Lesbók Morgunblaðsins - 15.11.1964, Blaðsíða 11

SIGGI SIXPENSARI
Þú ættir að fara að stunda líkanvsæfingar í stað þess að liggja alltaf á melt-
Unni. Þú ert kominn með ýstru! — Hvaða vitleysa kona! Ég hef mjög
gatt vaxtarlag miðað við aldur. — Já, það sýnist mér!
A erlendum bókamarkaði
Nýjar Penguin-bækur
Xhe World is not Enough. Zoé
Oldenbourg. Penguin Books 1964.
7/6.
1 Höfundurinn er fædd í Péturs-
borg 1916. Hún flytzt til Parísar
1925 og leggur stund á málaralist.
Fer til Englands 1938, og stundar
þar guðfræði á trúboðsskólum.
Fyrsta skáldsaga hennar kemur
út 1946 og það er þessi bók. Með
þessari skáldsögu vann hún við-
urkenningu. Sagan gerist í Frakk
landi á 12. öld. Efnið er ástir
Ansiau og Alis. Þriðja krossferð-
in er á döfinni og höfundurinn
nær ágætlega þeim einkennum,
sem nútímamenn telja að inið-
aldir hafi einkennzt af. Bólcin er
skemmtileg aflestrar og er ekki
síðri sögulegum skáldsögum Ro-
bert Graves eða Rex Warners.
The Idea of Prehlstory. Glyn
Daniel. Penguin Books 1964. 4s.
Glyn Daniel hefur skrifað marg
ar bækur um fornminjafræði,
Hann er ritstjóri „Ancient Peoples
and Places", sem Thames and
Hudson forlagið gefur út.
Höfundurinn kallar forsöguna,
óskráðar heimildir fortíðarinnar.
Hann rekur sögu hugmyndanna
um forsöguna allt frá 17. öld, og
þær breytingar sem orðið hafa
á hugmyndum manna um þetta
efni síðan. Hann ræðir hugmynd-
ir um eina allsherjar uppsprettu
allrar siðmenningar og andstæð-
sr hugmyndir lun þróun siðmenn
ingarinnar meðal hinna mörgu
6érstæðu þjóðflokka. Höfundur er
einn meðal fremstu fornfræðinga
lem nú eru uppi. Efni þessarar
bókar eru fyrirlestrar haldnir á
vegum Háskólans í Birmingham
og eru gefnir út svo til óbreyttir
frá fyrstu gerð.
The Greeks Overseas. John Board
man. Penguin Books 1964. 6s.
Þessi bók er skrifuð fyrir Peli-
can seríuna. Höfundurinri starfar
við Háskólann í Oxford. Hann
hefur ferðazt víða í Grikklandi
og gefið út og samið bækur um
fornleifafræði. í þessari bók rek-
ur hann ferðir Hellena um lönd-
in sem liggja að Miðjarðarhafi.
Hann rekur slóð hellenzkra leigu
hermanna upp Nílarfljót, hann
fylgir þeim til Frakklands, þar
sem þeir gróðursetja vínviðinn,
það má finna hellenzka lista-
menn við hirð Persakonungs og
hellenskir gullsmiðir voru starf-
andi í borgunum við Svartahafið.
Allsstaðar á þessu svæði finnast
spor þeirra, landnemar frá Hell-
as byggja svæði, sem þá voru tal-
in liggja á jaðri heimsins og þar
sem þeir fóru festi menning
Hellena rætur og breiddist út til
frumstæðra nágranna. Hellas var
andlegt stórveldi og markaði alla
sögu og framvindu umhverfis Mið
jarðarhaf og síðar allrar Evrópu.
Nýlenduöldin er með mestum
blóma frá áttundu öld og fram á
sjöttu öld og áhrifa hennar gætir
enn þann dag í dag. Bókinni
fylgja myndasíður og myndir í
texta og bókaskrár við lok hvers
kafla. Þelta er læsileg og vel sam
in bók.
Bókmenntir
American Literature. A Repre-
sentative Anthology of American.
Writing from Colonial Times to
the Present. Selected and intro-
duced by Geoffrey Moore. Faber
and Faber. 194. 25s.
Bókin er 1328 síður, þéttprent-
uð. Höfundurinn er prófessor við
Háskólann í Hull og gaf út hið
ágæta úrval, Penguin Book of
Modern American Verse. Þessi
bók spannar tímann frá nýlendu
tímunum og fram á okkar daga.
Megin áherzlan er lögð á tuttug-
ustu öldina. Höfundur skiftir rit-
inu í þrjá kafla: Nýlendutímann,
19. öld og 20. öld. Hann ritar inn-
gang að hverju tímaskeiði og þátt
um hvern höfund ásamt ritaskrá.
Þetta er mjög hentugur inngang-
ur að bandarískum bókmenntum.
Þetta er að vlsu úrval úr því
bezta, en það mikið er tekið eftir
hvern höfund, að það fæst góð
hugmynd um höfundinn. Hér eru
glefsur, smáþættir úr ritum og
sögur og ljóð eftir Willa Cather,
Ernest Hemingway, William.
Faulkner, Thomas Wolfe, John'
Steinbeck, Sherwood /inderson,
Ring Lardner, Katherine Anne
Porter, Ezra Pound, T. S. Eliot,
Robert Frost, Wallace Stevens,
E. E. Cummings, William Carlos
Williams, Hart Crane og John
Crowe Ransom.
Klassíerarnir frá 19. öld eru hér
Cooper, Hawthorne, Poe, Melville,
Whitman, Twain og James, og
eldri höfundar svo sem William
Bradford og Phillip Fremeau.
