Lesbók Morgunblaðsins - 27.07.1969, Blaðsíða 7

til varð mikið safn og merki-
legt, sem nú er geymt í hand-
ritasafni félagsins í Landsbóka-
safni. Verður siðar gerð nokíknu
fyllri grein fyrir þessum verk-
um.
Segja má, að þetta tímabil
1816—ltiðl hafi nær allar fram-
kvæmdir félagsins, bæði er
lutu að bókaútgáfu, útsend-
ingu bóka og inníheiimtu tillaga,
Ihvílt á herðum Hafniardeildar-
innar. Hlutverk Reykjavíkiur-
deildarininiar varð lítið aninað
en að innheimta tillög úr
Reykjavík og grennd og senda
Hafniardeild. Þó var stuðnirng-
urinn við landmælingarstarf
Björns G-unnlaugssonar verk
Reykj avíkurdeildar.
Ástæða þess, að málin sner-
ust þannig, er auðsæ. Samgöng-
ur einstakra héraða á íslamdi
voru greiðastar við Kaupmanna
höfn, en ekki Reykjavík, og á
íslandi var einungis ein prent-
smiðja, sem var í hönd-
um Landsuppíræðingarfélagis-
ins. Þegar prentverk var haf-
ið í Reykjavík 1844, tók deild-
in þar að geifla úr bætour. Á ár-
unum 1846—1854 kom út fyrsta
bókin, Skýringar yfir fornyrði
lögbókar, eftir Pál Vídalín, og
sá Þórðuir Sveinbjörnssom yfir-
dómari um útgáfuna.
Af þessu má sjá, að félagið
afkastaði niiklu á fynsta tíma-
bilinu, en jafnframt hafði það
safmað allgildum sjóði. Tvennt
olli því einkum, að þetta tótost.
Framan af greiddi félagið erng-
in ritlaun, og félagsmenn fenigu
engar bækur íyrir tillög sírn,
heldur urðu þeir að kaupia
bækurnar fullu verði, er þær
komu út. Hvorugt fékk þó stað-
izt til lengdar, og olli þessi
skipan vaxandi óámægju. Frá
1840 tetour féiliagið að greiða
ritlaun, og 1845 er á'kveðið að
láta félaga fá bækur fyrir árs-
tiUög þeirra.
TÍMABILIÐ 1851—1879
etta tímabil miðaist við þau
áir, sem J ón Sáigiurðssioo var
forseti Hafnardeildar. Martoa
þau djúp spor í sögu félagsinis,
enda almennt talið, að enginn
forseti Bókmenntafélagsins hafi
verið jafnötull og Jón Sigurðs-
son og undir einskis manms
stjórn hafi jafnmargar og
merkar bækur komið út á veg-
um þess.
Þegar Jón Sigurðsson tók
við forsetastarfi, hafði félagið
lítið gefið út um nokfcurt skeið,
og olli því meðal anniars sjúk-
leiki fyrirrennara harns, Brynj-
ólfs Péturssonar. En auk þess
'hafði félagið orðið að verja
öllum kröftum sínum til útgáfu
uppdrátta íslands, sem áður
sagði frá. Jón Sigurðsson var
þeirrar Skoðunar, að helzta
ráðið til að fjölga félagsmönn-
um væri að láta þeim í té á
ári hverju eins margar bækur
og svaraði árstillagi þeirra og
helzt nokkru fleiri. Þessu er
komið í framkvæmd árið 1853,
og hefur það haldizt síðan.
Undir stjórn Jóms Sigurðs-
sonar hefur félagið útgáfu
stórra safnrita. Þessi rit eru:
Safn til sögu fslands og ís-
lenzkra bókmennta 1856 — ís-
lenzkt fornbréfasafn 1857 —
Biskupa sögur 1858-1878, Skýrsl
ur um landshggi á íslanði og
Tíðindi um stjómarmálefni Is-
lands 1853—1875. Komia tvö
þeissaira riita út enin í daig, Safn
til sögu íslands, að vísu nýr
flokkur, og íslenzkt fornbréfa-
safn. Enda þótt Jón Sigurðsson
væri ekki frumkvöðull að út-
gáfu hinna tveggja síðast-
nefndu ritsafna, átti hann
drýgstan þátt í að hrinda þeim
af stað, m.a. vann hann sjálfur
að möngum þessum útgáfum.
