Ingólfur - 14.02.1904, Blaðsíða 2

INGÓLFUR
[14. febr. 1904].
eftir dönskum heræfingareglum. Er slikt all-
konunglegt og má af þessu ráða, hvern æg-
ishjálm vér mundum bera ifir aðrar þjóðir í
hernaði. E>á síndi og þing þetta að herkænska
konunganna, forfeðra löggjafanna, er og kin-
filgja orðin. Munu það allir Ijóst vita að
vor danska stjórn hefur haft oss í taumi eigi
síður eftir 1874 en firir; voru menn leiðir
orðnir á einteimingnum. Heimtuðu íslending-
ar um nokkurra ára skeið slakari tauminn.
Að lokum kom Albjartur til sögunnar. Sagði
hann við löggjafana, er mesta höfðu her-
kænskuna: Gera mun ég iður kost á tví-
teimingi firir einteiming, ef þér viljið þiggja
af mér hnappeldu, er vel fellur að fæti.
Munuð þér þá eigi verða mega svo stórstígir
að líti verði á þeim brúðargangi, sem þér
eigið að ganga tll sjálfstæðisins". „Þetta
ráð munum vér upptaka11 mæltu þeir. Var
það firir þá sök, að þeim þótti meiri frægð að
slíta bæði haft og tvíteiming en að kippa
sundur einteimingnum. Létu þeir þvi teima
sig inn í ríkisráðið og hefta sig þar. Mun
það verða vegleg sjón, er þeir troða marvað-
an í hafti uns stormbilur frelsisþrár og stór-
huga feikir hestasteini Albjarts með allri
þvögunni heim til vor. — En þótt mikil á-
gæti sé í þessu fólgin, þá er engu síður
mikils um vert hvernig kinfilgjan hefur birst
í meðferð þingmanna á fjármálum landsins.
Þar eru dæmin svo umfangsmikil, að Ingólf-
ur verður að minnast hvers atriðis sérstak-
lega. En geta má hér hins helsta. Allkon-
unglegt mun það þikja, að gefa hálfa million
króna til þess, að sauðfé megi klóra sér á
gaddavír. £>ví að lítil laun mundu það verða
þótt landssjóður fengi alla þá hagalagða,
sem á vírnum finnast þessi 15 ár, sem vona
má að hann standi. Allmikilli rausn lísir
það og að gefa gufuskipafélaginu 75000 kr.
til að græða á siglingum hér við land.
Hitt er og eigi síður konunglegt, er að
stjórnsemi þeirra lftur. Þá er þeir vilja stirkja
iandbúnað og leggja fram nær segs hundr-
að þúsundum til þess, þá segja þeir um leið
„Eigi skaltu það ætla, búandi sæll að þér
sé ætlað vit til að sjá, til hvers þér er mest
fjár þörf. En fé muntu fá, ef þú kant að
meta gaddavír rétt. Er þá firir því séð að
framfarir í íslenskum búnaði fari eftir vorri
lögvísi og annari speki.
„Hafðu bóndi minn hægt um þig,
hver hefur skapað þig í kross.
Dírðin vor þegar sínir sig,
þér samir best að lúta oss“-
Kunnugir menn segja og að þeir hafi látið
það til sín taka, hverja ráðunauta búnaðar-
félag íslands veldi sér. Hafi, þeir einkum
talið þá menn ófæra til að stíra kinbótatil-
raunum, er hneigðust að skoðun landvarnar-
manna um stjórnarfar. Var og við því búið
að hersa og konungasinir mundu sjá þá leini-
þræði, er þaðan liggja til nautakinsins. Því
að ólæti 1 andvaruardrengjanna hafa óefað
komið ímsum til að reisa nautshöfuðið frá
koddanum. Hugsa þeir því að kinbótanaut
mundu og andvökur hafa af slíku og mega
hvergi þrífast. — Það er enn til marks um
stjórnsemi þeirra, að þeir láta þess gætt í
samnigum sínum við eimskipafélagið að is-
lenskir víkingasinir gerist eigi þeir aumingj-
ar að éta eigi mat sinn á sjóferðum. Þvi að
slíkir m«nn eiga að gjalda 4 krónur í sekt á
degi hverjum. Rennur það sektarfé í sjóð
britans. Er slikt vel gert af löggjöfum lands-
ins að gæta þess að þessi aumingja útlend-
ingur fái endurgjald firir þann mat sem eng-
inn étur. Ef hann fengi það eigi þá væri
slíkt viðlíka rangsleitið og hitt ef ég fengi
eigi endurgoldið í ferðareikningi mfnum kaup
þess filgdarmanns, sem filgdi mér ekki. Af
þessu dæmi sést og að réttlætið er kinfilgja
þeirra. Hið sama má og af því sjá, að
landssjóður geldur mér laun, ef eg bí til
inikið smér, en ef ég veiði mikinn fisk þá
verð ég að borga bonum. Mun löggjöfunum
vera sárt um þorskkindina.
