Lesbók Morgunblaðsins - 29.11.1936, Blaðsíða 2

378
LESBÓK MORGtJNBLAÐSlNS
unnið eins mikið þrekvirki o?
Grettir, eða jafnvel meira. En það
skiftir í tvö horn, því að jeg hefi
hvergi rekið mig á annars staðar,
að nokkur íslensk kona hafi lært
svo mikið sem að fleyta sjer,
hvorki að fornu nje nýju, þegar
húsfrú Björg Einarsdóttir á Und-
irfelli er skilin undan (,1892).
EGAR fram liðu stundir
hnignaði sundinu eins og
öðrum listum á Islandi og er það
þeim mun undarlegra og óskiljan-
legra sem sundið er allra lista
þarfast, ekki síst á íslandi. Þó leið
sundlistin ekki alveg undir lok hjá
íslendingum, en hún varð svo
sjaldgæf, að ef einhver kunni að
synda, þá heldu annálaritarar því
á loft, eins og það væri eitthvert
teikn eða stórmerki.
Jón Egilsson drepur eiustaka
sinnum á sund í Biskupaannálum
sínum. Hann segir t. d. að Árni
biskup mildi (d. 1430) hafi lagst
vfir „á millum hamra í Skálholti
á ferjustaðnum, með mann, og í
annað sinn lagðist hann yfir í
þeim stað og batt þá hest við fót
sjer“. Jón getur um þrjá sund-
menn aðra en Árna biskup, tvo á
dögum Ögmundar biskups (1521
—1542) og sá þriðji druknaði á
sundi 1574 Allir voru þeir prest-
ar og er því ekki fjarstætt að geta
þess til að það hafi verið lærðu
mönnunum að þakka, að sundlist-
in gleymdist ekki alveg
Það er líka fært í frásögur að
Hvanndala-Bjarni hati brugðið
fyrir sig sundi, þegar þeir bræður
fóru til Kolbeinseyjar um 1580.
Til eru munnmæli um það að
íslendingar og Irlendingar, sem
voru við verslun og fiskveiðar á
íslandi, hafi þreytt sund og aðrar
íþróttir, hjá Strákatanga við
Reykjavík, í Steingrímsfirði vest-
ur og hlýtur það að hafa átt sjer
stað á 15. eða 16. öld, ef satt er.
Samskonar kappsund getur Jón
Esphólin um, hvort sem það hefir
verið þreytt við Strákatanga eða
annars staðar. Einar hjet Vest-
firðingur einn og var uppi um
1570. Hann átti son sem Páll hjet.
„Einar reyndi sund við eingelsk-
an mann; syntu þeir í kring um
mörg eingelsk skip, og kemdu sjer
á meðan með annari hendi. Einar
varð á skipstapa með son sinn og
stjúpson; synti með þá báða þar
til sonur hans deyði. Stjúpsyni
sínum kom hann heilum á land, en
dó sjálfur í flæðarmálinu“.
Jeg hefi ekki orðið svo frægur
að reka mig á neinar bendingar
um sundið á Islandi á 17. öld, en
á 18. öld virðist heldur hafa lifnað
yfir því.
Síra Jón Steingrímsson getur
þess í ævisögu sinni, að skólapilt-
ar í Hólaskóla hafi lagt talsverða
stund á sund um miðja öldina, en
ekki var biskupnum meir en svo
um það. Þar er þess líka getið að
þeir hafi látið straumiun bera sig
fram af 6 faðma háum fossuin, og
er ótrúlegt.
Á öndverðri 18. öld var Tindala-
Imi uppi, allra mesti bófi, en synd-
ur sem selur.
Um miðja öldina hafa þeir líka
verið á besta aldri síra Snorri
Björnsson, sem oftast er kendur
við Húsafell (d. 1803) og Fjalla-
Eyvindur. Þeir voru báðir mestu
sundmenn og er þess víða getið.