Hjá dönisku stjóminni fékk
hamn ríflsgan styrk til þess að
gefa út Skýrslur um landshagi
og Tíðindi um stjórnarmálefni
íslands. Urðu því rit þessi etoki
teljandi byrði fyrir félagið, en
ekki verður sagt, að útgáfa
þeirra hafi mælzt vel fyrir, og
kvörtulðiu miangiir. Rauinair vaæ
yfir ritum þessum. Raunar var
Jóni þetta ljóst, enda brýndi
hann það oft fyrir möninum,
að þau væru óumflýjanleg
nauðsyn íslenzku þjóðinni, til
þess að hún gæti haft greini-
lega hugmynd um ástand sitt,
en það væri grundvallanskil-
yrði allra framfiara. Þau væru
og forsenda þess, að þeir, sem
við landistmál fienigj'ust, gætu
haft eftirlit ir.eð gerðum stjórn-
arinnar. Reynslan hefði hins
vegar sýnt, að þau kæmiust
ekki út og sízt af öllu að stað-
aldri, nema Bókmenintafélagið
gengist fyrir því, enda vildi
stjórnin ekki taka að sér þessa
útgáfu.
Fyrata hefti Tíðinda um
stjórnarmálefni íslands kom út
árið 1855, og hélt útgáfan á-
firaim til 1875, en áirið 1874
hafði landsstjámiiin tekið við
með 'því að hefja útgáfiu
Stjámartíðinda, sem enn
koma út. Varð ritsafn þetta
þrjú bindi.
Skýrslur um landshagi á ís-
landi byrjuðu einnig að koma
út 1855 og hélt útgáfan áfram
til áinsiims 1875, en síðar voru
LandShagsskýrslur gefnar út
sem hluti Stjórnartíðinda, unz
Hagstofa íslands tók til staria
og hóf að gefa út Hagskýrslur
íslands, svo sem enn er gert.
Bókmenntafélagið ruddi þamnig
brautina í því að birta lög
lamdsims og hagskýrslur.
Auk þessara safnrita komu
út ýmsar aðrar bækur á vegum
Upphaflega hafði Kaupmannahafnardcild Bókmenntafélags-
ins geymslu fyrir bækur og skjöl 1 húseigninni nr. 4 við Gammel
Strand. Þar kom upp eldur nóttina milli 24. og 25 scptember
1847 og brann þar að kaila má öll eign félagsins i óseldum
bókum og bókum, sem félagið hafði þegið að gjöf, svo og
nokkur handrit. Mörg verðmætustu handritin björguðust þó.
Einnig frelsaðist fundarbók félagsins, ein bréfabók og dagbók,
en flcst annað af gögnum þess fórst. Þarna brunnu og flestöll
gögn Eærdómslistafélagsins og forlagsbækur þess. Auk þess
tjóns, scm fólst 1 mlssi sögulcgra gagna, beið félagið all-
veruiegt fjárhagstjón.
Eftir brunann léði Kristján konungur VIII deildinni húsnæði í
Amalienborg — höll Kristjáns VII — bæði undir handritasafnið
og prentaðar forlagsbækur. Naut féiagið húsnæðisins ókeypis til
1911, að Hafnardeildin var flutt til íslands.
Frá Gömlu strönd.
(Ljósm. Birgitte Jordahn).
{ r-
Amalienborg, höll Kristjáns 7.
Tcikning eftir J.J. Bruun.
(Ljósm. A. Brandt).

>> ' < ' * ' ' x' k >x-^S
■ ■ . ■>: •■; !■■■.■.
• ■ ■ :
■•;' - : < '!•''- ■■■ ■>. <>■ '■•:
A.>«t>-.y 8>xfV'.'y< » j
"" ■>■ '!
H-r's'X'' «•»< ->X' íx« > Jv-." <
tC «s, 'v
• '' þþþí v >
&,>'< í- J>.-X X y<«t Jyyiv. >\ .•} ;.
-
». K<' IV 4 í-'lxSiÍ s '
•■■■ » r..
'í.'w f'- C<««o t í.,' w
< ■«<,'> i'< (
, ffyy'f-sov *-»<«,, \
«<«* i»; ít.:\, f «<■ «,.
" <> K >■ ,■ » > . <■< ,
«' ii|«< • Wi S'< ■$ 'ív.A < „
<tVx><,> '<o,>v'.< - , Pv', , "
•■ . ,••■ > ■v>y, V»S—» > ftý
-• *>•>,«<•> !<>■»"» <\<««>a
< K*.x<W
■' J í>s»x->. xí L<J> > ,1«
: yf }>. < l">
;:::«'.::<öfltK_:.V>«tx-\:í'í»»x:þA<««-<>J:-»«<.:<■
;íx. .><!"<> fX :•
. 'u- Á« ««„ K-rW' «
S». f<>:+ «. <>'•,'• . ,
■-.'" ÍAíifcMawc.
