Vísbending - 07.12.2001, Blaðsíða 3

ISBENDING
Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn (seinni grein)
Ólafur ísleifsson
hagfræðingur
/ fyrri grein höfundar í Vtsbendingu í síðustu viku
voru rakin tildrög að stofnun Alþjóðagjaldeyris-
sjóðsins og stiklað á stóru um sögu hans.
Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn hefur
verið einn helsti vettvangur
heimsins á sviði efnahagsmála,
ekki síst á sviði gengis- og peningamála.
Til hans var stofnað af framsýni með
hagsæld og frið fyrir augum í þeirri
fullvissu að þjóðunum farnist best með
samráði sín í milli um stefnu í efnahags-
málum. Sjóðurinn hefur verið merkisberi
markaðsbúskapar og frjálsra viðskipta
og hefur stuðlað að framförum í efna-
hagsmálum í öllum heimshlutum.
Verkefni sjóðsins
Greina má kjarnann í starfi sjóðsins
í þrennt. Fyrst er reglusetning um
gengis- og gjaldeyrismál eins og þau
eru ákveðin í stofnskrá sjóðsins. Næst
er ráðgjöf í efnahagsmálum. Saman
mynda þessir tveir þætlir eftirlitshlut-
verk sjóðsins sem hann rækir með
reglulegum viðræðum við stjórnvöld
aðildarríkja. Ber þar hæst gengismál,
ríkisfjármál og peningamál auk skipu-
lagsþátta í hagkerfinu. Tilgangurinn er
að hjálpa löndurn að leiðrétta stefnuna
í efnahagsmálum hafi hún gengið úr
lagi. Loks gegnir sjóðurinn því hlutverki
að lána aðildarríkjum tímabundið meðan
þau vinna bug á vanda í ytri stöðu þjóð-
arbúsins. Til að tryggja árangur gerir
sjóðurinn kröfur urn aðgerðir í efnahags-
málum, oftast á þeim sviðum sent að
ofan er getið. Kröfur sæta stöðugri
endurskoðun enda mynda markviss
skilyrði fyrir lánveitingum hornstein í
fjármálastarfi sjóðsins. Ábyrgð sjóðsins
við lánveitingar eykst fyrir þá sök að lán
hans er oftlega forsenda fyrir lánum af
hálfu annarra lánveitenda.
Undanfarin ár hefur borið hátt ntarg-
víslegar aðgerðir til að gera sjóðnum
kleift að takast á við ný viðfangsefni í
heimsbúskapnum. Nokkrir þættir
mynda hina nýju fjárhagslegu skipan.
Þeir eru aukið gagnsæi, aðgerðir til að
tryggja stöðugleika fjármálakerfis og
afstýra fjármálakreppu, varfærnisleg
skref að frjálsum fjármagnshreyfingum
og aukið samstarf við einkageirann í
einstökum löndum. Sjóðurinn hefur
beitt sér fyrir gerð leiðbeinandi reglna
um framkvæmd ríkisfjármála og peninga-
mála. Hann fjallar nú á opinn og hrein-
skilinn hátt um stefnu sína og störf og
*
Lántökur Islands hjá Alþjóðagjaldeyrissjóðnum
TrPyrsta lán íslands hjá Alþjóðagjaldeyrissjóðnum var tekið árið 1960 í tengslum við viðreisnaraðgerðirnar.
1 Síðan hefur ísland þrisvar tekið lán vegna halla á viðskiptum við útlönd: 1967-68 vegna brests í útflutn-
ingstekjum, 1974-76 vegna hœkkunar olíuverðs og 1982 vegna útflutningsbrests. Síðasta afborgunin af lánum
hjá Alþjóðagjaldeyrissjóðnum var innt af hendi 1987 og frá þeim tíma hefur ísland verið skuldlaust við
sjóðinn.
hvetur aðildarríki til að gera slíkt hið
sama. Sýnir þetta gjörbreytingu á
afstöðu sjóðsins til birtingar upplýsinga
eins og glöggt sést af útgáfuritum sjóðs-
ins og heimasíðu hans.1 Á seinni árum
hefur sjóðurinn í auknum mæli beint
sjónum sínum að fjármálamörkuðum og
eftirliti með virkni þeirra, gagnsæi og
áhættu. Ennfremur má geta urn sérstakt
átak sjóðsins í samvinnu við Alþjóða-
bankann við að létta skuldum af örbjarga
aðildarríkjum.
Stjórnskipulag
Æðsta vald í málefnum sjóðsins er
falið svonefndu sjóðsráði (e.
Board of Governors) skipuðu einum full-
trúa frá hverju landi, yfirleitt fjármála-
ráðherra eða seðlabankastjóra. Sjóðsráð
kemur að jafnaði saman árlega en felur
framkvæmdastjórn (e. Executive Board)
vald sitt í flestum málurn. Framkvæmda-
stjóm er skipuð 24 fulltrúum sem ýmist
eru skipaðir eða kjörnir af aðildarríkjum
sjóðsins sem eru 183 að tölu.2 Frarn-
kvæmdastjórnin fjallar um efnahagsmál
í einstökum löndurn og heimsbúskap-
inn. Framkvæmdastjórnin tekur ákvarð-
anir urn mál sem snerta hið alþjóðlega
fjármálakerfi og lánveilingar til einstakra
aðildaníkja Alþjóðagjaldeyrissjóðsins.
