Lesbók Morgunblaðsins - 24.07.1927, Blaðsíða 3

LESBÓK MORQUNBLAÐSINS
227
Æfintýri
úr heirai fiskanua.
% V
Eftir Steingrím Matthíasson lækni,
I.
Stórhuga hefir hann verið og
forvitri gnðspjallamaðnr sá, sem í
fyrndinni lagði Jahve í munn orö-
in: „Drotnið yfir fiskum sjávarins
og fuglum loftsins og yfir öllum
dýrum sem hrærast á jörðinni" !
Þessi spádómsorð rifjuðust upp
fyrir mjer, þegar jeg las liið merka
rit: ,Fiskarnir‘ eftir Bjarna kenn-
ara Sæmundsson, því þar segir frá
mörgu, sem lijálpa kann til þess
að við náum öllum fiskheimi á
vald vort.
Höf. hefir í rúm 30 ár, með fr^-
bærri elju og dugnaði unnið að
fiskirannsóknum hjer á landi, og
þá jafnframt kynt isjer ítarlega
reynsluþekkingu fiskimanna vorra
og rannsóknir útlendra vísinda-
manna á íslenskum jafnt og út-
lendum fiskum.
Ritið svnir í aðaldráttum árang-
urinn af starfi hans og mun lengi
halda minningu hans á lofti. Höf-
undurinn hefir þar fyrir oss svift
blæju frá sölum Ránar og sýnt oss
niður í sævarins dimma djúp. En
oldrur íslendingum er flestum
þjóðum framar nauðsynlegt að
kynnast ítarlega sjónum og þeim
kynjaverkum, sem í honum búa.
Fyrst er að þeklcja dýrin og
kynnast liáttum þeirra. Síðan kem-
ur hitt af sjálfu sjer, að gera þau
sjer undirgefin. Það tekur að sjálf-
sögðu langan tíma, því það hefir
gengið seint, til þessa og dýrin
eru mörg. En takmarkið á að vera,
að öll dýr ,sem nokkurt gagn ei
að (og eru þau ekki öll á einhvern
hátt gagnleg?) verði smámsaman
okkur mönnunum auðsveip og nyt-
samleg líkt og hundurinn, köttur-
inn, kindin, kýrin, hesturinn og
fáein fleiri.
Öll dýr eiga með öðrum orðum
að verða að okkar alidýrum.
Bjarni Sæmundsson hefir með
bók sinni varðað fyrir okkur fyrsta
vegarspottann á þeirri löngu leið,
*) Alþýðufyrirlestur haldinn á
Akurevri 16. jan. 1027,
sem lagt skal út á til þess að vjer
leggjum undir oss ríki fiskanna og
drottnum yfir þeim.
IT.
Það er langt síðan jeg hefi Jesið
bók, sem jeg hefi orðið jafnlmg-
fanginn af, sem af bók Bjarna. —
Þess vegna leyfi jeg mjer hjermeð
að ]iakka honum kærlega fyrir
lesturinn, og jeg get ekki á mjer
setið að minnast hjer á ýmislegþ
sem jeg hefi af bókinni lært, bæði
til að rifja upp fyrir sjálfum mjei
og til að vekja löngun annara til
að lesa bókina.
Það er sagt, að Páll Ólafsson
skáld hafi eitt sinn komið af sjó
með lítinn afla, og er liann var
spurður um veiðina liafi hann kast-
að fram þessari stöku:
„Það er ekki þorsk að fá
í þessum, firði,
þurru landi eru þeir á og einskis
virði.“
Mjer datt þessi vísa í hug, þegar
jeg las Fiskabókina. Mjer fanst
efni hennar eiga svo mikið erindi
til allra Islendinga, að þeir mættu
gjarnan kallast sannir landþorsk-
ar, sem ekki hefðu gaman af að
blaða í henni.Því að vísu má sleppa
morgu smávegis eins og t. d. lýs-
ingunni á kýtling og kjaptagelgju,
mjóra og móna, bramafisk og bryn-
stirtlu, sæveslu og sædýfli, maui:-
ung og marbendli o. s. frv. ITm
okkar helstu fiska þurfa hinsvegar
allir góðiiJ íslendingar eitthvað að
vita, því undir þeim eigum vjer
okkar sjálfstæði og framtíð, og
alla tilveru. En vel má vera að
við seinna lærum að hagnýta okk-
ur marga þá fiska sem við álítum
einskis virði.
Eitt af því eftirtektaverðasta í’
bókinni fanst mjer það hve fáar
tegundir fiska lifa hjá okkur í
allri okkar fiskimergð. Af 12000
fiskitegundunum, sem þektar eru
og nafnskráðar eru í heiminum
(þar af 0000 í sjó og 3000 \ vötn-
um), eru aðeins 130 íslenskar.
Ilinsvegar getum við hrósað því
liappi, að hjer er mergðin af ;'im-
um tegundum alveg gríðarleg eins
og t. d. af þorsk og síld. Eru
þessar tegundir í þann veginn að
útrýma öllum öðrum fislcum? Og
gerir þá nokkuð til þó við veiðum
þær ennþá duglegar en áðnr? —
Þnrfttm við nökkuð að skæla þó
þeim fækki, ef einhverjir aðriv
góðir fiskar komast í þeirra sæti?
Það væri hinsvegar slæmur griklc-
ur ef marhnútar kæmust til valda.
Hjer er spursmál sem er efni í
margar blaðagreinar, og álíka erf-
itt að leysa eins og spursmálið nm
innflutning snæhjerans frá Græn-
landi. —
III.
Það var meðfram af matarást,
sem jeg fjekk mætnr á bókinr.i.
Þegar jeg las um þorskinn, rifj-
aðist upp fyrir mjer þegar jeg
ungur lærði að rífa þorskhausv
eftir rjetum reglum og lærði rjetti-
lega að meta kýrfisk og bógfisk,
kinnfisk og kerlingarsvuntu, þessa
• gómsætu bita hvern öðrum betri,
og kyntist þar að auki lúsabarðþ
manndrápsbeini o. m. fl. Ennfrem-
ur mintist jeg hve við börnin í
Odda hlökkuðum til nýmetisins á
vorin þegar soðningin kom frá
Rkúmstöðum, og Tirogn og lifur og
kútmagar og kvarnir og ýsubein.
Ó, sú auðlegð af guðs góðu gjöf-
um!|Og þegar við svo með bestu
lvst hámuðum í okkur hrognin,
kendi faðir minn okktir vísnna,
sem Sveinbj. Egilsson orkti forð-
um nm Rigríði litln dóttnr sína:
„Ógn af ýsu-hrognum,
etið Sigga getur;
hvít er hún orðin af áti,
og devr ef fær meira.“
„Aumingja Sigga“, sögðum við og
urðum hálfsmeik. —
— Bjarni ber á borð allar okkar
130 fiskategundir og bendir okkur
á hverjir fiskar sjeu ætir og hverj-
ir óætir. Það spillir ekki til að
ltann kann að vitna í engan minni
ntann en sjálfan Hallgr. Pjetursson
Sumir höfðu frá fornu fari hald-
ið því fram, að skatan væri besti
fiskur í sjó, en þá kemur Hall-
grímur til sögunnar og slær því