Norðanfari - 15.08.1878, Blaðsíða 1

17. ár.
Nr. 39—40.
MUANFMU.
Um liag presta og kirkna.
(Niðurlag).
(Prestakosning safnaða). Jeg
sagði hjer fram frá, að presta mætti álíta
eins og leigða verkamenn safnaðanna, pó
landstjórnarmenn veiti embættin. þetta
finnst mjer satt, pví söfnuðirnir greiða peim
nokkuð af laununum, og kaup sem peir fá
af kirkju-eignum, má einnig telja peir fái
af eign safnaðarins — pví jarðir og annað
sem lagt hefir verið til kirkju eins safn-
aðar, til pess par yrði haldinn prestur, er
eins og söfnuðinnm gefið til afnota handa
presti hans. Ef presturinn er pá sem
leigður pjónn safnaðarins, hví má pá eigi
eöfnuðurinn útvega sjer og kjósa prestinn
sjálfur, hvern sem hann getur fengið og
vill taka, eins og kirkju-eigendur höfðu rjett
•til og gjörðu forðum. Ef söfnuðir eru nú
ijettir eigendur kirkna og kirkna-fjár, eins
©g jeg álít að sje, pá segi jeg peir eigi eða
setti að fá, ef peir vildi, kosningarrjettinn
aptur. J>að er í alla staði rjett og frjáls-
legt að peir hafi hann, Ætli pað gæti nú
hætt úr prestaskortinum, sem nú er og mim
lengi verða, pó allar ráðagerðar og hrauða-
hætur komi fram, svo lengi sem undirbún-
ingsskólinn er, par sem hann er nú, og
sama er heimtað og nú af prestaefnumV
Og ætla pað gerði eigi presta ræktarmeiri
nm embættísskyldur, en ýmsir peirra eru
nú V Jeg efast um að kosningarrjettmr
saínaða gagnaði peim til að fá pá presta,
sem peir vildu, eða nokkurn prest ef brauð-
ið væri fátækt og sveit ervið eða bágstödd,
©g pví síður get jeg ætlað, að söfnuðir
fengi betri presta með pví lagi, eða kristn-
inni hjá peim yrði betur borgið almennt,
pó söfnuðir kysi presta, en að biskup velji
pá. Flestir söfnuðir pekkja fátt af presta-
efnum, haía pví úr fáu að velja, og yrði að
fara eptir fortölum annara. Sje brauðið
fátækt, fá peir ekki pá sem peir kjósa, ef
peir sömu eiga betri úrkosti, svo brauðin
gæti orðið prestslaus eins fyrir petta. |>á
gæti pað og borið til við slíkar kosningar
sem aðrar, að einhverjir bjóði og mæli með
prestsefni, sem eigi er pess verður. f>á
bjóðum við, segja búendur, tekjuviðbót æfi-
langt prestinum, sem við kjósum. Fá mundi
pau presta-efnin verða, sem pægi boðið, ef
Peir ætti kost betri brauða tilgjafalaust frá
söfnuðum. Boðnar hafa verið prestaefnum
nú á tímum drjúgar tilgjafir, 2—4 hundruð
krónur, og hafa fáir pegið, nema stundum
peir, sem varla gátu vænt sjer, vegna ein-
hverra orsaka, nema lökustu brauða. Má
pó telja notalegra að fá tilgjöf af lands-
sjóði, en af sóknarmönnum. Borið gæti
pað samt til, að prestsefni kæmi sjer með
lagi svo í mjúkinn hjá söfnuði, að liann
yrði kosinn, en reyndist síðan svo, að söfn-
uðurinn mundi aldrei hafa kosið hann, ef
hann hefði pekkt hann vel. Er pessháttar
mjög títt um suma, sem vilja koma sjer
fram til atvinnu.
