Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1957, Page 152

152
PETER IÍALLBERG
fanst honum líklegt að svo stór bein mundu frauðmikil og því morna fljótt“ (Klukkan
202—03). — Rit Jóns Guðmundssonar, Ein stutl undirrietting um íslands adskilian-
legar náttúrur (um 1640) hefur — eins og latínurit Gísla Oddssonar biskups, De mira-
bilibus Islandiae (1638) —verið skáldinu aðgengilegt í safninu Islandica (Vol:s XV,
X). Það verður samt ekki séð, að hann hafi sótt sérlega margt til þessara heimilda.
„Náttúrufræði“ Jóns Grindvíkings er yfirleitt af enn kynlegri tegund, æfintýra- og jar-
teiknakenndri.
Langfáránlegust og um leið víðfrægust af öllum íslandslýsingum frá sautjándu öld
er án efa rit Dithmars Blefkens, Islandia, sive populorum et mirabilium quae in ea insula
reperiuntur accuratior descriptio, sem kom fyrst út í Leyden 1607. í Minnisbók b eru
tvisvar teknar upp klausur frá Blefken, bæði á íslenzku (26—27) og á hollenzku (118);
enn eru tilvitnanir á hollenzku í Klukkunni C (108), í sambandi við frásögnina af yfir-
heyrslu Jóns Hreggviðssonar fyrir herréttinum. En fræðsla sú urn ísland, sem hinn
þýzki ofursti hefur úr „frægum hókum“ (192—93), ber öll merki Blefkens. Nafn þessa
höfundar er beinlínis nefnt á einum stað í Eldi. „Það segir sá góði autor Blefken“
(59), anzar danskt elasráð, þegar Arnæus spyr hann að heimild fyrir staðhæfingu hans,
„að ekki finnist jómfrú“ á íslandi.
Islenzkur skáldskapur fyrri tíma er snar þáttur 1 slandsklukkunnar. Mest ber þar auð-
vitað á Pontusrímum, en þær setja mjög svip sinn á Jón Hreggviðsson og örlög hans,
hefja í hærra veldi óbilandi kjark hans í öllu mótlæti. í þessari skáldsögu er alltaf talað
um eldri Pontusrímur, en höfundurinn hefur minnzt á það heiti í Minnisbók b: „Jón
Þorkelsson í Digtning getur tvisvar um möguleika fyrir að til séu Pontusrímur eldri“
(97). Hér er þá átt við ritgerðina Om Digtningen pá Island i det 15. og 16. Arhundrede
(1888); en lilgáta um eldri Pontusrímur finnst þar á hls. 118 og 176. E. t. v. hefur
Halldór kosið þetta heiti til þess að hafa frjálsari hendur í meðferð sinni á rínma-
kveðskapnum. Yfirleitt hefur eldri Pontusrímum hans borizt efni úr ýmsum áttum; þær
eru orðnar nokkurs konar samnefnari þessa skáldskapar. 1 Minnisbók b eru teknar upp
fjórar vísur undir fyrirsögninni „Gróbíansrímur“; sú fyrsta er þannig:
Ilvar þú náir að kaupa kút
kostaðu þar til öllu
sof ei fyrri en sýpur hann út
meS sveinaliSinu snjöllu. (119)
Sú vísa er í Klukkunni lögð Jóni Hreggviðssyni á tungu og sögð vera ,.úr Pontusrímum
eldri“ (227). Enn er í minnisbókinni vitnað í þessa vísu úr Gróbíansrímum:
í matnum sé þér mestur hugur
aS megir honum flíka
eins og hann sé almáttugur
og eilífS þarmeS líka. (122)
Þessa vísu, dálítið breytta, kveður Jón í Bláturni innan um barnamorðingja og hænsna-