Morgunblaðið - 01.06.2000, Blaðsíða 42

42 FIMMTUDAGUR 1. JÚNÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Sjónrænt
tungumál
til tjáningar
I dag opnar í galleríi i8 sýning heimsþekkts
bresks listamanns, Tony Cragg, en verk
hans hafa haft mikil áhrif á höggmyndalist
samtímans. Fríða Björk Ingvarsdóttir leit
inn í Ingólfsstrætinu og skoðaði sýningu
sem er afrakstur þess er Cragg kallar „sam-
skipti á milli efnisins og listamannsinsa.
Tímabundin reiða á óreiðunni.
Morgunblaðið/Porkell
í verkinu í forgrunni mynda margir hlutir eina heild - aftar standa tvö
koparverk.
AF ÖLLUM þeim hlutum
sem mennirnir telja nauð-
synlega til að gera tilvist
sína lífvænlegri standa
skúlptúrar einir sér, ...því þó að
skúlptúrar séu að mestu leyti ónot-
hæfir, öfugt við nytjahluti, felst í
þeim tilraun til að láta „heimskt" efni
tjá mannlegar hugsanir og tilfinn-
ingar. I þeim felst ekki bara tilraun
til að yfirfæra vitsmuni á efni, heldur
einnig til að nota efni til að hugsa.
Skúlptúrar eru oft - og stundum í
sínu besta formi - ekki aðeins af-
raksturinn af því þegar listamaður
tekur efni, t.d. stein eða leirklump,
út úr sínu eðlilega umhverfi og
þvingar það í einhverja mynd sem
tjáir fyrirfram ákveðin hughrif, held-
ur fremur afraksturinn af samskipt-
um efnisins og listamannsins. Efnið
tekur þá á sig nýja mynd og lista-
maðurinn finnur sér nýtt umfjöllun-
arefni og nýja merkingu."
Þannig útskýrir breski mynd-
listarmaðurinn Tony Cragg mögu-
leika og tilgang skúlptúrverka í sam-
tímanum þar sem ekki er lengur nóg
að móta efniviðinn út frá fagurfræði-
legum sjónarmiðum í
fyrirfram ákveðnum til-
gangi, heldur verður í
samspili efniviðar og með-
ferðar listamannsins að
felast einskonar sam-
skiptaferli er varpar
ljósi á listaverkið sjálft
- inntak þess.
Á sýningu sem opnar í gall-
eríi i8 í dag eru sýnd verk eftir
þennan heimsfræga listamann,
en sýningin er hluti af dagskrá
Listahátíðar í Reykjavík og Reykja-
víkur - menningarborgar Evrópu
árið 2000. Von var á Tony Cragg til
landsins í tilefni opnunarinnar, en
vegna forfalla hans frestast koma
hans til landsins um einhverja daga.
Á sýningunni verða sýnd tvö brons-
verk og tvö gifsverk, en annað þeirra
er sett saman úr mörgum hlutum.
Efniviðurinn valinn með
tilliti til inntaksins
Tony Cragg sem fæddist í Liver-
pool árið 1949 hefur allt frá árinu
1977 verið búsettur í Þýskalandi, en
hann starfar nú sem prófessor við
listaháskólann í Dússeldorf þar sem
hann deilir einnig stöðu rektors með
öðrum. Árið 1988 hlaut hann hin
virtu Turner-verðlaun sem veitt eru
þeim sem þykja standa sig sérstak-
lega vel á sviði samtímalista. Sem
ungur maður vann hann sem aðstoð-
armaður á tilraunastofum í eigu
samtaka gúmmíframleiðenda. Sú
vinna átti eftir að setja mark sitt á
nám hans í ýmsum listaháskólum
síðar, þ.á.m. við Royal College of Art
í London, því að Cragg hefur allt frá
upphafi listferils síns verið ákaflega
upptekinn af ýmsu því sem til fellur í
iðnaði og á byggingarsvæðum. Mörg
verka hans eru því unnin úr óhefð-
bundnum efnum - því sem hann hef-
ur tínt upp af götunni eða tilbúnum
hlutum, til að mynda af tilraunastof-
um.
Óhætt er að segja að Cragg hafi
haft mikil áhrif á yngri kynslóðir
listamanna og samtímalistir í gegn-
um kennslustörf sín - en þó fyrst og
fremst með verkunum sjálfum.
Cragg segir sjálfur að um miðbik
áttunda áratugarins hafi honum þótt
mikilvægasta atriðið í listsköpuninni
vera að finna inntak í verkum sínum,
því að upp úr því spretti svo hug-
mynd sem getur þróast með form-
legri nálgun í vinnunni sjálfri. Inntak
verka hans er því ákaflega mikilvægt
við sköpun þeirra og sá efni-
viður sem hann velur sér tek-
ur mið af því. Til þess að koma
þessu inntaki á fram-
færi má segja að
Cragg hafi gert til-
raun, bæði með efnis-
vali og formrænum útfærslum, til að
endurskilgreina höggmyndalistina
sem listgrein svo að hann gæti nálg-
ast hana á nýstárlegan og framsæk-
inn máta.
Togstreita á milli einstakra
hluta og heildar
Eitt helsta einkenni verka Tony
Cragg er ákveðin sundrung sem
vissulega endurspeglar hreyfingar í
listum almennt á undanförnum ára-
tugum sem einnig er auðvelt að
merkja í bókmenntum og tónlist.