J>á skulum við jafnframt koma okkur
UPP prestum sjálfir, segja bændur, kosta pá
tJ lærdóms og kjósa pá svo. pað kalla
jeg hyggilega gjört og gæti opt dugað, pó
margir bregðist sem kostaðir eru til lær-
dóms. Fjölga mundi pá einnig prestaefnin
og ýmsir nýtari verða, ef valið væri af góð-
Akureyri, 15. ágúst 1878.
um ættum. J>etta ráð gæti búendur einnig
haft nú, pó peir hafi ekki prestakosningar-
rjett. Samt mundi svo reynast, ef pess-
háttar prestsefni væri bundin við borð, að
verða alla sína daga við pað brauð, par
sem peir væri kostaðir til lærdóms, að peim
pætti pað^ ópolandi band, einkum ef peim
fjelli par margt miður en vel og endur-
borguðu heldur skólakostnaðinn, en að verða
par lengi.
J>ví segi jeg pað, pó allt eða eitthvað
af pví, sem helzt pætti eiga við, væri unn-
ið til að geta notað kosningarrjettinn sjer
til gagns, pá væri engu að síður hætt við
að sum brauð yrði að standa prestlaus
tímum saman, og biðja yrði biskup að út-
vega pangað prest, eða fá pjónustu hjá
næsta presti. Fleira gæti og komið upp
meinlegt með kjörrjettinum í sumum sókn-
um. JEf par parf jafnan að greiða presti
tilgjafir, mundi mönnum pykja verra að
búa par, en í öðrum sóknum, par sem
engra tilgjafa pyrfti, og hjeldist par eigi
við, ef peir gæti komizt hjá pví. J>á getur
pað og komið upp í sveitum, par sem skað-
ræðismenn og spottarar, eða andvaralitlir
og fánýtir prestar hafa komið á illum
sveitarbrag, að hinir heldri mennirnir hirði
lítið um presta og kristindómsháttu, og
kristindóms-æfingar verði svo lítils metnar,
að sóknarmenn vilji helzt engan prest hafa
og véra svo friir við gjöl'd tíl prests.
J>að má finna harla margt, og allt satt,
sem gæti gjört presta-kjörsrjett búenda
gagnlítinn peim, eða gagnslausan n ú á
t í m u m hjer á landi, og jafnvel meinleg-
an trúarrækt í sumum sveitum. Til pess
hann gæti að góðu orðið, pyrfti að breyta
hjer allri trúarstjórn, gjöra allt frjálst í
peim efnum, leyfa hverri trúarvillu sem
vildi inn í landið, hverjum að trúa pví er
hann vildi, hverjum að láta kenna æskulýð
pað sem vildi, nokkuð eða ekki neitt um
kristindóm — og svo fram eptir götunum. —
|>að er í stuttu máli: að konungur og land-
stjórn skipti sjer ekki af trúarbrögðum eða
kristnistjórn, eins og nú tíðkast í Yestur-
heimi nyrðra. En dýrkeyptur getur mönn-
um pó samt orðið kosningarrjettur presta,
eins og peim verður par právallt, og gæti
pó komið upp hjer eins og par, að presta-
stjett tæki sumstaðar til sinna ráða og kúg-
aði samvizkur manna.
