Lesbók Morgunblaðsins - 06.01.1935, Síða 4
4
LESBÖK MOBGUNBLAfHSINS
Svartl dauði.
(1342-1366).
Enn á dögum fer ósjálfrátt
lirollur um Vesturlandaþjóðir, er
þær lieyra þess getiÖ( að Svarti
dauði sje að þokast frá Indlandi
eða Kína, vestur á bóginn til
Suðnr-Rússlands eða Balkanskaga.
Svo er endurminningin um þessa
ægilegu drepsótt enn í fersku
minni frá því er lnin barst til
Norðurálfunnar um miðja 14. öld.
Það segja fróðir menn. að þessi
drepsótt hafi átt upptök sín i
Mið-Asiu árið 1342 og jafnvei
verið þangað komin frá Kina eða
Indlandi.
Frá Mið-Asíu ætla menn. að hún
hafi borist eftir verslunarleiðum.
t. d. vfir Bokhari til Svartahafs-
landanna og' þaðan til Miklagarðs
('Konstantínópel), sem þá var
austasta stórborgin í Norðurálf-
unni.
Það þykir nú vera full sannað,
að fyrst bafi drepsótt þessari
slegið niður fram með Donfljótinu
á Suður-Rússlandi. þaðan hafi hún
seisað yfir Pontus-hjeraðið fyrir
sunnan Svartahafið. Þaðan barst
hún yfir á Balkanskagann, til
Þrakiu. Makedoníu, Grríkklands
cg Grrikklandseyja. Síðan barst
hún til Sýrlands, -Tvideu, Libýu. E-
eyptalands og með endilangri suð-
urströnd Miðjarðarhafsins.
Deili má finna til þess, að drep-
sóttin hafi farið hraðara vfir með
skipum en eftir landleiðum.
Árið 1348 slær henni niður í
Mið.jarðarhafslöndunum hjer í
álfu, og á næsta ári um miðbik
álfunnar og á Norðurlöndum og
á Englandi. Árið 1350 geisar hún
með suðurströnd og ansturströnd
Eystrasaitsins — á Gíotlandi og
Kúrlandi; næsta ár dynur hún yf-
ir Rússland, nema Svartahafslönd-
in- Þangað barst hiin fyrst, eins
og fyr er sagt, og landsfjell fyrir
henni fólkið, sem gVas í múga.
Sannað hefir verið með rann-
sóknum að drepsótt þessi hafi
gengið 4—6 mánuði á hverjum
stað þar sem hún gekk að vetrar-
lagi eins og í Týrol, á Englandi og
í Noregi. Þá lagðist hún helst á
lungu manna (lungnadrep) ; en á
vori og sumri var tíðara að sog-
eitlar bólgnuðu og upp hlypu
kýli, einkum í nárum, kýlapest
(Bubon). N
Annars er sagt að hún hafi
stungið sjer niður hjer eða þar,
þegar minst varði, ýmist á nýjum
slóðum eða þar sem hún hafði
farið um, svo að með sönnu má
segja, að á árunum 1348—1366
hafi hún mátt landlæg heita í
álfu vorri.
Margir eru taldir fyrirboðar
þessarar voða drepsóttar, sam-
kvæmt hjátrú þeirra tíma, svo
sem: halastjörnur, landskjálftar,
óvanalega mikil gengd af frosk-
um, eðlum. höggormum og öðr-
um slíkum plágum. Stundum er
í frásögur fært. að fár mikið kæmi
í mýs og' rottur; bendir það til
þess. sem nú er fullsannað, að
kvikindi þessi bera í sjer sótt-
kveikjur, hverskonar farsóttir,
sem ganga. Það er sannmæli, að
svarti dauði fór vfir löndin, eins
og logi vfir akur.
t Neapel á Italíu fellu 60.000
manna fyrir henni, 100.000 í Fen-
eyjum, 7000 í Ragúsa, 5.600 í Vín-
arborg, 80.000 í borginni Siena af
100.000. 57.000 í Marseille,
50.000 í París; mælt er að hún
liafi skilið eftir einar 14.000
manna lifandi í Lundúnum. Alls
er talið. að fallið hafi 25 miljónir
manna hjer í álfu af völdum þess-
arar drepsóttar. Þetta er nú það,
sem menn vita sannast um feril
svarta dauðans á þessum árum.
tslenskir annálahöfundar rekja
feril hans á sinn hátt á árunum
1349—1350, og fer sú frásögn
sumstaðar allnærri því, sem nú
hefir sagt verið.
Ein frásögnin er á þessa leið:
t þenna tíma (1349) kom drep-
sótt svo mikil og mannfall um alla
Norðurálfuna, að aldrei kom slík
fvrri. síðan lönd bygðust; eydd-
ust bæði borgir og bæir, kastalar
og kauptún svo skjótt, að nær
enginn fekk ráðstafað húsi sínu.
Fyrst kom veikin upp í Babi-
lone á Serklandi í Afríku. Þaðan
barst hún til Jórsala og Jórsala-
lands og eyddi nálega borgina
(Jórsali). Þaðan barst hún norð-
ur um Jórsalahaf (Miðjarðarhaf)
og um alla ítalíu og páfagarð
(sem þá var í Avignon á Frakk-
landi) og þaðan norðan eftir lönd-
um, og' eyddi nálega alla Italíu.
Klemens hinn VI. var þá páfi
(1342—1352). Hann vígði ána
Rodanum (Rlione?); var í hana
varpað dauðum mönnum, þeim er
eigi urðu jarðsettir; gaf páfi það
af guðs hálfu, að áin skyldi vera
kirkjugarður þeirra, því að eigi
varð fólkið jarðað fyrir fjölda
sakir. vegna mannfæðarinnar og
sóttarinnar. Síðan fór drepsóttin
um Frakkland, og um Saxland og'
svo til Englands og eyddi það
ií nd nálega alt, svo að eigi lifðu
efti", nema einar 14.000 manna í
Lundúnum. — — —
Hvaðan annálahöfundarnir hafa
haft frásögn sína, er nii óvíst. En
suðui gcngur til heilagra stað-:
voru ekki ótíðar í þá daga, jafn-
vel alla leið til Jórsala. Höfðing-
inn Björn Einarsson Jórsalafari
var víðförlastur þeirra allra og'
ritaði bók um utanfarir sínar. Sv;
bók er að vísu týnd nú; en senni-
lega hafa annálaritararnir getað
haft hana með höndum og þar sém
svarti dauði var hvarvetna 1
fersku minni, á þeim árum, sem
Björn var á ferðum sínum (um
ofanverða 14. öldina), þá er lík-
legt, að hann hafi ritað eitthvað
af því sem hann hevrði um þann
stórfenglega viðburð, sem þá var
fyrir skemstu um garð genginn.
Síra Einar Haflíðason fór og
suður í páfagarð og' var eitt ár
með Klemens páfa VI. í Avignon.
Hann gat því haft allgreinilegar
fregnir af þessum viðburðum. —
Hann ritaði ,,Lögmannsannál“.
Þaðan mun það stafa, að Klem-
ens páfa er það eignað í annálun-
um, að hann hafi ljett þessari
voða drepsótt af þjóðunum. Er
þar svo sagt, að páfi hafi lesið
fimm sinnum saman messu á lat-
ínu á móti drepsóttinni og veitt
þar með fyrirgefning'u öllum
rji-tttrúuðum (kaþólskum) mönn-
um. Átti að standa á knjám me*
ljósi, meðan messan væri flutt.
Jafnframt diktaði páfi bæn á