Lesbók Morgunblaðsins - 18.06.1967, Blaðsíða 1

23. tbl. — 18. júní 1967. — 47. árg.
Dr. Watson, Kirkconnell prófessor telur í þessari grein, að Gutt-
ormi J. Guttormssyni beri heiðurssæti samtíðarhöfunda í
Kanada — og líka á íslandi. Hann telur stórmerkilegt, hve
Guttormur varð vel að sér í margskonar skáldsakp þrátt fyrir
enga skólagöngu. Hann telur Guttorm hafa notað einfalda
reynslu hversdagslífsins á snilldarlegan hátt.
sHauiMiin
FORMÁH þýðandans.
Þá varð miklu meir en héraðsbrestur, er Gutt-
ormur J. Guttormsson hneig í valinn, 23. nóvember
1966, tveim dögum eftir 88. afmælisdag sinn. Minnist
ég þess ekki, að annað þjóðskáld íslenzkt hafi náð svo
háum aldri, að undanskildum síra Einari Sigurðs-
syni, sem einnig hafði átta um áttrætt er hann lézt.
Og svo háaldraður hélt Guttormur enn sálarfjöri
sínu, orti til æviloka svo að góður skáldskapur var.
Við fráfall hans mátti hver þjóðrækinn íslendingur,
hvar í veröldinni sem hann var, drúpa höfði, því
að eitt af stórmennum kynstofnsins var horfið og ís-
lenzk þjóð hafði smækkað. Og engu breytti það, að
þessi maður var fæddur fjarri ættjörð feðranna og
sá hana sjálfur aldrei nema í svip. Hann hafði allt
um það kveðið þrótt í þjóð sína og lyft henni um
eitt þrep — í rauninni „hrundið vorum hag á leið með
heillar aldar taki“. Odauðlegan arf hafði hann eftir-
látið íslenzkri þjóð og tungu feðra sinna.
Þegar ég skrifa þessar línur, veit ég lítið um það,
sem gerist á Islandi eða hefir gerzt þar siðasta miss-
erið. En ekki vil ég efa það, að íslenzk blöð og tíma-
rit hafi þegar sýnt og muni enn sýna minningu þessa
öndvegisskálds verðugan sóma. Ég veit, að eina biað-
ið, sem fslendingar í Kanada halda nú úti, gerði þeg-
ar við fráfall Guttorms skyldu sína í þessu efni. Og
þegar hans er minnzt, á ekki að ganga fram hjá því,
að hann var ekki aðeins mikið skáld, heldur einnig
mikill manndómsmaður. En það tvennt fer ekki alltaf
saman. Ekki er okkur það til vansæmdar, að jafnan
hefir okkur verið það ánægjuefni ef þeir menn af
okkar eigin kynstofni, er við höfum sjálfir metið
mikils, hafa einnig hlotið viðurkenningu ágætra
manna erlendra. Það mun seint líða mér úr minni,
hve það yljaði mér er ég fyrir 48 árum hlýddi á
nafntogaðan Iærdómsmann enskan segja um Jón Sig-
urðsson úr ræðustóli á allfjölmennri samkomu í
London: He was undoubtedly one of the greatest
characters of the nineteenth century (Hann var efa-
laust einn af mestu mönnum nítjándu aldar). Þama
talaði sagnfræðingur og mundi þvi vita, hvað hann
sagði. Þennan mann, sem þannig var um mælt, hafði
Island átt. Og þó að Guttormur Guttormsson fædd-
ist og cyddi æviirni erlendis, átti samt Island hann,
hverja taug í honum. Með öðrum minningum um
hann, megum við því gjarna varðveita það, sem ágæt-
ir og dómbærir menn erlcndis hafa um hann sagt.
Og að svo komnu er það merkast, sem Watson Kirk-
connell hefir lagt til málanna. Hann var fyrsti mað-
urinn, sem skrifaði mér til Englands um lát Gutt-
orms; og „Ég sakna hans“, segir hann í bréfi sínu.
Fyrri ferð sína til íslands fór Guttormur 1938 og
líklega hefir það verið snemma á árinu 1939, að
Kirkconnell flutti fyrirlestur um hann í Royal Socie-
ty of Canada, þvi það ár er fyrirlesturinn prentaður
í Transactions félagsins. Ncfnist liann A Skald in
Canada og hefir aldrei verið þýddur á íslenzku, en nú
virðist rétt að tilraun sé gerð til þess. Fjórum all-
löngum kvæðum Guttorms, sem Kirkconnell hefir
þýtt og tckið upp í erindi sitt, er þó sleppt hér, til
þess að spara rúm, því gera verður ráð fyrir, að
íslenzkum lesendum séu þau tiltæk.
Það eru lesendur beðnir að hafa í huga, að siðan
fyrirlestur þessi var fluttur eru liðin 28 ár og að
hann má teljast hið fyrsta sem um Guttorm var
ritað.