(Örðugleiki brauða). J>að er
held jeg ekkert land til, par sem búa ein-
ar 70 púsundir kristinna manna, svo stórt
og strjálbyggt sem ísland, eða par sem
byggðir manna eru svo strjálar, aðskildar
heiðum og fjöllum sem hjer, svo örfá fjöl-
menn hjeruð eru hjer til, sem eigi sje stíað
sundur af torfærum. Fyrir petta parf land-
ið miklu fleiri presta en nokkurt annað
land eptir fólkstölu. Hjá pessu verður eigi
komizt, meðan menn vilja halda hjer uppi
kristindómsfræðslu og kristindómssiðum. En
prestafjöldanum verður að fylgja mikill
kostnaður, meiri en að svo fámenn pjóð,
sem hjer, gæti undir risið, ef eigi væri til
kirknagótsin. Og pessi kostnaður hlýtur
nú á dögum að verða miklu meiri en áður,
vegna aldarháttar sem nú er, dýrari skóla-
lærdóms, og allra helzt vegna pess, hvað
hinum öðrum embættamönnum landsins eru
— 81 —
ætluð há laun. Yið getum ekki búizt við
að lærdómsmenn vilji nýta prestaembættin,
par sem launin eru miklu lægri en í hin-
um, og örðugleikinn miklu meiri. J>að
sýnist hafa verið farið hjer aptan að siðun-
um hingað til með embættalaun, að gjöra
hærst laun peirra embættamanna, sem mest
hafa næðið — purfa nærri aldrei að fara
af heimili sinu eða skrifstofu árið um kring,
töluvert lægri hinna, sem eiga pó að vikja
sjer að heiman endur og sinnum, eins og
sýslumennirnir, en einna lægst peirra, sem
mesta örðugleika hafa og mestar ferð-
ir hvernig sem viðrar, svo sem eru lækn-
arnir. Samt eiga peir að fá ferðakaup
auk launa. En prestaembættin hugsa menn
varla til, vegna efnaleysis, að búa út með
jafnháum eða hærri launum, en hin lægstu
hinna eru, nema afar fá. J>etta sýnist pó
eiga illa við, pví pað er ekkert prestakall á
landinu svo hægt, að pað sje ekkí örðugra
en hin embættín nema læknanna, ef prest-
arnir gegna bærilega skyldum sínum. Og
pó er nú gert alvarlega ráð fyrir, að auka
örðugleika brauðanna, einkum hinna hægri,
með pví að sameina peim önnur. J>egar
pessu er pannig háttað — sem eigi er hægt
að neita — og lögráðendur landsins geta
eigi gjört ráð fyrir að meiri hluti brauða á
landinu verði meira en 10 til 15 hundruð
króna brauð, hvernig sem peir reyna að
bæta pau, getur pá nokkur með sanngirni
búizt við, að ineiri hluti allra sem læra
vilji snúa sjer að prestastjettinni nú á pess-
um tímum, pegar uppeldi lærðra manna og
aldarháttur hvetja helzt til pess að „góna
uppá Mammon" ? (J>eir ern allt of fáir nú
um stundir, sem gæta pess á æskuárunum,
að prestaembætti i sveit með laglegri bú-
jörð og meðalbrauðs-tekjum, verður eins af-
faragott og priðjungi hærri laun bújarðar-
laus, ef presturinn vill leggja sig nokkuð
eptir búnaði). Nei! nei! Við pví má held-
ur búast, pó brauðin verði nú bætt eptir
pvi sem gert er ráð fyrir, að of fátt fáist
samt af prestaefnum á brauðin. J>ví álít
jeg að finna purfi önnur ráð, en nokkur
pau, sem jeg veit lögð hafi verið, svo aldrei
purfi að skorta nauðsynleg prestaefni í land-
inu, hæfileg i alla staði til prestskapar,
eptir pvi sem menn gerast. J>au pykist jeg
geta kennt ykkur, pó pið leggið líklega lít-
ið upp úr peim eins og lærdómnum mínum
og hagspekinni. Heimtið eigi eins marg-
brotinn og mikinn lærdóm og nú er gjört,
af prestaefnum, og pó allan pann, sem er
sannlega áríðandi til að vera góður prestur,
pá fáið pið nóga presta og marga betri en
pá, sem eiga að heita sprenglærðir. Hvað
ríður prestum á öllum peim sæg af útlend-
um og fornum tungum, líkinga- og mæl-
ingaspeki, ýmsu i náttúrufræði o. fl., sem
nú á að kenna í skóla (sem er orðið svo
margt og margbrotið, að meiri hluti skóla-
sveina kemst aldrei lengra en svo, að „pað
gutlar á peim“ í mörgu*). Geta peir eigi
*) J>essa get jeg til af eigin reynslu, pví
pó jeg sje nú bóndi, pá var jeg eitt sinn í
latínuskóla, og pótti par alla tíð meðal
hinna fremstu. Samt komst jeg aldrei
lengra en svo í skólaspekinni, að jeg vissi
nema grunnt í pví sem kennt var, og mig
fór að ráma í, pegar jeg var útskrifaður,
hvað fákunnandi jeg var. J>ó var par lært
miklu færra en nú er gjört.