Jóhann Hannesson:
ÞANKARÚNIR
ATÓMUR, nevtrónur, prótrónur, kynhvöt; árásarhneigð, nauð-
ungarhyggja; dulvitund, sjálf og yfirsjálf — menn kannast við
orðin og hugtökin á öld vísindanna, hugtök, sem hömruð eru
inn í heila flestra unglinga á vorum tímum. Mörg þeirra eru þó
ekki svo ný af nálinni sem menn ætla. Atómukenningin var
sett fram meir en fjórum öldum fyrir fæðingu Krists. Menn
skiptust í flokka með og á móti atómukenningunni. Og ekki
skorti kenninguna um nauðung (anagke), ástarhneigð og hatur
hjá Hellenum. Árásarhneigð hlýtur að hafa verið í Kain áður
en hann drap Abel. Ekki er heldur kynhvötin ný af nálinni:
Verið frjósöm, margfaldist og uppfyllið jörðina — þetta boðorð
hafa menn haldið svo sæmilega að sérfróðum mönnum tekur
uð standa stuggur af.
Grundvöllur að vísindum vorum var lagður í Babylon,
Egyptalandi og Hellas. Um skeið varð mikil vísindaleg, listræn
og heimspekileg vakning með Hellenum, og vér byggjum á arfi
frá þeirri vakningu. En heimspekin, ágirndin, vísindin, pólitísk
áróðurstækni og sálfræðilegar brellur brutu niður siðferði, lýð-
ræði, ábyrgð, samheldni og trúrækni Hellena, líkt og nú gerist
meðal vor. Menn buðu siðum og velsæmi byrginn, sýndu ná-
unga sínum og þjóðfélagi fullkomna fyrirlitningu. Frægur er
Díogenes, cr bjó í tunnu, betlaði sér til viðurværis, reytti allar
fjaðrir af lifandi hana til þess að sýna „manninn", lagðist með
skækju á torginu og kveikti á lukt um bjartan dag og bar um
borgina, í leit að viti bornum manni. Öðrum spekingi tókst að
prédika svo vel um sjálfsmorð að það komst í tízku og hann
hlaut viðurnefnið „málflutningsmaður dauðans“.
Heimspekin, vísindin og nautnasýkin verkuðu líkt og
tundurdufl í sálarlífi manna. Siðgæði og sjálfsagi leystis upp,
menn sukku niður í ómennsku, kynvillú, skemmtanalíf og list-
ræna lausung. Með lömun sjálfsvirðingarinnar lamaðist sjálf-
stæðisviljinn og einnig orkan til menningarlegrar hugsunar og
framsóknar. Lýðræðið sprakk á tundurdufli sérhlífni, flokka-
dráttar og klíkuskapar. Harðstjórn hlaut að taka við-
Rómverjar voru Grikkjum harðgerðari, siðavandari og
stjórnsamari. Róm varð stórveldi yfir miklum hluta hins kunna
heims fornaldar. En Hellenar stóðu þeim framar í heimspeki,
listum og vísindum. Rómverjar gerðu Hellena að kennurum
síiium og þrælum, tóku síðan upp hátterni kennara sinna, yís-
indi, listir og lausung — og héldu sögunni áfram, unz heims-
veldið klofnaði og vesturhlutinn leystist upp. Harðgerðar þjóð-
ir og lítt menntaðar ruddust inn í hin rómversku lönd. Ný ríki
risu upp, forfeður sumra Vestur-Evrópuríkja, sem nú eru. Hægt
og sígandi myndaðist ný menning í þessum nýju ríkjum, hin
vestræna, sem vér heyrum sjálfir.
Mörgum er ljóst að margt er líkt með skyldum. Marx,
Freud, Nietzsche og fjöldi annarra spekinga og vísindamanna,
sem mótað hafa vísindaöld vora, endurkveða gamlar vísur frá
Hellenismanum, um efa, nauðung, tilgangsleysi, andúð á trú
og siðgæði eða fullum fjandskap. Þeir hafa smíðað sprengjur
til að varpa inn í þjóðfélög og sálir einstaklinga úr sama efni
— og oft með sömu nöfnum og Hellenar, þótt orðin séu fremur
latnesk eða þýzk en grísk. H. J. Eysenck hefur (í „Sense and
Nonsense in Psychology“) sýnt fram á nokkuð af því, sem er
sameiginlegt Freud og hellenskri heimspeki, þótt Freud eigi
heiðurinn af því að hafa sett hugmyndirnar saman og gert þær
að tízkuvöru á vorri öld. Gegnum uppeldi, bókmenntir og aðrar
listir hefur oss tekizt að koma talverðu af þessu efni — efa-
hyggju, nauðhyggju, kynferðishyggju og kaldlyndishyggju
(cynismus) fyrir í heilabúum unglinganna. Þar munu tundur-
duflin springa á sínum tíma og sökkva þeim, einum af öðrum.
Sjálfseyðileggingu þarf ekki að prédika, eins og Hegesias gerði
á sínum tím?.. Listirnar og ÁTVR munu sjá um að ekki mun
þurfa að þýða „Sjálfsmorðingjann“. Og ekki þurfum vér held-
ur að spyrja hvers vegna eldsvoðum, árásum, slysum, svikum
og mistökum fjölgar, ábyrgðartilfinning hverfur og skólaleiði
sezt að. Hrifningu og hugsjónum höfum vér útrýmt. Trú, von
og kærleikur eru fyrirlitin sem „óvísindaleg verðmæti“ og til-
gangur lífsins enginn talinn. Menn geta ekki tilbeðið Guð, þótt
það hvarfli að þeim. Tundurdufl vantrúarinnar liggur í sálinni.
Og meðan það bíður síns tíma, geta menn ekki hrifizt eða gagn-
tekizt af hinu heilaga. Hugir og hjörtu líkjast sprungnum
klukkum eða hörpum með brostnum strengjum.
34. tbl. 1964
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 11