Á vettvangi Alþjóðagjaldeyrissjóðsins
starfar fjárhagsnefnd (e. International
Monetary and Financial Committee,
IMFC) skipuð 24 fulltrúum. Þeireru yfir-
leitt fjármálaráðherrar eða í sambærilegri
stöðu og eru fulltrúar sömu kjördæma
og framkvæmdastjórnarmenn. Fjár-
hagsnefnd kernur saman tvisvar á ári.
Hún er ráðgefandi fyrir sjóðsráð og vett-
vangur fyrir stefnumótun.
Framkvæmdastjórn Alþjóðagjald-
eyrissjóðsins hefur aðsetur í höfuð-
stöðvum sjóðsins í Washington DC og
kemur saman nokkrum sinnum í viku
hverri. Það einkennir málsmeðferð í fram-
kvæmdastjórn að þar eru menn að jafn-
aði ekki bornir atkvæðum heldur leitað
eftir samkomulagi. Má þessi háttur heita
aðal framkvæmdastjórnarinnar og á
vafalítið snaran þátt í virkni hennar og
vægi á vettvangi sjóðsins. Umræður í
framkvæmdastjórn eru reistar á ítar-
legum skýrslum og greinargerðum sem
unnar eru af starfsliði sjóðsins. Hjá
Alþjóðagjaldeyrissjóðnum starfa um
þrjú þúsund ntanns sem búayfir víðtækri
þekkingu og reynslu á sviði efnahags-
og fjármála.
Sjóðurinn og ísland
Bretton Woods-ráðstefnuna sóttu
fulltrúar45 þjóðaen stofnríki sjóðs-
ins voru 29 að tölu.3 Þeina á nteðal er
Island sem gerðistaðili að Alþjóðagjald-
eyrissjóðnum og systurstofnun hans
Alþjóðabankanum.4
Norðurlönd og Eystrasaltsríki
mynda saman kjördæmi í sjóðnum.
Norðurlönd hafa starfað saman á vett-
vangi sjóðsins frá 1952 og skiptast á að
tilnefna framkvæmdastjórnarmann. Þarf
hann að hljóta samþykki annarra landa
íkjördæminu. Eystrasaltsríkin gengu inn
í kjördæmi Norðurlanda snemma á
tíunda áratugnum. Samstarf innan kjör-
dæmisins er lýðræðislegt og reist á jöfn-
um rétti. I kjördæminu erhaft samráð um
stefnu í helstu málum á vettvangi sjóðs-
ins. Island tekur við samræmingu sjónar-
miða innan kjördæmisins í fyrsta sinn í
byrjun árs 2002 og verður það starf
unnið á alþjóðasviði Seðlabankans.
Eins og önnur lönd nýtur ísland góðs
af starfi Alþjóðagjaldeyrissjóðsins sem
ntiðar að greiðum heimsviðskiptum og
traustu alþjóðlegu fjármálakerfi. I þessu
sambandi eiga smærri ríki með mikil utan-
ríkisviðskipti sérstakra hagsmuna að
gæta. Islendingar njóta ráðgjafar í efna-
hagsmálum með árlegum heimsóknum
sendinefnda sjóðsins. Islendingar hafa
nokkrum sinnum fengið lán úr sjóðnum
og hann er aðildarríkjum fjárhagslegur
bakhjarl ef í harðbakkann slær.
Virk þátttaka íkjördæmi Norðurlanda
og Eystrasaltsríkja tryggir Islendingum
aðild að stjórn sjóðsins og færi á að hafa
þar áhrif. Þessi lönd leggja áherslu á
gildi samráðs og samstarfs um efna-
hagsmál í heiminum. Á vettvangi sjóðs-
ins halda þau fram lýðræði, mannvirð-
ingu og markaðsbúskap sem forsendu
hagsældar og velferðar. Þessi gildi
rnunu ótvírætt hafa mikla þýðingu í starfi
Alþjóðagjaldeyrissjóðsins á komandi
tímum.
1. Vefslóð Alþjóða&jaldeyrissjóðsins er www.imf.org.
2. Atkvæðavægi aðildarríkja í framkvæmdastjórn Alþjóða-
gjaldeyrissjóðsins ræðst af kvóta þeirra. Bandaríkin hafa
stærsta kvótann, 17,16% af heild, Japan 6,16%, Þýskaland
6,02%, Brctland 4,97%, Frakkland 4,97%. Hvert þcssara
ríkja hefur einn fulltrúa í framkvæmdastjóm sjóðsins.
Norðurlönd og Eystrasaltsríki ráða til samans yfir 3,52% af
hcildarkvóta sjóðsins. Kvóti íslands er 117,6 milljónir SDR
(Framhald á síðu 4)
3