Lesbók Morgunblaðsins - 17.07.1966, Side 6

Lesbók Morgunblaðsins - 17.07.1966, Side 6
«C húmanlsti. Hann kynnist Petrarca I Fíórenz 1350. Þessi kynni höfðu mrkil áhrif á báða, og ekki sízt Boccaccio. Hann var um þetta leyti að vinna að þeirri þók, sem frægði hann um heims- byggðina, „Decameron“, sem er rituð á ítöl'Sku, en eftir að hann Jauk hejmi ritaði hann svo til ekkert á því máli, allt á latínu. Þetta stafaði af þeirri hrifningu, sem Petrarca vakti með hon- vim á fornurn latneskum höfundum, og eftir þetta tekur hann að leggja stund a klassíkerana og setja saman rit í anda húmanismans. Hann safnaði bókum af miklum móð og eignaðist um 200 skinn- bækur, sem hann arfleiddi San Spirito klaustrið í Flórenz að. Niccolo Nicoli, sem síðar verður getið, fann safn hans þar í vanhirðu, lét hressa upp á það og skipaði munkunum að varðiveita það betur, sem gert var. S á húmanisti, sem náði mestum árangri í því að bjarga handritum íornra höfunda fná glötun, var Poggio Bracciolini (1380—1459). Hann var frá l'oscana, eins og fleiri húmanistar og safnarar. Hann verður skrifari við páfa- hirðina, og heldiur því embætti í 50 ár, þótt hann væri ekki prestur og þar að auki lítið kiirkjulega sinnaður. Á þess- um árum var mikið um kirkjuiþing og klofningur innan kirkjunnar. Poggio varð því að ferðast víða í embættiserind- um og notaði öll tækitfæri til þess að komast yfir forn handrit. Honum varð gott tiil fanga í þýzkum og svissneskum klaustrum. Hann fann dýrmæt handrit í vanhirðu í Reidhenau, Weingarten og St. Gallen klaustrum, þar á meðal handrit að verkuim Lúkretíusa'r, CoJumella og öll rit Quintilíusar í St. Gal’Jen klaustrinu. Hann vílaði ekki fyrir sér að fá óvand- aða munka til þess að stela handritum og borgaði þeim vel fyrir. Um þetta leyti var söfnunaráhuginn vaknaður fyr- ir alvöru meðal auðmanna á Ítalíu og þeir yfirbuðu hver annan, ef dýrmætt handrit var falt; ef ihandritið fékkst ekki var tekið eftirrit atf þvi og ekkert sparað til þess að hafa það sem glæstast. Einkabókasöfnin blómstra um þetta leyti og með Nikulási V páfa hetfja páfarnir bóka- og handritasöfnun og Nikulás V má telja stofnanda Vatíkan- satfnsins. Nikulás þessi hét áður Tómassó Parentucelli og var sonur skurðlæknis. Hann gekk í þjónustu biskupsins í Bol- ogna, d’AJbergati kardínála, og kynntist fJestum lærðustu mönnum sinnar tíðair, bæði þar og í Plórenz og víðar. Hann varð einn lærðasti maður sinnar tíðar og Píus II páfi sagði um hann, „að það, RABB Framhald af bls. 5. þar rísi ekki verksmiðjukumbald- ar, heldur verði þetta fallega nes teicið undir listamannahverfi, þar sem nokkrum helztu listamönnum þjóðarinnar verði gefinn kostur á að koma sér upp snotrum vinnu- stofum og íbúðarhúsum með styrki frá ríki og bæ. Sigurjón Ólafsson myndhöggvari á þar þegar góða vinnustofu og íbúðarhús, sem ekki kostuðu neinar stórfúlgur, og nú ættu fleiri listamenn að fá tœki- færi til að feta í fótspor hans. Ég held það sé hreinasta bábilja að listamenn geti ekki búið í nábýli, fremur en t. d. prófessorar við há- skólann sem búa í einu hverfi án nokkurra vandrœða. Víða um heim eru listamannahverfi meðal litrík- ustu staða og stolt hverrar borgar. Hér á Reykjavík fœri á að skapa slíkt hverfi á einum fegursta bletti borgarinnar. Borgarstjórn má ekki láta það ganga sér úr greipum fyr- ir skammsýn gróðasjónarmið. Sigurður A. Magnússon. sem Parentucelli vissi ekki, lægi utan mannlegs þekkingarsviðs". Hann var kjörinn páfi 1447 og lézt 1455. Nikulós V átti mikinn þátt í að kirkjan sam- einaðist aftur, eftir páfastreitur og sundrungu og í tilafni þess hélt hann Júbilár 1450: það ár flykktust pílagríma- skarar til Rómafoorgar. 