Lesbók Morgunblaðsins - 16.07.1933, Blaðsíða 2

210
LESBÓK MORGtJNBLAÐSINS
liefir hann öðrum fremur unnið til
alúðarþakkar allra góðra fslend-
inga. Útgáfa Odds-testamentis hin
nýja er byrjun nýs útgáfufyrir-
tækis, þar sem í ráði er að endur-
prenta á sama hátt ýmis prentuð
rit frá siðaskiftaöldinni, sem nú
eru orðin afarsjaldgæf, og ræður
að líkum, að þessar endurprentanir
komi íslenskum fræðum í góðar
þarfir og verði eklti síst málfræð-
ingum, sem öðrum fremur liafa á-
huga á þróunarsögu íslenskrar
tungu, einkar kærkomnar.
Prófessor Sigurður Nordal hefir
ritað formála að vitgáfunni og inn-
gangsorð um Nýjatestamenti Odds
Gottskálkssonar. Vafalaust mun
margur óska, að þau inngangsorð
hefðu verið lengri. Svo fór að
minsta kosti þeim, er þetta ritar,
að honum urðu það allmikil von-
brigði Ivve stuttorður sá stórlærði
maður hefir orðið, þvf mjer var
ekki hvað minst forvitni á að sjá
ítarlega greinargerð einmitt jiessa
ágæta og alviðurkenda bókfræð-
ings og vísindamanns um bók-
mentalegt gildi þess verks, sem
Oddur Gottskálksson vann með
svo frábærum dugnaði, án flestra
þeirra hjálparmeðala, sem seinni
tíma menn eiga kost á, þeir er
slík verk færast í fang. Að vísu
hefir nafni minn, Jón próf. Helga-
son i Khöfn, fyrir nokkrum árum
samið og gefið út ágætisrit um
„Málið á Nýjatestamentj Odds
Gottskálkssonar" (8 bindi í „Safni
fræðafjelagsins um fsland og Is-
1endinga“). En það rit, sem ber
vett um hvort tveggja í senn:
mestu nákvæmni og vinnuþrek, er
ritað aðallega fyrir vísindamenn
(málfræðinga) og á lítt erindi í
hendur annara Tilganguriiin með
því riti er aðallega sá, að gera
grein fyrir frumritunum, sem
Oddur hafi farið eftir í starfi sínu,
og þeim stuðning, sem hann kunni
að hafa haft af eldri þýðingum
guðfræðilegra rita íslénskra úr
kaþólskum sið. En þar er fremur
lítið að því gert að sýna fram á
áhrif þýðingar Odds á bókmál Is-
lendinga eftir hans dag, eða að
benda á þakkarskuldina, sem vjer
erum í við Odd Gottskálksson fyr-
ir sjerstaklega elju hans og áhuga
sem rithöfunds. En hvað um það:
Eramkomu þessarar nýju eftir-
gerðu þýðingar Odds ber að skoða
sem merkisviðburð í bókmenta-
lieimi vorum.
Þýðing Odds Gottskálkssonar á
Nýjatestamentinu er fyrsta bókin
sem prentuð er á íslenska túngu.
Þetta eitt, út af fyrir sig setur
hana að sjálfsögðu á öndvegis-
bekk meðal prentaðra íslenskra
bóka. Og það sæti skipar hiin með
sóma, sem aldrei verður frá henni
tekinn, þótt ýmislegt megi að þýð-
ingunni finna sem þýðingu. og hin-
um ytra frágangi alls yfir. Því að
þótt hjer sje áreiðanlega um bók-
mentalegt þrekvirki að ræða, þá
eru ýmsir annmarkar því viðloð-
andi, sem ekki verður komist hjá
að kannast við, enda þótt ekki
sje' lagður á verkið mælikvarði
löngu síðari tíma, sem vitanlega
næði ekki neinni átt.
