Lesbók Morgunblaðsins - 25.07.1965, Blaðsíða 11

*
A erlendúm bókamarkaði
'T/
Bókmenntir
The Penguin Book of Italian
Verse. Introduced and Edited by
George R. Kay. Penguin Books
1965. 7/6.
Þetta er 3ja útgáfa aukin. Ljóð-
in eru prentuð á ítölsku og þýð-
ing neðanmáls á ensku í óbundnu
máli. Bókin hefst með ljóðum
og lofsöngvum heilags Franz frá
Assisí og lýkur á Quasimodo og
Cattafi. Penguin-útgáfan gefur
út samskonar sýnisbækur á
helztu Evróputungum og er þetta
hin þarfasta starfsemi, og getur
orðið inngangur að frekari lesn-
ingu. Hér eru ljóð eftir fjörutíu
og sex fraegustu skáld ítala og
fylgir smáklausa um hvert. Bók-
in er liðlega fjögur hundruð síð-
ur og á að gefa góða þverskurðar-
mynd af ítalskri ljóðagerð frá
upphafi.
Italian Short Stories — Racconti
Italiani. Edited by Raleigh Tre-
velyan. Penguin Books 1965. 3/6.
Hér eru prentaðar átta smásög-
ur ítalskra höfunda, bæði á
ítölsku og ensku. Þetta er ágæt
bók fyrir þá, sem eru að læra
ítölsku, og er einnig sýnisbók um
ítalska smásagnagerð eftir styrj-
öldina síðustu, en þó mjög tak-
mörkuð, og eru þær ástæður
helztar, að stærð bókarinnar var
takmörkuð af útgefenda og bókin
í og með hugsuð sem kennslubók
í málinu. Útgefandi lætur fylgja
höfundaskrá með upplýsingum
um höfunda og verk þeirra.
Ein Offener Bogen. Salvatore
Quasimodo. Ausgewahlte Gedi-
chte. Italienisch und deutsch.
Úbertragung und nachwort von
Gianni Selvani. P. Piper & Co
Verlag Múnchen 1963. DM 12.80.
Þetta safn er úrval úr fjórum
bókum höfundar, sem komu út
á árunum 1942 til 1958, og auk
þess eru nokkur ný Ijóð sem ekki
hafa verið prentuð fyrr í bókum.
Höfundur er eitt með frægustu
ljóðskáldum nútímans, hlaut
Nóbeisverðlaun 1959. Hann er
fæddur 1901 á Sikiley. í æsku
lagði hann mikla stund á latínu
og grísku og hefur þýtt ágæta
vel bæði Virgil, Óvid og Catullus.
Hann er einstaklega vel að sér í
klassískum bókmenntum og
ítölskum og er talinn til mestu
Ijóðskálda ítala, sem nú eru uppi,
ásamt Montale og Ungaretti.
Ljóðagerð hans minnir á hljóm-
list og notar aldrei orð til upp-
fyllingar, hvert orð hans er dýrt,
og rutlkennt orðagjálfur finnst
aldrei i kvæðum hans. Á tíma-
bili hneigðist hann að „hermet-
ísku“ stefnunni í ljóðagerð, sem
var talin einkenna ljóð hans
visst tímabil, og fieiri beztu ljóð-
skálda ítala. Bókin er smekklega
gefin út og á að vera gott sýnis-
horn ljóðagerðar höfundar síðari
ár.
Þjóðfélagsfræði, saga:
The Column of Infamy. Aless-
andro Manzoni — Of Crimes and
Punishments. Cesare Beccaria.
Translated by Kenelm Foster and
Jane Grigson. Oxford University
Press 1964. 21/.
Cesare Beccaria fæddist 1738 og
deyr 1794. Hann var lögfræðing-
ur, hagfræðingur og rithöfundur
og er frægastur fyrir þann hlut,
sem hann átti að því að milda
refsingar, og fyrir baráttu sína
fyrir afnámi pyndinga við réttar-
rannsókn. Hann varð fyrir mikl-
um áhrifum enkyklópædistanna
frönsku og Rousseaus, og setur
saman bók sína „Dei delitti e
delle pene“ árið 1763, bókin var
prentuð 1764 og hafði strax geysi-
leg áhrif. Ritið var gefið út á
frönsku 1765 og á ensku 1767.
Deilur hefjast um bókina og hún
er sett á bannskrá kirkjunnar
1766. Habsborgarar ráða Dang-
barðalandi á þessum árum og
umboðsstj órnendur þeirra bjóða
Beccaria prófessorsstöðu í hag-
fræði í Mílanó. Upplýstir ein-
valdar þeirra tíma tóku kenning-
um hans ágætlega og Katrín II
á Rússlandi bauð honum til St.
