Lesbók Morgunblaðsins - 24.10.1965, Page 1
Dir. Eínar Haugen:
Ameríka, Island og
Leifur Eiríksson
AÐ er ein eftirtektarverðasta
etaðreynd í sambandi við víkingana, að
nm tveggja alda skeið héldu þessir
■diöríu sæfarar uppi samgönguleið yfir
ihið úfna Norður-Atlanzhaf. Þeir lögðu
■upp frá Noregi og í krafti siglingakunn-
éttu sinnar komus-t þeir til Hjaltlands,
Orkneyja, Færeyja og íslands, og loks
Grænlands og meginlands Ameríku.
Því miður urðu þessar samgöngur óstöð-
•ugri eftir því sem lengra var teygt úr
Iþeim í áttina til enda jarðar, og síðasti
h’e'kkur keðjunnar, sem hefði getað orð-
jð hinn mikilvægasti, brotnaði af og
týndist. Það, að hann hefði yfirleitt verið
tii, var almenn-t fallið í gleymsku, allt
þar til íslendingasögurnar voru endur-
íundnar og gefnar út á okkar dögum.
Þessum sögum er að þakka mest af
•því, sem við vitum um fund víkinga á
Ameríku. Þær eru einstakar, jafnvel
meðal íslenzku ættarsagnanna, þar eð
þær eru ekki sögur um fjandskap og
manndráp, heldur um hetjuleg ævintýri.
Þær segja frá árangurslausum tilraun-
tim norrænna manna til að koma upp
st.randvirkjum á ströndum fagurs en vel
varins lands. í augum adra Skandínava
eru þessi mistök sorgleg staðreynd —
þau urðu til þess að afstýra því að
tungumál Norður-Ameri'ku yrði íslenzka
í stað enskunnar!
E n við erum ekki hér saman kom-
in ti-1 þess að minnast þess, sem mið-ur
tfór, og ekki ætlum við heldur að fara að
Betja-st í sek'k og ösku vegna þess að
forfeður okkar misstu af tækifærinu til
að verða nýlenduríki. Við erum komnir
til þess að beina athyglinni að hinu
varanlega gildi sagna okkar og mikil-
vægi þess að athuga enn á ný bendingar
þeirra o-g þýðingu fyrir nútímaiíf og
ibugsun. Við erum staddir á merkum
timamótum norrænna rannsókna á Am-
eríku. Allir dó-mbærir menn hafa lengi
verið á einu máli um, að það, sem sagt
er um landa-fundi í hinum tveim sögum,
Eii'íks sögu rauða og Grænlendingasögu,
eé yfirleitt áreiðanlegt, en engir tveir,
eem um það mál hafa fjallað, hafa verið
á einu máli um, hverni-g þær skuii skýra.
Kenningar byggðar á sögunum hafa iþot-
ið upp, og víkingarnir hafa verið látnir
lenda í svo að segja hverju héraði á aust-
urströndinni. Hvar sem fundizt hefur
vik, sem á fellur í botninn á, hefur ein-
hver fundið liklegan lendingarstað vík-
irjganna.
Hér gegnir gjörólíku máli hvað Græn-
lend snertir, svo að eftirtektarvert er, og
jafnvel hörmulegt. Bóklegar heimildir
eru ekki mikið meiri um G.rænland
en Vínland, því að í rauninni er
þetta tvennt mjög saman-fléttað. En svo
miklar fornminjar hafa fundizt í Græn-
iandi, að við höfum getað séð af þeim
sannfræði sagnanna jafnvel hvað snertir
smáatriði í daglegum kiæðaburði manna
og máli þeirra. En í Amerí’ku gegnir
oðru máli. Loksins nú hafa rannsóknir
norska landkönnuðarins Helge Ingstads
og konu hans, Anne Stine, sem er forn-
íræðingur, veitt okkur mögulei’ka á því
að brjótast gegnum þokuna og stíga
íæti á hinn rétta lendingarstað víking-
anna. Ef uppgötvanir Ingstads norðantil
á Nýfundnalandi hljóta fulla staðfes-t-
ingu, verður það fyrsta árangursríka til-
raunin til að brúa bilið milli frásagna
íslendingasagnanna, og fornfræðilegra
minja á amerískri grund. Eftir svo mörg
liörmuleg mistök fögnum við þessum
fnndum og öndum léttar. Og nú berast
þær fréttir, að kort frá miðöldum, sviss-
neskt, sýni Vínland handan við Græn-
land. Það er sannarlega dramatískur við-
burður fyrir rannsóknirnar á sögu Vín-
iands.
