Lesbók Morgunblaðsins - 20.11.1955, Blaðsíða 3

LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
647
Hreggviðsson, Snæfríður íslands-
sól, — þessar skýru og skemmti-
legu persónur hefur skáldið gefið
okkur með þeim hætlj, að ljós-
lifandi standa þær fyrir okkur, og
vafalaust finnst sumum nú þegar,
að þær séu sannsögulegar, engu
síður en Gróa á Leiti og síra Sig-
valdi.
Og samfara öllu þessu er frá-
sagnarsniildin og músikin í mál-
inu.
Saga ísiands, náttúra, þjóðlíf,
cr uppistaðan í skáldverkum Lax-
ness. Þangað sækir hann yrkis-
efnin. Um leið og hann er fiest-
um mönnum víðíörulli, hggja öll
spor skáldskapar hans um lendur
íslands. Heímsborgarinn fágaði
íinnur sjálían sig í faðmi hinnar
iitlu eyþjóðar í norðri; og af nægta-
brunni íslenzkrar sögu og alþýðu-
menningar eys hann undursamlega
vígðu vatni lífs og listar.
Halldór Kiljan Laxness hefur
alltaf verið umdeildur maður hér
heima og raunar víðar um lönd.
í rauninni er ekki um það deilt, að
liann er mikið skáld. Öll stór-
verk hans hafa farið sigurför með
þjóðinni, og hann orðið eitt vin-
sælasta skáld þjóðar sinnar fyrr og
síðar.
Engu að síður hefur mikill styrr
staðið um hann. Sumum mislíkar
afstaða hans til stjórnmála, aðrir
hneykslast á skrifum hans um trú
og siðgæði, enn aðrir á lýsingum
hans á íslenzku sveitafólki.
Það er háttur skálda að taka
djúpt í árinni, dýpra en aðrir, mála
sterkum litum, sumpart til þess að
vekja athygli og umhugsun, sum-
part til þess að knýja fram um-
bætur.
Þetta er ekkert einsdæmi um
Laxness. Það var ekki lítil for-
dæming á Strindberg, þegar hann
skriíaði Fröken Júlíu. Margir Norð-
menn ætluðu að rii'na aí heilagri
vandlætingu yfir leikritum Hen-
riks Ibsens. Og ekki fór mikið fyrir
einingunni lengi vel um Leo Tol-
stoj og Victor Hugo. — Hneykslun,
vandlæting.
En í stað þess sem Laxness kann
að hafa troðið niður eða tætt í
sundur í tilfinningum sumra
manna, hefur hann byggt upp
margfaldlega með sköpun þeirra
ódauðlegu og rammíslenzku lista-
verka, sem hann hefur gefið þjóð
sinni.
Og sumir telja bækur hans ekk-
ert erindi eiga út fyrir iandstein-
ana, þær séu hin ömurlegasta land-
kynning.
Annar ritsnillingur ísienzku
þjóðarinnar, — vissulega einnig
verður Nobelsverðlauna, —
Guunar Gunnarsson, hefur gert
þessu sjónarmiði rækileg skii. Hann
segir um Sölku Völku:
„Snilligáfa Halldórs nýtur sín
vart nokkurn staðar betur en í
upphafi þessarar bókar. Myndin,
sem hann dregur þar upp af lífinu
í íslenzku sjávarþorpi, Óseyri við
Axlarfjörð, er vitanlega skopmynd,
en hún er hárbeitt og hlífðarlaus til
allra hliða (gamanið er grátt eins
og oftast hjá Halldóri) og það nærri
veruleikanum, að flestir hafa villzt
á því og eigi allfáir tekið honum
óstinnt upp „ófagrar“ og jafnvel
„lognar“ lýsingar....
Ég taldi mér það heiður — fyrir
utan ár.ægjuna — að vinna að því
að koma þessari bók á eins gott
danskt mál og mér frekast var
unnt. Enda var bókinni tekið með
kostum og kynjum og hvergi um
það rætt, að hún væri höfundinum
og því síður þjóðinni til vansa.
Sagan var dæmd sem listaverk, sem
skáldsaga, eins og vera ber. Danir
eiga ekki ósviplíkar lýsingar af
eigin landshögum, en ég hef aldrei
heyrt þær taldar höfundinum til
landráða."
Svo mælti Gunnar Gunnarsson.
Laxness er djarfmæltur og segir
allt, sem honum dettur í hug, um
allt, sem honum dettur í hug. Oft
gengur hann berserksgang, og svo
ég noti orð hans sjálfs, „danzar
viltan danz á glóandi járnrist og
jetur eld; fólk staðnæmist allt í
kring, gapandi, gónandi.“
Hann hefur oft átt í hörðum
deilum og engu hlíft, stórhöggur,
stórorður. Hann er fljótur að grípa
á lofti og tvíhenela það voprrið, sem
hann handleikur af hvað mestri
fimi, cn það er penninn.
Þá hefur margt stórmenni feng-
ið óþvegið orð í cyra, bæði erki-
biskupinn af Kantaraborg og ýmsir
innlendir.
En ég fæ hvorki skilið, að slikar
skilmingakúnstir dragi úr gildi
skáldskapar hans, né heldur hitt,
að skáldsögur hans flýti neitt að
ráði fyrir heimsbyltingunni.
Mörgum hefur hætt við að leita
lífsskoðunar skáldsins í greinum, er
hann skrifar um dægurmál, í hita
baráttunnar, oft sem svör við
svæsnum árásum. Hann hefur liins
vegar sjálfur bent okkur á, að lífs-
skoðun hans getum við lært að
þekkja með því einu, að lesa skáld-
verk hans.
En þótt ekki séu allir á einu máli
um Halldór Laxness, hljóta íslend-
ingar að vera einróma í fögnuði
sínum og stolti yfir þeim heiðri,
sem þjóðinni hefur hlotnazt, ein-
róma í þökk til þess skáldsnillings,
er færði okkur heim þá sæmd, sem
höfundur getur hlotið mesta, þá
sæmd,' sem flytur nafn hans og
nafn íslands út um víða veröld.
Virðulega Nóbelskáld, Halldór
Kiljan Laxness! Það er yðar verk,
að íslandsklukkan glymur nú um
gjörvallan heim.