til að mynda er Þorra lagður í munn þessi ljóðræni búnaðar- þáttur: „Jæja, jörð mín, hvíslaði hann, ég gat ekki bjargað þér. Nú bíður þú hnípin. Og innan skamms mun faðir minn hætta að ganga til kinda suður á Bjalla, og ekki heldur stugga ám úr grænum túnum, heldur sækja vinnu á Völlinn. Og ræt- ur sonar míns, sem liggja í þess ari mold, munu slitna, og móðir mín situr alein langa daga og horfir á sjóinn brjóta túnin. Og bráðum hættir bláliðjan að ilma hér á Hólmaheiði. . . “ Samtöl Sjávarfalla eru skrif- uð á vönduðu bókmáli, en líkj ast óvíða tungutaki sveitafólks eða alþýðufólks yfirleitt. Eðli legast er málfar ungs drengs, sem kemur að vísu talsvert við sögu. Helgi Sæmundsson fór víst ekki villur vegar, þegar hann kvað höfundinn vilja „láta sög- una tákna annað og meira en hún rís undir. Þó er lakast, hvað sögufólkinu skammtast naumt svipmót, einkenni og ör- lög. . . Gallar sögunnar eru raunar snotrir, því að vand- virkni höfundarins segir alltaf til sín, en kostir hennar hefðu þurft að vera fleiri og skýr- ari.“ Helgi spáði, að næsta bók Jóns Dan yrði betri, og reynd- ist hann nokkuð sannspár. Hún kom eftir annað tveggja ára hlé, og hafði höfundur val ið henni titilinn Tvær band- ingjasögur (1960). Eins og heiti hennar ber með sér, eru þarna prentaðar tvær sögur í einni bók, hvort tveggja stutt skáld- saga. Nótt á blæng heitir hin fyrri og minnir um margt á Sjávarföll, en er samfelldari og kunnáttu.legar skrifuð. Aðalper sónan er sem fyrr ungur mað- ur. Hrafn heitir hann (blæng- ur merkir líka hrafn). Eftir að faðir hans og bræður tveir hafa látizt úr slagi með stuttu milli- bili, fyllist Hrafn dauðageig og tryllingi, og snýst sagan mest um örvæntingarfull, en háalvar leg kvennamál hans. Mikið er um slagsmál 1 sögunni, og pers ónurnar í blóðheitasta lagi sem íslenzkt sveitafólk. Líka ber Nótt á blæng á sér yfirsvip eldri tíðar. Ungir menn berjast þar um efnaðar heima- sætur til að krækja með þeim í kostajarðir feðra þeirra. „. . . Vilhjálmur tók sér unn ustumissinn nærri. Hvort held- ur það hefur nú verið af ástar- trega, eða hann hefur séð eftir Melsöndum, þeirri kostajörð, þá eltu þeir Hrafn nú grátt silfur langa hríð. Þeir slógust á balli, báðir við vín, svo jafnir að burðum að hvorugur hrósaði sigri. . . “ Þrátt fyrir frásagnir af þessu tagi er eindregið gefið til kynna, að Nótt á blæng ger ist eftir stríð, því ferðazt er á jeppum, svo dæmi sé tekið. Seinni sagan í Tveim band- ingjasögum heitir Bréf að aust an og er skrifuð í svipuðum dúr og Sjávarföll og Nótt á blæng. Aðalpersónan, Óli Finn ur, er jafn ofsafenginn og Þorri í Sjávarföllum og Hrafn í Nótt á blæng. En ofsi Óla Finns er betur skýrður og verður fyrir þá sök eðlilegri í sögunni. Hug- næmastur er fyrsti hluti sög- unnar, þar sem segir frá upp- vexti Óla Finns sem munaðar- lauss drengs meðal vandalausra Fordæðuskap húsbænda hans er að sönnu ferlega lýst, en engan veginn ótrúlega. Með þann þátt í baksýn verður skilj anlegra, að Óli Finnur skuli að lokum hafna á letigarðinum. Ástarsaga Óla Finns og sveitastúlkunnar Þóru er með sömu ódæmum og aðrar ástar- sögur Jóns Dan, þó