Lesbók Morgunblaðsins - 18.06.1961, Blaðsíða 6

346
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Úr rlki náftúrunnar
Maurildi og Ijósdýr
HVERNIG skyldi þeim mönnum
hafa orðið við, er fyrstir sáu Ijós
í sjónum, eins og hann væri að
brenna? Skyldu þeir ekki hafa
orðið hræddir og haldið að hér
væri um gerningar að ræða, eða
yfirnáttúrlegar verur mundu
valda þessu? Það var engin von
til þess, að þeir gæti skilið það
fyrirbæri. En smám saman hafa
þeir svo vanist þessu og óttinn
anna vera borgið að verulegu
leyti og þar með sköpuð skilyrði
til öruggari framkvæmda.
— o —
Víð«a í byggðum landsins er nú
að vaxa upp ungskógur ýmissa
trjátegunda. Hann er að vísu ekki
enn víðlendur, en gefur góð fyr-
irheit um það, sem koma skal,
og að hverju ber að stefna. En
það er að vinna að því að klæða
landið á ný skógi og þar með
skapa óbomum kynslóðum betri
lífsskilyrði í landinu.
Þótt reynsla ’fslendinga hér á
landi 1 skógrækt sé ekki mikil,
þá er það ekki lengur neinum
vafa bundið, að unnt er að rækta
í landinu megnið af þeim viði,
sem þjóðin notar. Því er aug-
ljóst, hvílík nauðsyn það er, að
hér verði ræktaðir nytjaskógar.
En því takmarki verður ekki
náð án almennra samtaka ogfórn-
fúss starfs fjölda manns. Það
er því þýðingarmikið, að samtök
skógræktarfélaganna eflist, því að
þau hljóta ávallt að verða mjög
mikilsvirkur þáttur í skógrækt á
íslandi.
við það hefir minnkað og horfið,
þegar þeir sannfærðust um að
engin hætta stafaði af þessu.
Fyrstu mennirnir, sem rituðu
um maurildi í sjó og í feysknum
trjám, voru þeir Aristoteles og
Pliny. En þeir vissu ekki hvað
þetta var, sem ekki var heldur
von. Liðu svo margar aldir, að
menn voru engu nær. Það var
ekki fyr en smásjáin kom til sög-
unnar, að menn uppgötvuðu að
það voru örsmáar sjálflýsandi
verur, sem ollu þessurp kynja-
Ijósum. Menn höfðu gefið þessum
bjarma mörg nöfn. íslendingar
kölluðu hann maurildi, og var það
nafn ekki illa valið, og bendir til
þess að ljósið stafi frá lifandi
verum. Þeir munu snemma hafa
tekið eftir því að maur kom í
fisk, og þareð hálfskemmdur fisk-
ur varð lýsandi í myrkri, munu
þeir hafa talið að það væri maur-
um að kenna. Nafnið maurildi á
því við birtuna í sjónum, birtu í
fiski og rotnandi áburði og einnig
um birtu í fúatrjám. En það á
ekki við þegar um stærri sjálf-
lýsandi verur er að ræða.
Birta þessi er alltaf köld, því
að engir rauðir hitageislar eru
til í henni. Þess vegna hafa menn
reynt mikið til þess að framleiða
slíkt Ijós, en þeim hefir aldrei
tekizt það.
Talið er að um 40 tegundir af
lífverum sé sjálflýsandi. Kunnust
af þeim öllum er eldflugan, enda
hefir mest verið um hana ritað.
Eldflugurnar eru ekki sílýs-
andi, heldur hafa þær vald á
birtunni og geta brugðið upp Ijósi
þegar þeim sýnist. Sérstaklega á
Blysflugan.
þetta við þegar þær leita sér
maka. Þá senda karlflugur og
kvenflugur hver annarri ljós-
merki, þangað til þær ná saman.
Sérstök tegund eldflugu, sem kall-
ast „cucujo“ eða blysflugan, er til
í hitabeltinu og er ljós hennar
mjög bjart. Til dæmis um það er
þess getið, að læknir nokkur
fyllti flösku af flugum þessum,
er hann hafði ekki annað ljós, og
við birtuna af þeim gerði hann
hættulegan uppskurð.
Önnur einkennileg fluga er í
Austurlönduní. Hún verður sjálf-
lýsandi af slími, sem smitar út
úr henni. Og það er einkennilegt,
að þetta ljós er hvorki hvítt né
gulleitt, heldur er það blátt. Ljós-
magnið helzt í flugunum enda
þótt þær drepist. Ef þær eru mal-
aðar og duftið síðan bleytt, verð-
ur það sjálflýsandi. Þetta notuðu
Japanar sér í seinni heimsstyrj-
öldinni. Þeir létu njósnamenn sína
hafa þetta duft með sér og þegar
þeir voru í myrkri á næstu grös-
um við bandamenn, vættu þeir
þetta duft, báru það í lófa sér og
við birtuna, sem þar kom fram,
gátu þeir séð á áttavita og kort.
Stærstu sjálflýsandi dýrin eiga
heima í sjónum. Eru þessi ljós
ýmist á fálmurum, uggum eða