Fleiri kinfilgjur munu síðar taldar verða,
En þessi dæmi munu sína, hversu fastheldin
kinfilgja konungsluDdin hefur verið hersa og
konungauiðjunum. Má þess vænta að þjóðin
hlaði maklegu lárviðarlaufi að höfðum þess-
ara löggjafa sinna og lofi þeim að njóta þar
hvíldarinnar, sem þeir eiga kröfu til. Mun
þess skamt að bíða, því að
ek veit einn,
sem aldrei deyr:
Dómr um dauðan hvern.
Listir og vísindi
Hermann. Sudermann er eitthvert allra-
besta leikritaskáldið á Þískalandi. Hann
hefur gert mörg ágæt leikrit, eD hiklaust tel
ég Heimilið (Die Heimat) best þeirra sem
ég hef séð. Annað ágætt leikrit eftir sama
höfund var sint hér firir nokkrum árum, er
kallað var Heimkoman (Die ehre =sóma-
tilfinningin, æran). Heimilið var og sínt hér
firir tveim árum.
Schwartze herfilkishöfðingi á tvær dætur.
Er önnur þeirra gjafvagsta orðin. Prestur
einn ungur að aldri, en góður drengur, fellir
hug til hennar og er faðir hennar honum
filgjandi. En hún vill með engu móti taka
biðlinum. Segir þá faðir hennar, að annað-
hvort verði hún að gera að giftast prestinum
eða verða brott ella. Tekur hún hinn síðara
kostinn. Eer hún þá til Berlínar og tekur
að búa sig undir að verða söDgkona. Þá
kemst hún í kiuui við ungan lögfræðing af
góðum ættum úr sama bæ sem hún er frá.
Eær hún ást á manni þessum og eru þau
ásamt um stund. En einn góðan veðurdag
er hann horfinn, en hún eftir í örbirgð. Elur
hún síðan barn og verður síðan að ganga
als góðs á mis og þræla dag og nótt til
þess að hafa ofan af firir barninu. En svo
fara leikar að hún vinnur sér bæði auð og
frægð með söng sínum. — Faðir hennar er
hermaður, heiðarlegur karl og vill ekki
vamm sitt vita. En þröngsinn er hann sem (
títt er hjá þískum hermönnum. Þikir honuin
það hin mesta skömm, er dóttir hans vill
gerast leikkona. Gengur það honum svo
nærri að hann fær slag. Þó hressist hann
aftur og er það mikið að þakka prestinum.