Síðan Stephan G. Stephansson lézt, skipar Guttorm-
ur J. Guttormsson öndvegið á meðal íslenzkra skálda
í vesturheimi. Andlegir yfirburðir hans og sérstæð-
ur frumleiki hafa lyft honum í heiðurssætið — jafnt
fyrir ljóð sem leikrit — meðal samtíðar-höfunda ís-
lenzkra í Kanada, og líka á íslandi. Og land for-
feðranna krýndi orðstír hans síðastliðið ár, 1938, þeg-
ar íslenzka ríkisstjórnin bauð honum heim sem heið-
ursgesti þjóðarinnar. Mætti því virðast tímabært af
hálfu samþegna hans í Kanada, og samarfa að engil-
saxneskri menningu, að gera nú stuttlega grein fyrir
æviferli hans og uppruna og leitast við að leggja
nokkurt mat á ljóð hans og leikrit.
Guttormur J. Guttormsson er fæddur 21. nóvember
1878 í litlu og afskekktu landnámshverfi í iskógun-
um við íslendingafljót (Icelandic River), þar sem nú
er kallað Riverton, í Manitoba. Faðir hans nefndist
Jón Guttormsson og var af góðri íslenzkri ætt. Föð-
urfaðir hans, Guttormur Vigfússon, var vel menntað-
ur og skyldurækinn klerkur og varð velmegandi
bóndi á austfjörðum, sat á Alþingi og var einn af
öruggustu fylgismönnum Jóns Sigurðssonar í baráttu
hans fyrir sjálfstæði fslands. Jón Guttormsson eign-
aðist fyrir konu Pálínu Ketilsdóttur, af austfirzkri
ætt, og fluttu þau til Kanada 1875. Eftir að hafa
í þrjú ár unnið fyrir sér sem skógarhöggsmaður í
grennd við Gravenhurst í Ontario, fluttist hann til
Winnipeg, sem þá var ekki nema þorp, þar næst til
Gimli við Winnipegvatn, og loks til íslendingafljóts,
þar sem hann festi sér hálft heimilisréttarland, sem
mjög var skógi vaxið. Fyrsta húsa.skjól hans þar, unz
hann hafði komið sér upp bjálkakofa, var yfirgefið
Indíánahreysi af lélegustu gerð. Svo var hann örbirg-
ur, að til þess að geta keypt sér þakspón á nýja
kofamn sinn, varð hann að selja vasaúrið sitt.
Hér var það, að Guttormur fæddist á blásnauðu
heimili, og sömuleiðis bróðir hans, Vigfús, sem einnig
er skáld. Yfir íslenzku landnemana í Manitobafylki —
en í því er sveitarfélag þetta — fór innan skamms
hver farsóttin eftir aðra: bólusótt, skarlatssótt og
skyrbjúgur. Og kornuppskeran á því litla svæði, sem
rutt hafði verið, brást með öllu. Skortur og strit
gengu svo hart að foreldrum Guttorms, að heilsa
þeirra bugaðist að lokum. Móðir hans, fíngerð kona
og fóguð, lézt hálffertug að aldri, og maður henn-
ar fylgdi henni í gröfina fimm árum síðar. Stóð þá
Guttormur uppi örsnauður, sextán ára gamall, og
varð nú að sjá fyrir sér sjálfur.
Undirbúningur drengsins undir lífið var í allra-
naumasta lagi. Sökum hinna frumstæðu skilyrða
landnámstímans og örbirgðar heimilisins, hafði hann
enn ekki stigið fæti inn fyrir skóladyr, þegar hann
var tólf ára, og skólagöngu hans lauk með þrem mán-
uðum í sjötta bekk miðskólans í Winnipeg, veturinn
1894—95. Fyrstu fræðslu sína og innblástur hafði
hann hlotið hjá móður sinni, sem kunni bæði ensku
og íslenzku og hafði ort kvæði, sem birtust í blöðun-
um Framfara og Leifi. Faðir hans hafði aldrei lært
ensku og ekki heldur hneigzt til bókmennta á ís-
lenzku.
Þegar Guttormur missti föður sinn var lokið öllum
möguleikum til frekari skólagöngu, og nú horfðist
hann í augu við þá nauðsyn að hafa ofan af fyrir
sér með erfiðisvinnu. Hann var nú grannvaxinn ung-
lingur, 180 cm á hæð, með dökkt hár og gráblá augu.
Og þó að sextán ára gamall væri hann langt frá
að hafa fullorðins manns burði, átti hann ekki kost
á annarri vinnu en erfiðasta striti. Fyrsta starfið sem
hann fékk var við járnbrautarlagningu með flokki
óróagjarnra manna, og næst vann hann við að þreskja
korn í Norður-Dakota, síðan við múrsteinsbrennslu,
og þar næst við að reisa vöruskemmu í Winnipeg,
þar sem hann vann í svo svimandi hæð, að endur-
minningin sótti á hann með martröð alla tíð síðan.
í þrjú ár vann hann í vöruskemmu járnbrautanna