^k»S»fx< <f.
• St tsfj'if'f; f>Íf»X->, >•>}>•».«'«< ■
f: t <;. ..• , [■«:-«■■' «> V<"';:
Opna úr Skírni 1837.
Frá upphafi hefur Bókmenntafélagið látið pronta gyeinar-
gerð um starfsemi sína, reikninga og félagatal. Upphaflega
voru skýrslur þessar birtar í Sagnablöðunum, en siðan í Sklrni,
að undanteknum árunum 1858—1889, þcgar þær voru gefnar út
sérstaklega.
Myndin er af opnu úr Skirni 1837, sem sýnir hluta af félaga-
tali Bókmenntafélagsins. Stúdentar og ungir háskó’amenn eru
þarna margir, þ.ám. Fjölnismenn ailir, enda settu slikir lær-
dómsmenn mjög svip á Kaupmannahafnardeildina.
Reykjavikurdcildin bar hins vegar á þessum tima meiri svip
ráðsettra embættismanna og bænda, enda má segja að slíks mætti
vænta, þegar þjóðfélagsaðstæður eru hafðar í huga. Annars hafa
félagsmenn Bókmenntafélagsins jafnan verið úr flestum eða
öllum þeim stéttum, sem þjóðfélagið hafa skipað á hverjum
tlma.
Meðal erlendra heiðursfélaga má sjá Jakob og Vilhjálm
Grímm, hina frægu þýzku þjóðsagnasafnara og orðabókarhöf-
unda.
Hafnardeildar Bókmemntafé-
lagsins í stjórnartíð Jóns Sig-
urðssonar. Þar má m.a. nefna
Eðlisfræði eftir Fisdher í þýð-
ingu Magnúsar Grímssonar
(1852), Odysseifs-kvæði Hóm-
ers í þýðimgu Sveinbjarn'ar
Egilssonar (1854), Fiskibók
Jóns Sigurðssonar (1859) og
Vamingsbók (1860), Sálma-
söngsbók Pétuirs Guðjohn-
sens (1861), Minningarrit Bók-
menntafélagsins (1867), svo og
rit Jóms Thoroddsens, — kvæði
hans (1871) og skáldsöguna
Mann og konu (1876).
Reykjavíkurdeildin var af-
kastaminni, enda runinu tekj-
urnar að langmestu leyti til
Hafniairdeilidar, en þó jókst
bókagerð hennar. Af ritum, sem
Fraimihal'd á bls. 10.
Timarit, sem Bókmenntafélagið hefur gefið út.
Efst til vinstri cru íslenzk sagnablöð (opin), sem félagið gaf
út á árunum 1817—1826. Síðan kemur Tímarit Hins Islenzka
bókmenntafélags, sem kom út 1880—1904, cn næstu tvær bækur
eru tímaritið Fréttir frá fslandi, sem félagið gaf út 1871—1890.
f neðri röðunum tveimur getur að lita Skírni 1827—1968. Er
1. árgangur 1827 opinn.
Eins og sjá má hefur brot hans verið tvenns konar frá upp-
hafi. Minna brotið er frá árunum 1827—1854, og kallast sá
hluti Skírnis á máli bókamanna „Litli Skírnir“ Árið 1855 fékk
Sklrnir það brot, sem hann hefur siðan haft. Er það oft notað
til viðmiðunar og kallað „Skirnisbrot“. Á máli bókamanna
kallast Sklrnir frá 1855—1903 „Mið-Skírnir“.
f neðstu röð á myndinni er Skimir frá 1905, þ.e. eftir að
hann var sameinaður Timaritinu og hætti að vera eingöngu
fréttatlmarit, og er sá hluti kallaður „Nýi Skirnir".
Titilblað Skírnis ber með sér, að hann er framhald
Tímaritsins, þvi að fullt heiti hans er Skirnir — Tímarit Hins
islenzka bókmenntafélags.
Árið 1966 kom út hjá Bókmenntafélaginu nákvæm skrá um
efni 1 öllum ttmaritum, sem félagið hefur gefið út, og tók
Einar Sigurðsson bókavörður hana saman.
27. júli 1969
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7