Pétursborgar, en hann kom þvi
ekki við að fara. Beccaria átti
tvær dætur, og önnur varð kona
Alessandros Manzonis sem ritaði
frægustu skáldsögu sem ítalir
eiga „I promessi sposi“. Manzoni
fæddist 1785 og lézt 1873. Þegar
Manzoni var að vinna að riti sínu
„I promessi sposi“ fann hann
meðal annarra heimilda frásagn-
ir um dómsmorð, sem framið var
í Mílanó 1630, þegar farsótt herj-
aði borgina. Menn voru grunaðir
um að dreifa farsóttinni, hand-
teknir, píndir og dæmdir til
dauða, hús þeirra voru rifin og
reist súla, þar sem þau höfðu
staðið, sem nefnd var „Colonna
infama". Hún skyldi vera hinum
seku til ævarandi svívirðu. Man-
zoni rekur þessa sögu og alla
málsmeðferð og er þessi frásögn
eitt dæmi um, þegar mannlegur
réttur og virðing er fótum troðið
til að metta massahýsteríuna, ótta
og hatur. Þessi rit fylla hvort
annað, og hæfir vel að þau séu
gefin út 1 einni bók.
Nuovi Saggi di Religione Medi-
terranea. Uberto Pestalozza. G. C.
Sansoni Flórenz 1964. 7000 lírur.
Pestalozza er frá Mílano og
hefur starfað þar við háskólann
og stundað rannsóknir í sögu og
trúarbragðasögu. Hann hefur sett
saman mikil rit um slík efni, og t
þessu eru greinar um trúarbrögð
umhverfis Miðjarðarhaf fyrir
daga indóevrópskra þjóða. Bókin
er gefin út í tilefni níutíu ára
afmælis Pestalozza. Auk greina
um þessi efni fylgir viðbætir
með greinum um ýmis söguleg
efni og athugasemdir. Höfundur
hefur svipaðar skoðanir og
Robert Graves um þjóðfélags-
ástand og trúarbrögð í Evrópu
fyrir innrás indóevrópskra þjóð-
flokka, þ.e. að konan hafi haft
völdin í þjóðfélaginu. Magna
Mater, tungldýrkun og frjó-
semisdýrkun voru aðaleinkenn-
in. Hin mikla gyðja var álitin
ódauðleg, hún tók sér ástmenn,
og sá siður kemst á að fórna
þeim með hækkandi sól. Tungl-
dýrkun einkenndi trúarbrögðin
og frjósemisdýrkun, þetta telur
höfundur að einkenni landbún-
aðarþjóðfélög þessara tíma.
Þetta breytist síðan við komu
indóevrópsku þjóðfiokkanna, þar
er karlmannaríki, en leifar hinna
fornu trúarbragða haldast
myndbreyttar, Magna Mater,
ímynd jarðar og grósku, breytist
í ýmsar gyðjur með Rómverjum
og Grikkjum og ýmsir siðir hald-
ast lítið breyttir. Þessara kenn-
inga gætir einnig hjá Frazer
(The Golden Bough) og það er
margt í fornleifafræði sem styð-
ur þær, þótt aðrir höfundar séu
þeim andvígir og þær séu ekki
viðurkenndar. Höfundur telur að
það megi rekja ýmsar goðsögur
til þessara tíma, og styður þær
kenningar sínar fjölmörgum
dæmum. Þetta er mikið rit, tæp-
ar 600 blaðsíður í stóru broti.
Jóhann Hannesson:
ÞANKARÚNIR
Horror vacui er í vitund nútímamanna framandi hugtak
og furðulegt, enda ekki lengur notað í upphaflegri merkingu.
En í náttúruvísindum miðalda var kenningin um horror vacui
þýðingarmikil. — Hér um segir í „Spurningakveri náttúruvís-
indanna“, eftir Guðmund Arnlaugsson, I. bindi, bls. 71: „Áður
en mönnum var ljóst eðli loftþrýstingsins, var það skýrt þannig,
er vatnið steig upp í sogpípuna, að náttúran hefði andstyggð á
tómu rúmi (horror vacui) og sæi því um að það fylltist. Það
var suður á Ítalíu að menn ráku sig fyrst á það að ekki var
unnt að draga vatn nema 10 metra upp að dælu. Þetta þótti svo
furðulegt, að menn ætluðu ekki að trúa því. Sent var til Gali-
leis og hann beðinn um skýringu, en hann var þá þegar farinn
að gruna þyngd loftsins og hlutdeild hennar í þessu fyrirbæri,
og svaraði því einu til, að það væri bersýnilegt, að andstyggð
náttúrunnar á tómu rúmi næði ekki nema 10 metra“. — Nokkru
framar í sömu bók ræðir um Torricelli, er mældi fyrstur
manna loftþrýstinginn, en um þetta læra nú allir unglingar í
eðlisfræðinni.
