Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1938, Page 7

Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1938, Page 7
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 399 Gestur Pá/sson: ----------Jónas Hallgrímsson þýðing hans fyrir ísland og skáldskap á Islandi Kafli úr fyrirlestri (Hdrs. Lbs. nr. 2161 4to) E G A R jeg fer að hugsa um Jón- as Hallgrímsson, verð jeg fyrst að hugsa um tím- ann, sem framleiddi hann, því að menn verða vel að gæta að því, að oftast er svo, að tíminn skapar mennina eins og þeir eru. Það er tíminn sjálfur, sem ber með sjer nauðsynina til nýs tímabils, og þá framleiðir hann einstaka ágætismenn og fyrir þá gerir hann ýmist að kasta ellibelgnum eða taka hann á sig. Það er þó alls eigi meining mín að afturför og framför skiftist altaf á jöfnum höndum, þannig að heimurinn þá standi í stað. Það væri hin versta villa; líti menn á gang sög- unnar hljóta menn að sjá, að komi eitthvert afturfaratíma- bil, þá kemur eftir það fram- faratímabil, sem fleygir heim- inum langt fram úr því, sem afturförin þokaði honum aftur. Það er þetta, sem kemur því til leiðar að heiminum hefir alt af farið fram, og hlýtur altaf að fara fram. Þegar jeg þá hugsa um tíma þann, sem framleiddi Jónas Hallgrímsson, hlýt jeg að gera það einkum í tilliti til íslands. Þær tvær greinir, er mynda og laga sjerhvern tíma, eru ment- un og pólitík. En jeg bið menn vel að gæta að því, að jeg tek bæði orðin í yfirgripsmestu merkingu. Hvort sem menn gæta að mentunarástandi Is- lands eða pólitískri stöðu þiess á tímunum áður en Jónas Hall- grímsson kom fram, þá getur engum dulist að hvorttveggja stóð illa. Þó var hið pólitíska ástand landsins miklu verra en hið mentunarlega. Verslunar- einokunin, útlend kúgun og margs konar innlent böl, eins og jarðeldar, kláðinn og margt fleira, höfðu svo "að segja drepið hinn seinasta neista af kjark hinna fornu Islendinga Það er til dæmis sagt, að um fimtíu þúsundir manna hafi fallið á 18. öldinni af harð- rjetti, hallærum og drepsótt- um. Hinum fornu og helgu þjóðrjettindum sínum hafði hin íslenska þjóð í heild og hver einstakur maður alveg gleymt; maður gæti ímyndað sjer að Skúli Magnússon hefði haft hugmynd um að við vær- um þó ekki alveg rjettlausir, en það er nokkuð, sem hann sýnir aldrei fram á, eða sannar með rökum. Ef menn fundu alt of sárt til eymdar sinnar, þá var ekki talað um neinn rjett, til þess að fá bót á hag sínum, nei, náð og mildi konungsins og kansellisins danska, það var eina hælið og skjólið. Þegar svo er komið fyrir einni þjóð eins og var fyrir hinni íslensku á 18. öld og hafði smátt og smátt verið að dragast að um langan aldur, þá er ekki annað fyrir, en að þjóðin alveg falli úr sög- unni, eins og til dæmis Gyðing- ar, eða að tíminn beinlínis til- knúður af kúguninni og eymd- inni framleiði einstaka snill- inga, sem bæði hafi vilja, vit og kraft til þess að sýna þjóð sinni þann veg, sem hún á að ganga, og hafa þor og þrek til þess að ganga sjálfir í broddi fylkingar. Þessir menn komu. Það eru, ef jeg á að leyfa mjer að nefna nöfn hinna helstu, Jón Sigurðsson, Jónas Hallgrímsson, Baldvin Einars- son og Tómas Sæmundsson. — Það er satt, að Jónas Hall- grímsson hefir ekki, svo jeg viti, skrifað eina einustu pólit- íska ritgerð, en með kvæðum sínum, sinni hreinu þjóðást, sín- um sterku hvötum, sinni ein- lægu, óbifanlegu von um fram- tíð íslands og nýjan tíma fyrir fósturjörðina, með öllu þessu hefir hann haft svo mikil áhrif á þjóð sína, að jeg hika mjer ekki við að segja hann næstan Jóni Sigurðssyni af mönnum þeim, er mynduðu hið nýja timabil, sem allir verða að játa að nú er komið á íslandi. Það er auðvitað, að jeg nefni Jón Sigurðsson í byrjuninni ekkf- sem fyrstan í röðinni, heldur sem foringja og sem þann af mönnum þessum, er einn hefir framkvæmt og framkvæmir einn hugmynd þeirra allra. Þegar ræða skal um ment- unina á íslandi á hinni 18. öld, þá hljótum við að sjá, að þó að hún sje eigi jafn aum, sem hið pólitíska ástand, þá er hún þó undir lok aldarinnar eins og hið pólitíska ástand, komin á það stig, að bráð viðreisn hlaut að verða á bóklegum fræðum. Mentun alþýðu var mest fólgin í því, að læra rímur og kveða þær, og þylja upp ættartölur. *— ,,Lærdómslistafjelagið“ reis reyndar upp seinaðt á öldinnL

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.