Það kemur t. a. m. ósjaldan fyr-
ir. að Oddur hefir misskilið ýmis
orð í hinni þýsku útleggingu Lúth-
ers, sem vafalítið er aðalheimildin,
sem hann útleggur eftir, enda þótt
liann líka hafi haft hliðsjón af
hinni latnesku kirkjubiblíu (Vul-
gata) og latnesku þýðingu Erasm-
usar. Honum verður ennfremur sú
skissa á, að gera Trýfena og Trý-
fosa (Róm. 16, 12) og Euodia og
Syntyche (Fil. 4, 2) að karlmönn-
um. Á nokkrum stöðum kemur
]>að fyrir, að fallið hafa burt heil-
ar málsgreinar, stundum lieil vers
(Fil. 2, 26 og .1 Þess. 5, 27) og
jafnvel tvö vers (Lúk. 10, 8—9 og
Opinb. 19, 3—4). Þá gætir víða
all mikils ósamræmis í þýðingunni,
að sömu orðin eða setningarnar
eru þýddar með ólíku móti og ])að
enda á sömu blaðsíðu. Loks eru
prentvillur margar í frumprent-
uðu útgáfunni og kapítulayfir-
skriftirnar einatt sitt með hvoru
mótinu, stundum skammstafaðar
(„annar ea.“ „xx. eapituli“),
stundum með feitu letri og stund-
um með smáu, en alt þetta sýnir,
að maður óvanur bókagerð hefir
lesið prófarkir og sjeð um útgáf-
una. En þrátt fyrir öll missmíðin
(sem í mörgu tilliti eru afsakan-
leg, þegar litið er til allra að-
staðna höfuðstaðarins), þá er hjer
um bókmentalegt þrekvirki að
ræða, — um „eitt af leiðarmerkj-
unum í sögu íslenskra bókmenta“
(Sig. Nordal) og um fyrstu til-
raunina, sem gerð hefir verið til
að þýða Nýjatestamentið í heild
sinni á vora tungu. Þótt aldrei
verði sagt um Odd (í líkingu við
það, er Danir hafa sagt um Chr.
Pedersen kanoka, sem fyrstur þýð-
ir Nýjatestamentið á boðlega
dönsku og Þjóðverjar um Lúther
vegna biblíuþýðingar hans), að
hann hafi með þýðingu sinni unnið
tii heitisins „faðir hins íslenska rit-
máls“, — og þótt segja megi um
Odd að honum „fatist þráfahþega
myndun íslenskulegra setninga“
(próf. Jón Helgason) og að hann
„riti ekki hreint mál á þá vísu
sem nii þykir skvlt“, þá er alt að
einu með þýðingu hans lögð undir-
staðan að öllum síðari íslenskum
þýðingum Nýjatestamentisins og
jafnframt undirstaðan undir
kirkjulegt bókmál og íslenska let-
urgerð. Þar sem segir í inngangi
próf. S. N., að Nýjatestamenti
Odds sje endurprentað þvínær ó-
breytt í Guðbrandsbibliu (hið
sama hefi jeg sjálfur áður sagt á
prenti), þá er það ekki allskostar
rjett, því að Guðbrandur hefir á-
reiðanlega „endurskoðað“ þýðingu
Odds vandlega bg gert á lienni
fjölda breytinga, sem að vísu eru
ekki stórvægilegar, en sýna þó,
með vhve mikilli vandvirkni Guð-
brandur hefir yfirfarið þýðingu
Odds á undan prentun. Um fyrir
mynd og mælikvarða bókmáls
vors getur að sjálfsögðu aldrei
verið að ræða þar sem þýðing
Odds er. 1 því efni er til snildar-
ritanna að hverfa, sem vjer eig-
um frá 12., 13. og 14. öld. Al-
kunna er, hve ritmálið íslenska
var tekið að spillast á fyrri hluta
16. aldar og hlauf Oddur í því
tilliti að draga dám af samtíð
sinni. Verður honum það síst til
foráttu fundið þegar þar við bæt-
ist, að í hlut á maður, sem fengið
liefir mentun sína erlendis og
dvalist þar langdvölum í uppvexti
sínum, svo að íslenskan hefir ef
til vill verið orðin honum ótöm
er hann kom aftur til ættlands
síns. Má öllu fremur telja Oddi
það til gildis, að ekki eru meiri
brögð en eru að erlendu áhrifun-
um í málfari hans. Hann hefir