Verk hans eru gjaman sett saman úr
óteljandi hlutum sem saman mynda
þó ótvíræða heild. Skynrænu áhrifin
eru samt sem áður oft þess eðlis að
togstreitan á milli einstakra hluta og
heildar er slík að áhorfandinn hefur
jafnvel á tilfinningunni að verkin
muni tvístrast aftur eða falla saman.
Þannig kemur Cragg ákveðinni eða
stundum bara tímabundinni reiðu á
óreiðu, sem frá sjónarhóli áhorfand-
ans hefur beina vísun í margbreyti-
leika umhverfisins og sundurleitan
lífsmáta í samtímanum.
Með list sinni leikur Cragg sér að
því að láta áhorfandann velta fyrir
sér uppbyggingu verkanna um leið
og hann veltir fyrir sér þeim ein-
stöku hlutum (sem geta verið flösk-
ur, diskar eða plastdrasl) sem þau
eru búin til úr. Slík upplifun, sem
kannski mætti lýsa sem virku skoð-
unarferli, verður til þess að ekki er
hægt að staðsetja sögulegan veru-
leika verkanna, vegna tengsla ein-
stakra hluta þeirra við annan veru-
leika þar sem þeir voru bara
hversdagsleg söluvara. Um leið og
búið er að gefa „venjulegum" hlutum
yfirfært hlutverk í listaverki verður
vísun verksins sem heildar óræðari.
Þannig hafa allar þær vísanir og
tengingar sem uppruni efniviðarins
og efniviðurinn sjálfur ber með sér
inn í verkið mikilvægu hlutverki að
gegna, þrátt fyrir ómerkilegan upp-
runa sinn, sem einskonar tungumál
er tjáir flóknustu hugmyndir og til-
finningar - bæði innan og utan þess
samhengis sem felst í verkinu sjálfu.
Sá heimur sem Cragg fjallar um
liggur þannig í samfélagi okkar og
þeim upplýsingum sem allir ein-
staklingar búa yfir um umhverfið og
einstaka hluti þess. Því er ekki nóg
með að verk hans séu myndræn út-
færsla á sundrung samtímans, held-
ur er hugmyndafræðilegt inntak
þeirra einnig byggt í kringum sund-
urleita þekkingu okkar og tilraunir
með yfirfærslu á upplausn henni
tengdri í ákveðnum formum.
Verkin örva sjálfstæð hug-
myndatengsl áhorfandans
Áhorfandinn verður því fyrir hrif-
um sem Cragg útskýrir sem sam-
skipti við hluti í heiminum sem hann
álítur ekki möguleg innan hefðbund-
innar höggmyndalistar. Hann ætlast
til þess að verk hans örvi sjálfstæð
hugmyndatengsl áhorfandans við
umhverfi sitt og víkki þannig sjón-
deildarhring þess sem horfir, öfugt
við hefðbundnari höggmyndir sem
oft hafa tilhneigingu til þess að
njörva niður afmarkaða hugmynd af
alvöruþrunga sem rekja má til minn-
ismerkja.
Hefð höggmyndalistarinnar eða
skúlptúrsins sem minnismerkis sem
að einhveiju leyti drottnar yfir um-
hverfi sínu er nokkuð sem Cragg
hefur vísvitandi reynt að vinna gegn
í sínum verkum. Áfstaða þeirra og
samspil við það rými sem þau taka er
þó engu að síður mjög mikilvægt. í
tilraun til að leiða áhorfandann inn í
þessa rýmishugsun hefur Cragg til
að mynda notað innra rými högg-
mynda sinna, opnað þær upp svo að
innra rýmið og ytra rýmið renna
saman og tengsl verksins við um-
hverfið eru ekki einungis út á við
heldur einnig inn á við. Cragg segist
alltaf verða fyrir vonbrigðum þegar
hann bankar í skúlptúr og heyrir að
hann er holur að innan svo að sú
rýmishugmynd sem verkið gefur í
skyn er að einhverju leyti blekking.
Verk hans eru því þannig uppbyggð
að enginn hluti þeirra er áhorfand-
anum óviðkomandi, bæði innra rými
þeirra og afstaða til ytra rýmis skipt-
ir máli í því flókna táknmáli hrifa og
upplýsinga er í þeim felst. Það er
kannski lýsandi fyrir viðhorf Cragg
til hlutverks verka sinna gagnvart
áhorfandanum að eitt sinn þegar
hann var spurður að því hversu langt
eitt verka hans væri, þá svaraði
hann: „Frá mér til þín“.
I bæklingi um sýninguna er ágæt
grein eftir Christopher Kool-Want,
en hann kennir listasögu við Gold-
smiths-listaskólann í London, þar
sem hann segir að Cragg gefi í skyn
að samtímaskúlptúr sé á hálum ís
þar sem í honum felist skilningur á
eigin takmörkunum. Því geti jafnvel
skilgreiningin á höggmyndalistinni
sjálfri verið að leysast upp. En það
er einmitt „í þessari upplausn sem
list Craggs verður til og öðlast tæki-
færi til að afhjúpa sambandið á milli
sín og annarra hluta í þessum
heimi,“ segir Kool-Want.
Kristinn Sigmundsson