Lesbók Morgunblaðsins - 23.06.1963, Blaðsíða 4

Höfunðurinn, dr. philos. Arvid Ás.
Dr. Arvid Ás:
embættismönnum kommúnistastjórnar-
innar í Kína. En það hefur síðan komið
í ljós, að þessi „meðferð" hefur ekki
verið pyndingar í venjulegum skilningi.
Gæti það nú hugsazt, að slík fyrir
bæri, sem hér að framan var getið, geti
verið afleiðing af mjög minnkuðum eða
þá mjög tilbreytingarlausum hugaráhrif-
um? Það voru slíkar spurningar og því-
líkar, sem leiddu til hinna þekktu ein-
angrunar-tilrauna, sem framkvæmdar
voru af Hebb prófessor og samverka-
mönnum hans við McGill-hásfrólann í
Montreal, fyrir eitthvað 8—10 árum.
Nokkrir stúdentar —- allt karlmenn —
voru ráðnir fyrir kaup til tilrauhanna.
Þeir lágu allt að fjóra sólarhringa í
dauft lýstum klefa. Matnum var smeygt
til þeirra gegnum gat, og þeir gátu
notað salerni. Þeir höfðu mjólkurhvítar
plastplötur fyrir augum, tappa í eyrum,
hanzka á höndum og krossviðarhólka
um handleggina — ailt til þess að gera
hugaráhrifin eins lítil og tilbreytingar-
iaus og unnt væri.
Flestir stúdentanna höfðu ætlað
sér að nota þennan tíma til að hugsa
um námsefni sitt, skipuleggja rit-
gerðir, o. s. frv. Hér um bil allir lýstu
því yfir á eftir, að smám saman hefðu
þeir misst allan hæfileika til skýrrar
húgsunar yfirleitt, og meira að segja
fengu þeir að reyna, að hugsanalíf þeirra
var orðið gjörbreytt. Sumum varð
smám saman þessi dvöl svo óbærileg,
að þeir báðu um lausn fyrir tímann.
Ýmsar sálfræðilegar tilraunir fyrir og
eftir einangrunina sýndu, að hæfileiki
tilraunamannanna til að leysa úr verk-
efnum og framkvæma algeng hug-verk-
efni á ýmsan hátt, hafði minnkað og
veikzt í bili.
„Draugar“.
í einum floleki tilrauna voru rann-
sökuð viðbrögð þeirra við áróðri, á
þann hátt, að segulband með röksemda-
færslu fyrir tilveru drauga, högg-anda
kerfisbundin einangrun frá öllum skyn-
samlegum hughrifum.
E n hið eftirtektarverðasta við
þessar tilraunir voru ef til vill breyt-
ingarnar á hugsanalífinu hjá þeim ein-
angruðu. Flestum þeirra fannst, eftir
nokkurn tíma, erfitt að einbeita hug-
anum að því, sem þeir vildu hugsa
um. Hugsanirnar urðu eins og „fljótandi“
kringum efni eins og fyrri reynslu,
vini, kunningja o. s. frv. Eftir nokkra
hríð var svo eins og hugsanirnar tækju
hver sínu stefnu, yrðu ágengar og óstjórn
legar. Brátt fóru tilraunamennirnir að
sjá fyrir augum sér punkta og strik eða
heyra einstök hljóð. Þessi áhrif mögn-
uðust svo og urðu flóknari og loks urðu
úr þeim ákafar ofskynjanir hjá þeim
flestum. Ofskynjanirnar voru af ýmsu,
gjörólíku tagi, eins og t. d. hópar af
litlum, gulum mönnum í svörtum skikkj
um og gapandi forsöguleg dýr 'í frum-
skógi, heil skrúðganga af gleraugum,
sem „gengu“ eftir stræti o. s. frv. En
svo urðu fleiri skynfæri en
augun fyrir áhrifum. Einn heyrði per-
sónurnar, sem hann sá, tala, annar heyrði
stöðugt tónlist úr glymkassa, sá þriðji
stereófóniskt hljóð, um leið og hann sá
sólina stíga upp handan við kirkju.
Þeim fjórða fannst hann vera hæfður
í handlegg af kúlum frá dvergvöxnu her
skipi, sem hann „sá“. Margir mannanna
sögðust hafa haft hugboð um, að þeir
væru ekki einir inni í klefanum. Sumir
gátu um undarlegar breytingar á vit-
ur.darástandi sínu. Einn sagði t. d., að
sér hefði fundizt eins og hugurinn væri
bómullarlag, sem væri fljótandi utan
á líkamanum, og öðrum fannst eins og
einhver væri að sjúga úr honum sálina
gegnum augun.
Þetta síðastnefnda gæti minnt á hug-
myndir, sem koma fyrir hjá sumu geð-
veiku fólki. Sumum tilraunamönnunum
fannst eins og stjórnendur tilraunanna
væru þeim fjandsamlegir, að þeir gerðu
þeim erfiðara fyrir af ásettu ráði, og
að samsæri væri gert til að sitja um þá
sjálfa.
M
lfiörg má dæmin finna atvika,
óveii.ulegs eða „óeðlilegs“ eðlis, í
frásögnum eftir mönnum, sem átt
hafa langan tíma í einveru, eins-og
t. d. á sævi úti eða í heimskauta-
löndunum, í tilbreytingarlausu um-
hverfi. Slíkir menn geta hafa feng-
ið ofsjónir eða séð sýnir, lifað það,
að hugurinn eins og skilji við lík-
amann, verði „eitt með alheimin-
uin“. o. s.frv. Þess eru allmörg dæmi
að annar tveggja manna, sem sigla
saman um úthöfin, hafi orðið svo
ske-ídur eða ruglaður af þessum
sýnum, svo tortrygginn eða gjarn
til morðs eða sjálfmorðs, að leggja
varð hann í bönd.
