Lesbók Morgunblaðsins - 22.02.1953, Blaðsíða 11

L LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
103
hann hefir það eftir Roðulf af Ivry,
að „Comitem Rodulfum hafi haft
frábært minni og frásagnar hæfi-
leika“. Þessi Comitem Rudolfum er
hálfbróðir Richards II. hertoga, og
enginn annar en Roðulfur í Bæ.
Hann var óskilgetinn.
Um Gunnor (Gunnvöru) konu
Richards I. fer Dudo mjög svipuð-
um orðum og Snorri Sturluson fór
um Þórdísi dóttur Snorra goða, að
hún hafi bæði verið minnug' og
óljúgfróð. Hjá þessari höfðingja-
ætt var miðstöð menningar á þeim
tímum. Og þaðan kom Rúðolfur í
Bæ. Enginn af kristniboðunum á
íslandi hafði hæfileika né þekk-
ingu á borð við hann, enda lagði
hann grundvöllinn að fornbók-
menntum íslendinga.
ísland og Normandí höfðu Norð-
menn numið og byggt samtímis.
Göngu-Hrólfur lagði undir sig
Normandí, en Hroilaugur bróðir
hans nam land í Suðursveit í Aust-
ur-Skaftafellssýslu. Það hefir því
verið íslenzkum höfðingjum metn-
aðarmál að fá að læra hjá slíkum
manni sem Rúðolfur var, sem var
eigi aðeins frændi þeirra, héldur
einnig frændi Englakonungs. Hann
var líka hvorki þvermóðskur né
þröngsýnn, eins og títt var um
farandtrúboða. Þessi hálærði mað-
ur var ekki blindaður af neinu
trúarofstæki. Þess vegna hafa höfð-
ingjasynir streymt að skólanum í
Bæ til þess að njóta handleiðslu
hans, alveg eins og ítalir og Frakk-
ar streymdu til skóla Lanfrancs,
sem um sömu mundir var haldinn
í Normandí. Einn af lærisveinum
Lanfrancs varð páfi.
Normanskir rithöfundur skýra
oss frá því, að Rúðolfur í Bæ hafi
verið viðstaddur þegar Ólafur kon-
ungur Haraldsson var skírður í
Rúðuborg árið 1015, og að hann
hafi síðan farið með Ólafi kon-
ungi til Noregs. Þar dvaldist hann
fram undir það er Ólafur fell á
Stiklarstöðum, og á þessum 15 ár-
um hefir honum skilist hvernig
ekki átti að fara að því að snúa
heiðingjum til kristinnar trúar.
Hann var andvígur ofbeldi og
blóðsúthellingum. En meðan hann
var í Noregi kynntist hann íslenzk-
um höfðingjum, sem komu á fund
Ólafs konungs. Hann hefir því tal-
ið ráðlegast að beita sínum eigin
trúboðs aðferðum á íslandi, en ekki
aðferðum þeirra Ólafs Tryg'gva-
sonar og Ólafs Haraldssonar, sem
ekki höfðu blessast- í Noregi hefir
hann fengið hjá íslenzkum höfð-
ingjum allar nauðsynlegar upplýs-
ingar um íslenzka háttu, og svo
valdi hann til farar með sér kenn-
ara og presta frá Rúðuborg. Og
þegar er hann hafði ákveðið að
setjast að í Bæ í Borgarfirðþ hefir
hann haft samband við þá höfð-
ingja, er vildu senda syni sína í
skóla til hans.
Samkvæmt normanniskum og ís-
lenzkum heimildum hafa íslenzk
skip siglt til Signu með ull og
skinn og fleiri vörur. Hvort Rúð-
olfur hefir tekið sér íar með ein-
hverju sliku skipi, hlýtur að hafa
verið komið undir því hvort það
skip átti að koma í Hvítárós, sem
þá. var aðalhöfnin á íslandi. Að
Sjálfsögðu hefir Rúðolfur haft með
sér bækur eftir Beda Venerabilis,
ævisögu hins heilaga Edmonds og
aðrar latneskar bækur. Ari fróði,
sem fæddist 17 árum eftir að Rúð-
olfur fór til Englands, vitnar í bæk-
ur Beda og ævisögu hins heilaga
Edmonds og miðar við dánarár
hans hvenær ísland byggðist og
hvenær kristni var lögtekin.
Þegar Rúðólfur fór til íslands
mun hann eigi aðeins hafa hugs-
að sér að koma betri skipan á
kristnihaldið þar, heldur að veita
höfðingjasonum hina beztu
fræðslu, sem þá var kostur á. En
til þess hefir hann orðið að út-
rýma hinu þunglamalega rúnastaf-
rófi, en setja í þess stað latneskt
letur, með nokkrum stöfum úr
engilsaxnesku, er latínuletrið hafði
engin tákn fyrir, svo sem þ, ð, æ,
œ. Og þegar nemendur hans höfðu
lært þetta nýa letur, þá hefir það
skjótt breiðst út um allt land.
Þannig kynntust þá íslendingar
hinni æðstu þekkingu, sem til var
í vestur Evrcpu á þeim árum. Þetta
er sennilegasta skýringin á því
hvernig á því stóð að íslendingar
fóru þá langt fram úr frændþjóð-
um sínum í Noregi, Danmörk og
Svíþjóð í menntun og bókmennt-
um, já, sköruðu svo langt fram úr
öðrum, að þetta afskekkta eyland
varð miðdepill allra bókmennta í
norðurhálfu heims.
Bær var vel valinn skólastaður.
Þar eru heitar lindir í túni og
vaítnið í þeim er allt að 90 stiga
heitt. Umhverfis bæinn er mýr-
lendi og því er þar gott til varn-
ar. Skammt var og þaðan tiÍ'Uvít-
áróss, sem var aðalhöfnin á íslandi
um þær mundir.
Um leið og Rúðolfur útrýmdi
rúnaletrinu, hafa íslendingar tek-
ið ýmis orð úr engilsaxnesku og
gert að sínu máli, svo sem bók —
boc, stafróf — stafræv, rita —
writan. W finnst í einu íslenzku
handriti. En hér koma svo nokkur
orð úr kirkjumálinu’, sem hafa
unnið sér hefð í íslenzku:
tíðasöngur eng.-sax.
tíðir ----
syngja tíðir ---------
miðdagstíð ----
aptantíðir ----
hvítasunnudagur ------
reðingabók ----
prestur ----
djákn -----
klerkur -----
klaustur -----
hátíð ----
tidsang
tida
tida singan
middagtid
sefentid
hvita
sunnandag
ræding boc
preost
diácon
clerc
clauster
heahtid
Annars var norræn tunga töluð
í Normandí enn um 1030. Rúðolfur,
sem sjálfur var framúrskarandi