Tólf árum síðar kemur Magda, söngkonan,
til fæðingarborgar sinnar. Eirir milligöngu
prestsins komast nú sættir á og hún flitur
heim til föður síns. En þá kemst alt upp,
þvi að firverandi unnusti hennar, v. Keller,
er þá níkominn f kunningsskap við foreldra
hennar. Gamli maðurinn sér nú þau ein
úrræði að láta þau giftast til að bæta úr
brotinu og bíst að heia einvígi við Keller, ef
hann vilji eigi. En Keller gengur að kost-
unum. Magda veit að það muni kosta llf
föður hennar ef hún 1 áti eigi undan og
presturÍDn sínir henni fram á að María sistir
hennar muni verða látin gjalda og beigir
hi’xn sig því alt þar til er mannsefnið neitar
að kannast við barnið. Þá vísar hún honum
á dir. En faðir hennar segir hana eigi bæra
að setja skilirði og kveðst munu færa honum
jáirði dóttur sinnar og leggur við drengskap
sinn. En nú ífist réttlætiskend hennar, svo
að nú vill hún eigi beigja sig meira, og þá er
faðir hennar tekur að hóta, þá rís hÚD í móti
með fullurn krafti. Og endirinn verður bani
gamla mannsins. Gamli maðurinn er heiðurs-
maður, en þröngsínn talsmaður almennings-
álitsins, jafnsérgóður og óhlífinn í dómum
eins og það. Magða er endurbætt útgáfa af
föður sínum, en af því að hvassviðri lífsins
hafa blásið um hana er hún víðsínni og
vorkunnlátari, en hefur lært að þekkja, hvert
lifsskilirði andlegt sjálfstæði er hverjum
roanni. María sistir hennar hefur sama inn-
ræti að náttúrufari, en heimilisaginn og sér-
gæðishaft almanna-siðanna hefur gert hana
kjarklitla. Keller er skriðdírið, sem hugsar
einungis um sína eigin upphefð. En er hann
fer í „skemtigöogu með físnum sínum“, þá
flír hann og skríður 1 felur og þorir eigi að
taka afleiðingunum af verkum sínum. Prest-
urinn er nærgætinn og vorkunlátur sóma-
maður, sem stendur mitt á milli hins frjálsa
manns, er eigi vill láta rispa í augu sin og
þrælsius, er jafnan spir first um, hvað aðrir
muni segja. En hann hefur afarmikið vald
ifir öðrum mönnum, sökum þess að hann er
laus við eigingirni og vill alt vel gera. Erú
Schwartze og sistir hennar eru vanalegar
heimgæsir, sem lifa á þvi eða fæða anda
sinn á því að núa sér upp við svokallað
háttstandandi iólk, í von og endurminning,
ef ekki vill betur verða.
Þegar svanurinn kom aftur í gamla kráku-
hreiðrið, þótti þeim hann að vísu failegur og
vildu honum vel. En ekki þótti þeimhonum
borgið nema hann væri vængstífður og van-
inn af söngnum. Af ást á föður sínum og
rækt við hann og ótta um líf hans vildi
svanurinn þola þetta, þótt það væri sár hug-
raun. En er leggja átti eigingirninnar hlekk
um hjarta hans, þá hóf hann sig til flugs og
sprengdi hreiðrið.
I einni stofu sínir höf. þetta alt svo eðli-
lega, að trauðla muna áhorfendur til þess að
þetta er leikur. Magda segir á einum stað,
að sál sln hafi verið sem vindharpa geimd
niðri í kjallara, en lífsbaráttan hafi verið sá
stormur, er lék á strengina, svo að þeim lá
við að bresta, og veitti hörpunni hið sanna
eðli sitt. Ef sálir áhorfandanna eru svo
líkar vindhörpustrengjum að viðkvæmni sem
heimta má af góðum mönnum, þá er það
satt sagt að höf. leikur á hjartastrengi þeirra
allan tónstiga þeirra kenda, er göfga mann-
lífið: starfsgleði, hreina ást og djúpa sorg
göfugra sálna og innfjálga firirlitning á lítil-
mensku og skríðandi eigingirni.
Heimilið. Það hefur verið mælst til þess
við mig, að ég segði, hvernig mér findist
þessi leikur fara hér á leiksviðinu.
Eg skal segja þetta, að því leiti, sem ég
man og get, en ég er ekki nógu vel undir
búinn til þess það geti verið að neinu gagni
Eg hef aðeins séð leikinn einu sinni og sá
hann þá í firsta sinn, og man því ekki nærri
alt eins vel og ég vildi og sumt kannske
ekki rétt. Eg þirfti að sjá leikinn tvisvar
eða þrisvar og athuga hvað eina, ef leikend-
um ætti að geta orðið að nokkru gagni lof
mitt eða aðfinningar minar, þvi dóma,r út í
bláinn, sem ekki filgja glöggar og ljósar á-
stæður, eru engum manDÍ til gagns.
Samt hef ég lofað að gera þetta; gerði ég
það af þvi, að mér fanst ég hafa fengið það