1452 krýnir páfi Friðrik III keisara, það var síðasta keis- arakrýningin í fornum stíl. 1453 fellur Konstantínópel í hendur Tyrkja; þessi atburður olli skelfingu um alla Evrópu og páfi sendi strax menn til bókakaupa þangað austur og fékk keypt nokkurn hluta keisaralega satfnsins þar. Hann reyndi einnig að hvetja til krossferðar gegn Tyrkjum, en fékk lítinn hljóm- grunn. Páfi þessi er frægastur sem sá fyrsti þeirra páfa, sem kenndir eru við Renaissansann og fyrir stuðning við list- lr og áhuga á bókmenntum. Hann var mjög ákatfur safnari og það er haft eftir honum, „að ég vildi verja öllu fé mínu til bókakauipa og bygginga". Hann safn- aði uim sig mörigum lærðustu mönnum sinnar tíðar, svo sem fyrrnetfndum Poggio, Vestpasiano da Bisticci og Lor- enzo Valla, sem hatfði verið hrakinn fró Róm fyrr á árum sökum háðsyrða og hrokafullrar fraimkomu við ýmsa kirkju- lega pótentáta. Valla þessi var mjög vel að sér í klassískum fræðum og Nikulás V lét þegar kalla hann aftur til páfa- hirðarinnar eftir kjör sitt. H-ann hafði marga vel lærða ritara í þjónustu sinni, sem voru látinr afrita gömul handrit, sem ekki fengust keypt. Sendimenn hans voru á þönum um alla ítaláu og víðar til bókakaupa. Mörg dýrmætustu hand- rit páfasatfnsins eru frá hans árum. Við dauða hans taldi þetta satfn 1209 bindi. Nikulás var einnig mikill listavinur og hafði fjölda máJara, arkitekta og mynd- höggvara í þjónustu sinni. Næstu páifar juku þetta safn. 1475 var því veitt ár- legia ákveðin upphæð til bóka- og hand- ritakaupa og húsrými þess aukið að mun. Geimrannsóknir FraimlhatJd af bJs. 4. óhemjufé fyrir bændur og hvern ann- an, sem „allt mitt á undir sól og regni“. Early Bird, fyrsta fjarskiptatungl Coms- at-fyrirtækisins, tengir tvö meginlönd — Vestur-Evrópu og Norður-Ameríku — svo nánum böndum, að segja má, að Atlantshafið sé spannað til fulls á þessu sviði. Vísindahnettir Bandaríkjanna hafa sent til jarðar alls konar upplýsingar um Venus hina dulanfullu, þessa skýj- um huldu stjörnu. Furðu skýrar mynd- ir hafa borizt af tunglinu og Mars, svo að síðustu tíu ár hafa fært manninum meiri þekkingu á stjörnum, en honum hafði tekizt að viða að sér á þremur öldum, eftir að Galileo beindi stjörnu- kíki sínum fyrsta sinni út í geiminn. V ið framkvæmd þessarar áætlun- ar hafa Bandaríkin ýtt mjög undir menntun landsmanna — þótt ekki kæmi annað til, borgaði framkvæmd áætlunarinnar sig vegna þess — og safnað miklum sjóði þekkingar í vís- irtdum og tækni, sem mundi koma þjóðinni að góðu gagni, þótt geimför- in kæmust ekki hærra en flugdrekar lítilla snáða. Geimöld hefir krafizt mikillar út- sjónarsemi og sparsemi, að því er snert- ir notkun fjármuna og starfsmanna- hald. Bandaríkjastjórn hefir orðið að fara gætilega með þá fimm milljarða dollara, sem veitt er til þessara starfa árlega. Sókn Bandaríkjanna út í geim- inn byggist m.a. á