hún endi með gifting og stofnun heimilis. Og frásögnin af Reykjavíkur- dvöl Óla Finns og Þóru og basli þeirra í höfuðstaðnum svífur I þoku. Smásagan Jörð í festum er felld inn í Bréf að austan. Sumt, sem sagt var um smásög- una, á því við um skáldsöguna alla. Sé litið á skáldverk Jóns Dan sem heild, má ef til vill svo að orði kveða, að hann hafi orðið hart úti í þjóðlífs- bylting undangenginna áratuga Hann er ekki nógu gamall til standa föstum fótum í eldri tíð. Hins vegar er hann of gamall til að gera sér ljósa grein fyrir rökum nýja tímans, enda af næmasta skeiði, þegar landið er hernumið og rótgróin gildi eru tekin til endurmats. Manngerðirnar í sögumJóns Dan eru gamlar, umhverfið sömuleiðis. Þegar svo reynt er að flytja nýja hluti inn í það umhverfi og koma þeim þar fyr ir, líta þeir út sem torkennilegt aðskotaefni, umhverfið tekur ekki við þeim. Tökum sem dæmi eftirfarandi baðstofuþátt: „Inni í baðstofu hafði verið búið um hann og hann settist á rúm sitt, þungt hugsandi. Hér átti hann að sofa í nótt. Rúm hans var frammi við dyr. Gegnt honum var rúm, sem göm ul kona, Bryna sat á, þá rúm Þóru, og innst svaf afi gamli. Milli hans og hjónanna var autt rúm“ (Bréf að austan). Þessi lýsing er í sjálfu sér prýðilega trúverðug. En þar sem hún er slitin úr samhengi, kynni sá, sem hefði ekki hug- mynd um uppruna hennar, að geta sér til, að hún væri tekin upp úr til að mynda endur- minningum einhvers manns frá fyrstu áratugum þessarar ald- af eða enn eldri • tíð. En nú á þetta að gerast í stríðsbyrjun eða skömmu fyrir stríð. Þegar gesturirin í baðstofunni er stuttu síðar kominn í setuliðs- vinnu uppi í Hvalfirði, lítur það út eiris og hlaupið hafi ver ið yfir að minnsta kosti hálfa öld í véruleikanum. Anakrón- isminn þarf ekki að vera tilvilj un: höfundinn hefur einfald- lega skort þá yfirsýn, sem nauð synleg var til að tengja saman endana. Hins er þá jafnframt skylt að geta, að Jón Dan hefur ekki spennt bogann hátt og vart ætl að sér um of sem skáldsagna- höfundur. Það er ekki fyrir til- þrif, og enn síður frumleika, heldur vegna heiðarleika og vandvirkni, að hann hefur áunnið sér traust sem gegn og liðtækur höfundur. Orðsending til þeirra er binda inn Lesbók Morgunblaðsins Ruglingur hefur orðið á ár- gangamerkingu Lesbókar svo sem hér segir: Árið 1969 telst vera 44 árgangur Lesbókar, en frá og með 5. tölublaði 1969 stendur ranglega 45. árgangur og sú skekkja hefur haldið áfram fram á þetta ár. Þar af leiðir, að framan á efnisyfirliti, fyrir árið 1969, sem fylgdi 1. blaði ársins 1970, stóð 45. ár- gangur og blöð þessa árs hafa til síðuslu Lesbókar verið merkt 46. árgangi. Nú verður þessi skekkja að sjálfsögðu leiðrétt og blöð þessa árs merkt 45. árgangur. En einnig vill Lesbókin gefa þeim sem binda blaðið inn, kost á að fá að nýju efnisyfiriit fyrir árið 1969 með réttu núm- eri framan á, þ.e.a.s. 44. árgangi. Þeir safnarar Lesbókar, sem hug haía á að fá þessa örk, sendi sem fyrst nöfn sín og heim iiisföng til Lesbókar Morgun- blaðsins. 8. marz 1970 ■■■■01 immmmmmmmm LESBÓK MORGUNBLAÐSiL S 11

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.