etta er rétta stundin til þess að
-gefa sér tóm til að athuga enn á ný
alla sögu landafunda víkinga, að því er
tekur til Norðurhafa. Fyrir 25 árum var
ég svo fljótfær að rita bók, sem nefndist
Vínitandsferðir, þar sem ég setti fram,
aimenningi til fróðleiks, samhæfða út-
gáfu af efni hinna tveggja sagna, og
mina eigin skýringu á merkingu heim-
ildanna. Sem betur fer, er bók þessi
löngu uppseld, og rannsóknir, sem færir
fræðimenn hafa síðan gert, hafa gert
hana algjörlega úrelta. Ég samdi bókina
snmkvæmt beiðni sænsk-amerísks vinar
míns, hr. Vilas Johnsons, sem kom mér
í samband við hóp s'krautprentara í
Chicago. Þessir prentarar voru aliir í
þjónustu hinnar miklu prentsmiðju
Lonnelly & Sons, og notuðu frístundir
sínar til þess að prenta og binda fallegár
bækur. Þessvegna kölluðu þeir þetta
fyrirtæki sitt Helgidagaprent, og nú van-
hagaði þá um ies-mál með nokkrum
skemmtilegum myndum úr Vínlands-
sögnum eftir ameríska málarann og
teiknarann Frederic Trench Chapman.
Þegar é-g fór að gera þessa nýju þýð-
ingu og velta fyrir mér ýmsum vanda-
málum textans, var ég að feta í fótspor
tveggja forvera minna, prófessora í
skandínavískum fræðum við Wisconsin-
háskóla. Rasmus B. Anderson, sem ég
niun víkja r.ánar að síðar, og Julius E.
Olson höfðu báðir gefið út bækur um
þetta efni, og mér var það ljúft og skylt
að fara með ameríska lesendur upp til
samtímans o-g fræða þá um málið eins
og það lá fyrir árið 1940. Mat mitt var
hvorki né gat verið byggt á eigin rann-
sóknum á strönd Ameríku, né heldur á
torræðum heimildum á íslandi og í Dan-
mörku. Þetta var bara brjóstvits-tilraun
ti! að skilja það vissa frá hinu, sem var
aðeins trúlegt, og nema burt allar falsk-
ar ályktanir og hæpna-r kennisetningar,
sem höfðu verið spunnar utan um þessa
forvitnile-gu landafundi.
II
m leið og eg ræddi þetta efni í
bók minni, gerði ég ofurlítið gys að því,
sem mér fannst óþarflega mikil löngun
aí hálfu Ameríkumanna af norskum
uppruna til að ágirnast heiðurinn af
þessum löngu liðnu afrekum. Meðal ann-
ars skrifaði ég: „Norskir Ameríkumenn
hafa gert Leif Eiríksson upptækan hjá
íslendingum, eins og einhvern þjóðar-
dýrling og tákn um skoðun fjöldans“.
Þessa setningu hefði ég aldrei átt að
skrifa, því að hún varð orsökin til reglu-
legrar herferðar gegn mér af hálfu föð-
urlandsholls norsks Ameríkumanns. —
Hann sakaði mi-g beinlínis um landráð
gegn forfeðrum mínum fyrir að leyfa
mér þessa gamansemi. Ég játa mig sekan
um að hafa stritt löndum mínum, en
held því jafnframt fram, að orðin eigi
sér nokkurt sannleiksgildi. Það er ein
þversögnin í allri þessari hreyfingu um
að viðurkenna íslendinginn Leif Eiriks-
son sem finnanda Ameríku, að þessari
hreyfingu hefur að mestu verið haldið
uppi af Norðmönnum, sem hafa í mesta
sakleysi talið hann vera Norðmann. Ef
ég man rétt, varð spurningin um þjóð-
erni hans eitthvað diplómatiskt mikil-
Framhald á bls. 11
Erindi flutt á Leifsfagnaði íslenzk- ameríska félagsins !t. október 1965.