starfsemi 20.000 einkafyrirtækja, sem hafa meira en 400.000 manna starfslið. Hún færir sér einnig I nyt starfsemi meira en 150 háskóla. í sambandi við þetta hefir til orðið mesta rannsókna- og tilrauna- áætlun, sem um getur í sögunni. Þá er ótalið, að afrek þjóðarinnar í geimvísindum hafa haft áhrif á af- stöðu manna til nýjunga á öðrum svið- um. Geimrannsóknaáætlunin hefir örv- andi áhrif á framfarir í fluglistinni. Margvíslega yfirburði Bandaríkja- manna á sviði ýmiss konar flugvéla má rekja til rannsókna í geimvísindum. Þetta mun verða enn augljósara, þegar þjóðin hefur framleiðslu hagkvæmra flugvéla, er geta fiogið upp og lent lóðrétt, svo og þeirra fugvéla, er fara margfalt hraðar en hljóðið. Auk þess hefir geimferðaáætlunin aukið áhuga manna á öllum aldri og í öllum stéttum á betri menntun. Hún hefir leitt til þess, að ’hin erfið- ari námsefni eins og eðlisfræði og stærðfræði, hafa hlotið miklar vinsæld- ir og orðið forvitnilegar. Háskólar taka þátt í mikilvægum geimferðarannsókn- um, jafnframt því sem þeir gegna hinu mikilvægasta hlutverki sínu, sem fólgið er í að þjálfa leiðtoga komandi kyn- slóða. En auk alls þessa hefir geimferða- áætlunin gætt líf okkar meira tilgangi — þetta mikla átak vekur hrifning al- mennings og fyllir hann ánægju yfir vel unnu afreki. H ið unga fólk í heiminum getur kannað ný, ókunn svið. Tækifæri gefst til slíks, þegar maður heldur einmitt, að nú sé ekkert lengur eftir, sem þörf er á að kanna. Hinir ungu menn geta gert sér vonir um að komast til nýrra og hrífandi staða úti í geimnum, þeir geta fært heim nýjar hugmyndir og auðgað líf sitt, stælt viljaþrek sitt með nýjum, ögrandi raunum. í gær var sjónhringur okkar tak- makaður við jarðkringluna, en vegna hinna nýju viðhorfa er sjónhringur okk ar nú eins ótakmarkaður og geimur- inn sjálfur. KÓLÚMBUS Framihaid af bls. 1. ar höfðu heimsótt. í bókinni „Saga Pí- usar II páfa“ er að finna eftirfarandi, ritað á spássíu, með eigin hendi Kólúm- busar: „Frá Cathay (það var þá nafnið á Kína, sem notað var í Evrópu) hafa menn komið úr vestri. Við höfum séð sérkennilega hluti, einkum í Galway á írlandi. Þar rak tvo skipbrotsmenn að landi, sem höfðu bundið sig á fleka. Voru það maður og kona og var konan fögur á að líta“. Nú er það augljóst, að kínverska skipbrotsmenn gat ekki bor- ið yfir Atlantshafið til Galway á ír- landi. En það er ekki erfitt að hugsa sér samhangandi atvikakeðju, sem gat fengið Kólúmbus til að trúa því, sem 'hann sagði frá. Skip frá norðri t.d. rúss- neskt eða norskt lendir í sjávarháska, og á því skipi kann að hafa verið fólk með finnsku eða lappnesku yfirforagði, háum kinnbeinum og skásettum augum og yfirleitt framandi fyrir fólk á Vest- urlöndum. Auk þess getur hafa orðið margvíslegur misskilningur milli hins írsk-ensk-gaelíska-latneska hrognamáls hafnarbúanna (í Galway) og þess blendings af genúamáli, spönsku, gyð- ingamáli, portúgölsku og latnesku, sem Kólúmbus talaði. Og loks getur hafa komið til hjálp óheflaðs íra. Allt þetta gæta hafa nægt til að setja af stað ímyndunarafl sæfarans. Hann var fyrir- fram fullur hleypidóma vagna furðu- hugmynda sinna um Cathay og Cip- anga, sem höfðu gagntekið hann og þessvegna sá hann Kínverja í skipbrots- mönnunum, sem stigu upp úr öldunum. En