Meðal annars er það fært í frá-
sögur að Snorri prestur hafi
bjargað á sundi Hirti þjófi Ind-
riðasyni úr Hvítá í Borgarfirði,
sem ófær var af vexti og jökul-
hlaupi, og var Hjörtur þó stór
maður vexti.
Þessir þrír menn hafa eflaust
lært að synda á íslandi, en aftur
er það tekið fram um síra Sæmund
Magnússon Hólm (d. 1821) að
hann hafi lært að synda erlendis.
í þætti Sæmundar prests Hólm,
eftir Gísla Konráðsson er minst á
sundfimi hans í 2. kap., en í 13.
kap. er saga um það, er hann synti
inn undir Höskuldsey á Breiða-
firði, sem sagt var að síæði á fjór-
um steinstöplum, og sagði prestur
síðan, að einn stólpinn væri hrun-
inn, en annar tekinn að hallast,
og svo eyjan sjálf.
Enn var dr. Gísli Brynjólfsson
á Hólmum sundmaður mikill.
Hann druknaði af sundi 1827.
ÓTT þessi lífsmörk sæist með
sundlistinni, lá hún í raun
rjettri alveg í dái, enda segiy Egg-
ert Ólafsson, sem ferðaðist um
mest alt Island 1752—1757, að Is-
lendingar hafi alveg týnt niður
sundinu.
Kring um 1820 fer sundið aftur
að rakna úr rotinu fyrir alvöru.
Snillingurinn Jón Þorláksson
Kjærnested lærði sund eins og
annað þenna stutta tíma, sem
hann var erlendis, og gerði sjer
mjög mikið far um að kenna það
út frá sjer, þegar hann kom heim
aftur. „Bæði 1821 og 1822 dvaldi
hann um hríð í Skagafirði til að
kenna þar 24 unglingum sund, en
8 í Eyjafirði. Urðu nokkrir í
Skagafirði svo sundfærir að þeir
syntu þar yfir um Hjeraðsvötnin.
— — Sundskólann hafði hann í
Skagafirði í Reykjatjörn í Tungu-
sveit“. 1823 kendi Jón 21 pilti
sund í Húnavatnssýslu, jeg veit
ekki hvar. Vorið 1824 kennir Jón
yfir 30 unglingum sund „nálægt
Reykjavík“ og „útskrifar" að
minsta kosti marga þeirra „sem
fullnuma“.
Jón Kjærnested kendi þannig
alt að 100 mönnum sund og er
ómögulegt að vita hve sundlistinni
hefði fleygt fram undir forystu
hans, ef hans hefði notið lengi við.
En hann dó 1837. Þá dofnaði að
vísu yfir sundkenslunni, en bæði
hafa margir lærisveinar hans ef-
laust haldið því við, sem þeir
höfðu lært og sumir kendu jafnvel
út frá sjer.
Gestur Bjarnason er líka nafn-
kunnur fyrir sundlist sína og
sundkenslu, þótt hann hafi, ef til
vill ekki kent eins mörgum og
Jón Kjærnested. Þess er getið í
sóknarlýsingu Staðarsóknar í
Hrútafirði^ 1848, að tveir eða þrír
menn hafi lært hjá honum sund á
Reykjum og hann hefir sjálfsagt
kent sund víðar, þótt jeg viti ekki
til þess. (I lýsingu Breiðabólstað-
ar í Vesturhópi 1839, er sagt að
unglingar læri þar sund á vetrum.
Þeir hafa ef til vill lært hjá
Gesti). Annars má geta þess að
ýmsar sögur ganga um það hvað
Gestur hafi verið góður sundmað-
ur, enda var hann kallaður Sund-
Gestur. (Hann var ættaður úr
Víðidal í Húnavatnssýslu, en dó á
Vatnsnesi norður 1862. Hann var
ýmist kallaður Glímu-Gestur eða
Sund-Gestur því að hann kunni