Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1949, Side 23

27
víða og klettar, sker og annað, sem notað er fyrir mið, kölluð nöfn-
um, sem þannig eru stytt, svo sem Geirmóður, sem er sker fyrir
Langanesi á mótum Barðastrandar- og ísafjarðarsýslu, svo að vel
mætti kalla, að Isafjarðarsýsla nái frá Geirmóði til Geirólis.
Mér hefur talizt, að víðast muni vera 5. til 8. hvert örnefni ósam-
sett. Flest þeirra býst ég við að hafi alltaf verið það, því að þar sem
ekki er nema eitt holt eða hvarf eða skarð í landi jarðarinnar eða og
innan stærra svæðis, ellegar þá aðeins eitt, sem títt er talað um,
þar er óþarfi að aðgreina þessa staði frá öðrum með því að gefa
þeim samsett nöfn. A einstaka bæ er þó jafnvel sama orðið ósam-
sett og óaðgreint, talið vera nafn á tveimur stöðum innan landar-
eignarinnar.
4.
Eg skal nú segja nokkuð frá heimildargildi örnefna á ýmsum svið-
um menningarsögunnar, en vera þó stuttorður um þessa grein, því að
um hana hefur einna mest verið ritað. Eg held reyndar, að þar sé
von á einhverjum gagnlegum nýjum niðurstöðum, ekki sízt þegar
notuð er sú aðferð, sem skýrt var frá að framan, að athuga þáttinn,
sem minniháttar örnefni eiga í tölu allra nafna, sem votta sérhverja
atvinnugrein, en til þess þarf mikla víðtækari rannsóknir en mér er
unnt að gera í bili. Þannig hlýtur að verða hægt að fá margskyns
upplýsingar um aldursmun ýmissa atvinnugreina, sem iðkaðar voru
fyrr á öldum, svo sem akuryrkju, svína- og geitaræktar og viðar-
kolagerðar. Það mundi til dæmis vera auðvelt, þótt ekki væru aðrar
heimildir til, að sjá á örnefnunum, að stutt er síðan selfarir og frá-
færur lögðust niður, en á hinn bóginn, að rauðablástur hefur verið
lítill eða enginn þar vestra á síðustu öldum.
Þar sem akrarnir hafa víðast verið litlir og skammt frá bænum,
er það eðlilegt, að langflest örnefnin, sem lúta að kornrækt, voru
lítilsháttar nöfn, svo ekki er von, að mörg þeirra hafi haldizt. Á norð-
vesturskaganum eru þau afar strjál, og það eru þar eingöngu orðin
akur og ekra, sem eg tel örugg vitni um akuryrkju í örnefnunum.
Eg fann slík nöfn aðeins á 14 stöðum, langflest í Barðastrandarsýslu.
Lengra norður mun bæði hafa verið minna um kornrækt en sunnar
og hún hafa lagzt niður fyrr. Nyrzt þekki eg akur-nöfn — því að ekra
nær miklu styttra — á Ingjaldssandi (þar eru Akrar), í Ogri (þar
heitir í túninu Akrabrekkur) og á Reykjanesi í Árnessveit (þar heitir
eða hét Akurvík eða Akravík). Reyndar er enn miklu norðar, í Smiðju-