Margir þeirra, sem sigldu einir út í
svona ferðalag, komu aldrei fram, jafn-
vel þótt veður væri ekki með versta
móti. Menn, sem hafa orðið skipreika
í ófriði, og hafa verið einir síns liðs
á fleka eða í björgunarbáti langtímum
saman, hafa lýst því merkilega, sem
fyrir þá bar. Þegar Christopher Burney
kom til meðfanga sinna, eftir 18 mán-
aða vist í einangrunarklefa, forðaðist
hann að tala við þá, af hræðslu við "að
verða talinn geðveikur. Á Svalbarða
var Christiane Ritter einangruð langtím-
um saman. í bókinni „Kona í heim-
skautsnóttinni“ hefur hún lýst því,
hvernig hún „sá“ ófreskju, fékk ofsjón-
ir frá eigin fortíð, eins og „baðaðar glaða
sólskini“, svo að hún „sameinaðist" mán-
anum, og fékk óstjórnlega hvöt til að
fara út í snjóinn o. s. frv.
Charles Lindbergh hefur í sjálfsævi-
sögu sinni minnzt á ofsjónir, sem hann
fékk á ferð sinni yfir Atlanzhaf. Svip-
uð fyrirbæri eru allvel þekkt hjá flug-
mönnum nútímans, ef þeir fljúga mjög
langar leiðir, einir síns liðs og í mikijli
hæð.
I öllum trúarbrögðum er að finna
sagnir af heilögum mönnum, sem hafa
leitað út í eyðimörkina, eða til annarra
afskekktra staða, og fengið þar vitranir
og sýnir, sem síðan hafa verið útskýrðar
sem guðlegar opinberanir.
Fyrir nokkrum árum varð heimur-
inn hissa á „játningum", sem virtust
óskiljanlegar og fram komu fyrir dóm-
stólum í Sovétríkjuiium. í seinni tíð
hafa menn verið að tala um „heiia-
þvott“ í sambandí við hugarfarsbreyt-
ingar, sem orðið hafa hjá stríðsföng-
um, sem hafa verið til meðferðar hjá
og annarra yfirnáttúrlegra fyrirbæra var
leikið fyrir þá, meðan á einangruninni
stóð. og áhrifin borin saman við tilsvar-
andi áhrif á annan hóþ sem hafður var
til samanburðar. Þeir einangruðu voru
greinilega móttækilegri, og sumir þeirra
sogðu meira að segja frá því síðar meir,
að dögum saman eftir tilraunina hafi
þeir verið dauðhræddir um að rekast
á drauga! Þetta er í góðu samræmi við
hinn „stjórnmálalega snúning", sem kom
fyrir hjá nokkrum hinna amerísku her-
manna, sem Kínverjar tóku til fanga
í Kóreu, þar sem undirbúningurinn að
„heilaþvottinum" virðist hafa verið
Ofskynjanir við tilrauna-einangrun.
Myndin byggist á lýsingum tilrauna-
mannanna á því er þeir sáu, meðan
á tilraununum stóð, og uppdráttum
þeirra eftir einangrunina.
egar tilraunamennirnir komu úr
einangruninni, skýrðu margir þeirra
frá því, að fleiri sálrænar breytingar
hefðu átt sér stað. Veggir og loft bólgn-
uðu út og „bylgjuðust" síðan í samt lag
aftur, og allur klefinn var eins og á
hreyfingu. Allar beinar línur virtust
bognar. Einn leit í bók og uppgötvaði,
að línurnar á hverri síðu svignuðu upp
á við. eftir því sem augað hvíldi á þeim,
og réttust svo aftur, þegar komið var
framhjá hverjum stað. Einn tók eftir
því, að gólfborðin sveigðu sig upp í
hæðarhrygg, eftir endilöngu gólfi, mitt í
sjónsviðinu. Nálægir hlutir sýndust stór-
ir og fjarlægir smáir. Hlutir eins og til
dæmis húsgögnin þarna inni virtust
hreyfa sig og breyta lögun og útliti,
allt eftir því hvernig skoðandinn hreyfði
sig í afstöðu til þeirra. Litir slcynjuð-
ust miklu sterkari og fyllri en þeir
áttu að sér. Sumum fannst hörund ann-
arra vera smurt kinnalit. Yfir.
leitt virtist öll sú starfsemi, sem lýtur
að því, að við þekkjum aftur hluti í
umhverfinu, vera lömuð. En þetta
lagaðist þó aftur á nokkrum klukku-
stundum eða í hæsta lagi á svo sem
tveim sólarhringum.
Þessar tilraunir í Kanada urðu upp-
hafið að mörgum svipuðum tilraunum,
sem gerðar hafa verið síðustu 8—10
ánn. Einangrunaraðferðirnar hafa orðið
fjölbreyttari — allt frá legu í vatns-
geymi með ekkert nema andlits- og eyrna
grímu, til dvalar í stállunga. Útkoman
hefur í stórum dráttum orðið
svipuð: Með því að útiloka margvís-
leg hughrif frá venjulegum mönnum
Framh. á bls. 12
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
21. tölublað 1963