það, sem er þýðingarmikið við allt þetta, er, að Kólúmbus hefir með þess- um athugasemdum sínum, ekki aðeins sannað, að hann var árið 1477 norð- vestur í hafi heldur einnig hitt, að þeg- ar á því ári byrjaði sú hugmynd að festa rætur með honum, að með því að fara í vesturátt komist hann til Cathay. Þetta er allt, sem maður veit um ferð 'hans til íslands". Engan dóm skal ég leggja á líkurnar fyrir því, að tilgátur höfundar þessarar bókar, um íslandsferð Kólúmfousar árið 1477, hafi við rök að styðjast enda tel ég mig enganveginn dómbæran um slíkt. Hinsvegar er hugmyndin óneitanlega ekki óskemmtileg og sýnir raunar, að enn muni ýmislegt órannsakað í þess- um efnum. Hinu verður svo ekki neitað að allt er þetta sett fram á skemmti- legan hátt. Litil leiðrétting LÍTIL leiðrétting og upplýsingar um húsið nr. 7 í Bankastræti og nágranna þess, er lengi var, nr. 3. í Lesbók Morgunblaðsins, 26. júní sl., er minningargrein uim Jón heit. Helga- son, dr. theol. í tilefni af 100 ára af- mælisdegi hans nú síðastliðinn 21. júní (tf. 21. 6. 1866). Á bls. 10 var mynd af húsinu, sem Jón ólst upp í, nú Banka- stræti 7; myndin gerð eftir teikningu Jóns sjálfs. Textinn undir myndinni var rangur. Hér læt ég fylgja sögu þessara tveggja húsa, Bankastr. 3 og 7, að mestu eftir Jón sjálfan, í „Árbókum Reykja- víkur", útg. Leiftur, 1941. Bergur Thorberg var settur amtmað- ur í Vestur-amtinu sumarið 1865 með búsetu í StykkishóJmi og skipaður í embættið sumarið eftir, 1866. Þá lét hann smíða sér þar íbúðanhús. 1872 voru Suður- og Vestur-amtmanns-em- bættin sameinuð í eitt og Bergur skip- aður í það og flutti því til Reykjavík- ur 1873. Þá um sumarið lét hann rífa hús sitt í Stykkishólmi og flytja það til Reykjavíkur. Var húsið reist aftur efst og austarlega á Arnarlhóls-tröð og stendur þar enn lítið breytt. Er nú Bankastræti 7 og er dagblaðið „Tíminn“ þar til húsa. Bergur Thorberg var skipaður lands- höfðingi 7. maí 1884 (Lögfræðingatal 1963, bls. 103) og það ár, 1. júní, keypti sr. Helgi Hálfdanarson, þá 1. kennari PrestaskóJans — varð lektor — forstöðu- maður árið eftir — húsið af Bergi og „bjó þar til dd“. Og svo dr. Jón sonur hans þar til hann byggði sér nýtt hús í Tjarnargötu eftir aldamótin síðustu. IHús þetta, Bankastræti 7, er því að stofni til 100 ára nú á þessu ári og 93ja ára á þessum stað, sem það stend- ur enn á. Þá er það húsið Bankastræti 3. f „Árbókum Reykjavíkur" getur dr. Jón þess ekki hvenær það hús er reist. Víst er þó að það er eftir að Alþingishúsið er fullgert, en AJþingi er sett í því fyrst 1. júlí 1881. Landsbankinn tekur til starfa í húsinu, austurhelmingi neðri hæðarinnar, 1. júlí 1886; þá hafði prent- smiðja verið þar til húsa fyrir, víst í 2 ár. Húsið átti þá Sigurður Kristjáns- son, bóksali og bókaútgefandi frá því 1883 (fékk borgarabréf það ár (20. 10.). Hefur „Bókaverzlun Sigurðar Krist- jánssonar" alla tíð síðan verið rekin þarna á sama stað, í vesturenda hússins, á neðri hæðinni, og er enn í dag. Sigurður var fæddur 23. september 1854; varð prentari, sveinsbréf 14. maí 1879. — Hann lézt 4. aprít 1®52. Reykjavík, 4. júlí 1966. Steindór Bjömsson frá Gröf. 6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 17. iúlí 1966

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.