Lesbók Morgunblaðsins - 19.01.1964, Blaðsíða 13

talar I samanburðartextunum er í>á
þrem til fimm sinnum hærri en í Eglu
og Heimskringlu. Sérstáða þeirra síð-
astnefndu er einstök.
Með tilliti til þess, hve notkun þess-
ara beggja orða — kveðask og „epískt
nú“ — er almenn, og líklega að mestu
leyti ósjálfráð, þá virðist hin dæmalausa
sjaldgæfni þeirra í Eglu og Heimskringlu
vera alveg ótvírætt höfundareinkenni.
4. Laxdæla saga, Knýtlinga
saga og Ólafr Þórðarson
f ritgerð minni um Snorra og Eglu
reyndi ég meðal annars að sýna að
það mætti einnig hafa gagn af par-
orða-aðferðinni til að uppgötva mál-
farsleg áhrif milli sagna, þó að ekki
sé um sa/meiginlegan höfund að ræða.
Ef nógu gætilega væri að farið, væri
mcira að segja stundum hægt að kom-
ast að, í hvað átt slík áhrif hefðu
gengið, m-eð öðrum orðum hvor sagan
væri „gefandi“ og hvor „móttak-
andi“. Þetta gæti fengið talsverða
þýðingu til að ákveða afstöðu sagn-
anna hverrar til annarrar.
Meðal annars á grundvelfi slíkra at-
hugana þykir sennilegt, að Lax-
dæla sé samin næst á eftir Eglu af
þeim sögum, sem voru upphaflega
bornar saman við Heimskringlu í par-
orða-rannsókninni. En í beinu fram-
haldi af þeirri bók hef ég tekið Lax-
dælu og hugsanlegan höfund hennar
til meðferðar í nýju riti, „Ólafr Þórð-
arson hvitaskáld, Knýtlinga saga och
Laxdæla saga. Ett försök till spráklig
íörfattarbestámning" (Studia Islandica
22, Reykjavik 1963).
'1 útgáfu sinni af Laxdælu í íslenzk-
um fornritum V (1934) hefur Einar Ól.
Sveinsson að vísu ekki fundið ástæðu
til að gizka á ákveðinn mann sem höf-
und hennar, finnst það meira að segja
frekar marklaus iðja. Hins vegar bend-
ir hann á íslenzkan þrettándualdarmann,
sem virðist sameina alla þá menntim
og alla þá eiginleika, sem mætti gera
ráð fyrir hjá höfundi Laxdæla sögu —
en sá maður er Ólafr Þórðarson hvíta-
skáld, bróðursonur Snorra Sturlusonar.
Sá, sem vill reyna að sannprófa mál-
fræðilega — til dæmis með parorða-
aðferðinni — þann möguleika, að Ólafr
hvítaskáld sé höfundur Laxdælu, er
auðvitað hvergi nær, meðan til saman-
burðar vantar hentugan texta, sem
sannanlega er eftir sama mann. En nú
þekkjum við aðeins eitt rit í óbundnu
máli eftir Ólaf, Málskrúðsfræði hans,
samið eftir latneskum fyrirmyndum.
Því miður er fræðimannsmálið á þessu
litla riti svo til óhæft til samanburðar
Við íslendingasögu
Þó hefur enn eitt rit verið tengt
Ólafi Þórðarsyni, sem sé Knýtlinga
saga. Nafn hans kemur þar fyrir á
einum stað í sambandi við Valdimar
gamla Valdimarsson (d. 1241), „er ein-
hverr hefir verit ágætastr konungr hing-
at á Norðrlönd": „með honum var Ólafr
Þórðarson ok nam at honum marga
fræði, ok hafði hann margar ágætligar
frásagnir frá honum“. En í Málskrúðs-
fræði sinni segir Ólafr sjálfur frá kynn-
um sínum af Valdimari konungi i Dan-
mörku. Sigurður Nordal hefur haldið
því fram, að það virðist nærri því
óhugsandi, að Ólafr hvítaskáld — með
tilliti til menntunar hans og sérþekk-
ingar á dönskum málum — hefði látið
samningu Knýtlinga sögu í hendur ann-
ars manns. Það má telja mjög líklegt,
að hann hafi með þessari sögu viljað
gera Danakonungum sömu skil og Snorri
föðurbróðir hans Noregskommgum í
Heimskringlu. Enda liggur í augum uppi
að höfundur Knýtlinga sögu hefur notað
Heimskringlu sem fyrirmynd og verið
undir sterkum áhrifum frá henni.
í Knýtlinga sögu fann ég þá — að
minnsta kosti tii bráðabirgða — það
efni, sem mig vantaði til samanburðar
við Laxdæiu. En niðurstaðan átti eftir
að sanna eða afsanna tilgátuna um höf-
undinn. í hinni nýju parorða-rannsókn
var Knýtlinga saga sett í stað Heims-
kringlu, en hinar fimm íslendingasögur
voru þær sömu og áður. Árangurinn
_varð sá, að skyldleiki Knýtlinga sögu
og Laxdælu birtist í parorðunum hér-
umbil eins sannfærandi og skyldleiki
Heimskringlu og Eglu í fyrra skiptið.
En til þess að sannreyna þessa niður-
stöðu frá nýju sjónarmiði notaði ég í
Laxdælu-rannsókninni einnig aðra og
gjörólíka málfræðilega aðferð. í orða-
skrám mínum leitaði ég að þeim lýs-
ingarorðum og þeim huglægu („ab-
strakt“) nafnorðum, sem voru að minnsta
kosti tvisvar eins algeng í Laxdælu 'og
í sjö samanburðartextum, sem námu
samtals 529000 orðum. En þessir sjö
texta/r — bæði íslendingasögur og
konungasögTir — voru látnir tákna nokk
urs konar þverskurð eða meðaltal
óbundins máls. Ég bókaði úr Laxdælu
nítján lýsingarorð og sextán huglæg
(„abstrakt") nafnorð, setm fullnægðu
áðurnefndri kröfu, til dæmis skapstórr,
virSuligr, ást, sómi. Tíðni þessara þrjá-
tíu og fimm orða í hinum sjö sögum
samanlögðum fékk hlutatöluna (kvót-
ann) 1. Síðan var hægt að reikna út
hlutatölu hverrar sögu um sig, miðað
við stærð hennar. Auk Laxdælu og
Knýtlinga sögu voru orðteknir þrjátíu
og tveir mismunandi textar, íslendinga-
sögur og konungasögur, sem námu sam-
tals rúmri milljón orða.
Hlutatalan reyndist vera 3.9 í Lax-
dælu og 3.2 í Knýtlinga sögu. En af
öllum hinum sögunum náðu ekki nema
tvær yfir 2.0: Bandamanna saga (Kon-
ungsbók) 2.6 og Vatnsdæla saga 2.4.
Það hefði varla verið hægt að óska sér
greinilegri úrslita. Tölumar vitna um
óyggjandi skyldleika Laxdælu og Knýt-
linga sögu. Að hlutatala Laxdælu yrði
undir öllum kringumstæðum nokkru
hærri en tala Knýtlinga sögu, mátti vita
fyrirfraan, þar sem hin þrjátíu og fimm
orð voru valin með tiUiti til Laxdælu
en ekki Knýtlinga sögu.
Tvær mismunandi aðferðir, hvor ann-
arri óháðar, hafa þá leitt til sömu nið-
urstöðu. Laxdæla og Knýtlinga saga
hljóta að eiga sama höfund. Og
hvaða maðuir gæti þá komið til greina
nema Ólafr Þórðarson hvítaskáld?
Málseinkenni íslendingasagna hafa
þrátt fyrir heldur óhagstæð rannsókn-
arskilyrði reynzt nógu greinileg til að
ákvarða höfunda. Mörgum kemur þetta
líklega dálítið á óvart, eins og sjálfum
mér. En annars eru nðurstöðumar í
bezta samræmi við hugmyndir þær, sem
við getum gert okkur um ísland og
íslendinga á 13. öld. Það er óhugsandi,
að höfundar Eglu eða Laxdælu hafi
verið einhverjir óþekktir afdalakarlar.
Þeir hljóta að hafa verið hámenntaðir
menn á mælikvarða samtíðar sinnar,
auk þess sem allar líkur benda til þess,
að þeir hafi látið til sín taka í opinberu
lífi þjóðarinnar. Það virðist einnig eðli-
iegra að gera ráð fyrir því, að rithöf-
undar hafi ekki verið óteljandi margir,
heldur sé sami maður oftar en einu
sinni höfundur fleiri bóka. Og mexm
eins og Snorri Sturluson og Ólafr Þórð-
arson eru út af fyrir sig mjög líklegir
til að hafa samið meira en það, sem
gengur beinlínis undir nöfnum þeirra.
En hvað Ólaf snertir sérstaklega, virð-
ist hann sem rithöfundur hafa tekið
sér föðurbróður sinn til fyrirmyndar.
Snorri ritaði Eddu handa skáldum. —
Ólafr fetaði í fótspor hans og samdi
Málskrúðsfræði. Snorri skráði sögu
Noregskonunga í Heimskringlu. Ólafr
fylgdi dæmi hans með Knýtlinga sögu
um Danakonunga. Snorri sagði ævisögu
frænda síns Egils Skálla-Grímssonar í
þeirri bók, sem er talin elzt af merk-
ustu íslendingasögunum. Ólafr fyrir sitt
leyti samdi aðra tilkomumikla íslend-
ingasögu, Laxdælu, en sú saga sýnir
öll merki þess, að höfundur hennar
hefur lesið Eglu niðnr í kjölinn.
í ljósi málfræðilegra rannaókna birt-
ist Ólafr Þórðai-son hvítaskáld okkur
mcð alveg nýja drætti: einn mesti rit-
höfundur samtíðar sinnar, lærisveirta
Snorra föðurbróður síns og naestum því
jafnoki hans.
Tvær teiknlngar eftir Alfreb Flóka
Dárinn, 1957. Eig.: D’Arcy Gallery, New York.
2. tölublað 1964.
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 13