Af ritgerð Pascals um tómið og horror vacui má hins vegar
sjá að Pascal telur hugtakið eðlilegt í vitund fyrri tiðar manna,
því að reynslan staðfesti jafnan niðurstöður kenninga þeirra,
þótt þeir þekktu ekki frumorsökina. Nú hafa menn vanið sig
af því að tala um „tilfinningu“ eins og andstyggð hjá náttúr-
unni, en tala þess í stað um lögmál hennar, þótt hún sé söm við
sig. Naturam furca pellas ex.......þótt náttúran sé lamin með
lurk, segjum vér hér á landi.
Mælanleiki loftþrýstings er undirstöðuatriði veðurfræðinn-
ar, og á mælingum þrýstings byggjast að verulegu leyti þau tíð-
indi er til vor berast af hæðum og lægðum og fylgifyrirbærum
þeirra. Háttarlag veðursins fer að verulegu leyti eftir þrýstingi
og hita.
Þrýsting valdsins hefir enn ekki tekizt að mæla, að þvi er
ég bezt veit, en hann kemur fram í heimspólitíkinni. Menn
finna til hans og þó misjafnlega. Ekki vilja stjórnmálaflokkar
að blöð þeirra lognist út af — því að þeir óttast að tóm kunni
að myndast í sálum flokksmanna og óæskilegar hugmyndir
kunni að setjast þar að. Ekki fara sögur af mönnum, sem segja
að landhelgi vor skuli óvarin, og í stað varna skuli samið við
öll togarafélög veraldar um að láta unglinga ýsunnar og þorsks-
ins í friði innan landhelginnar. Eyðidali viljum vér ekki selja
útlendingum og setjum með lögum skorður við því að þeir
braski með jarðir vorar. Er þetta rétt hugsað eins langt og
það nær.
Stórveldin mynda pólitísk háþrýstisvæði. Vindar frá þeim
leita inn í veik, fátæk eða valdalítil lönd, er verða um leið
áhrifasvæði þeirra. Til verður tvenns konar „horror". And-
styggð stórvelda á tómi í smáríkjum, ótti smáþjóða við varnar-
leysi. Slík svæði eru nokkur á jörðunni og hafa verið. Tíbet
var lengi sjálfstætt land. Mongólía sömuleiðis og mörg lönd
önnur í Mið-Asíu, en þau voru fátæk, strjálbýl og full af klíkum
og rifrildi, enda hafa þau lent undir valdi annarra þjóða. Þannig
var einnig í Afríku og er að vissu marki enn á mörgum stöðum.
Sundrung og fávíslegt rifrildi innan smáríkjanna veikja þau
fyrir þrýstingi að utan, sömuleiðis menntunarleysi, eftiröpun
og venjuleg heilsuhraust heimska, þótt ekki sé um sálsýki að
ræða. Að stórveldi beiti áhrifum sínum er jafn eðlilegt og að
hæð eða lægð hreyfist úr stað, og það er vitað mál í smáríkj-
um, að linni þrýstingi frá einu stórveldi, berst hann frá öðru.
Stundum berst hann frá tveimur í senn, og myndast þá kulda-
belti, kalt stríð (eða jafnvel heitt) og múrar í gegnum eitt og
sama land, svo sem kunnugt er. En víða reyna stórveldin að
stilla þrýstingnum í hóf, og láta, þegar vel viðrar, styrkjum og
aðstoðum rigna yfir vanþróuð lönd, svo að þar megi nokkuð
vaxa og þrífast landslýðnum til matar.
í þessum efnum munu flestir landar ekki hugsa öllu lengra
en til núverandi ástands, og vilja að það haldi áfram að vera
óbreytt, það er status quo, þar sem vér erum svo lánsamir að
það stórveldi, er verndar oss og þrýstir að oss í senn, vill alls
ekki gera út aí við oss, heldur lofa oss að lifa. En svo langt
geta menn komizt inn í tómið með skammsýni, ágirnd og aura-
hyggju að náttúran sjálf fái andstyggð á oss og geri oss aftur
að nýlendu, með viðeigandi stjórnarfari.
25. tbl. 1065
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS H