Morgunblaðið - 28.12.1997, Síða 22

22 SUNNUDAGUR 28. DESEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
Hamlet fyrir
unga fólkið -
og alla hina
Morgunblaðið/Kristinn
„í HEILD er þetta athyglisverð sýning sem vel má kallast sigur fyrir leikstjórann
og lið hans allt.“
LEIKLIST
Þjúðleikhúsið
HAMLET EFTIR WILLIAM
SHAKESPEARE.
íslensk þýðing eftir Helga Hálfdanarson. Leik-
stjóri: Baltasar Kormákur. Leikarar: Hilmir
Snær Guðnason, Ingvar E. Sigurðsson, Tinna
Gunnlaugsdóttir, Erlingur Gíslason, Þrúður Vil-
hjálmsdóttir, Sveinn Geirsson, Stefán Jónsson,
Þór H. Tulinius, Steinn Ármann Magnússon,
Valdimar Örn Flygenring, Randver Þorláksson,
Atli Rafn Sigurðarson, Gunnar Hansson og Sig-
urður Siguijónsson. Leikmynd: Vytautas Nar-
butas. Búningar: Vytautas Narbutas og Filippía
I. Elísdóttir. Lýsing: Páll Ragnarsson.
Stóra sviðið 26. desember.
,ÁGRIP ALDARINNAR og spegil dags-
ins“ kallar Hamlet Danaprins leikara á ein-
um stað í þessu frægasta leikverki allra tíma
sem frumsýnt var á stóra sviði Þjóðleikhúss-
ins á öðrum degi jóla. Segja má að leikstjóri
sýningarinnar, Baltasar Kormákur, hafí
þessi orð að leiðarljósi þegar hann velur að
nota samtímann sem viðmið uppfærslunnar
- fremur en tíma Shakespeares. Ekki svo að
skilja að sýningin sé staðfærð og leikin upp á
nútímann frá byrjun til enda. Síður en svo,
sem betur fer. Leikstjórinn er trúr
Shakespeare í öllum grundvallaratriðum, en
hann sníður sýningunni ramma (í góðri sam-
vinnu við samstarfsfólk sitt) sem skírskotar
til samtimans. Þetta er gert með tónlist, bún-
ingum og áherslum í leik og túlkun. Og leik-
stjórinn hefur árangur sem erfiði; hann hef-
ur skapað sterka, kraftmikla sýningu sem
ætti að draga marga í leikhúsið, ekki síst
meðlimi hinna yngri kynslóða.
I sjálfu sér er aðferð Baltasar Kormáks
ekkert byltingarkennd; allir leikstjórar sem
setja upp Shakespearesýningar í dag verða
að beita sköpunargáfunni og velja leið að
verkunum sem hæfa áhorfendum á ofan-
verðri 20. öld. Fáránlegt væri að reyna að
endurskapa leikhús Elísarbetartímans og lítt
vænlegt til árangurs: karlmenn í sokkabux-
um eru í besta falli aðhlátursefni (eins og
bent er á í þessari uppfærslu í atriðinu þegar
Hamlet segir leikaranum til). Einnig verða
allir leikstjórar að Shakespearesýningum að
stytta nokkuð þann texta sem fyrir liggur
(fáir leikhúsgestir í dag nenna að sitja undir
fímm tíma sýningum) og óhætt er að segja
að styttingin hafí tekist mjög vel í þessu til-
viki. Með smávegis tilfæringum þéttir leik-
stjórinn atburðarásina, fellir brott nokkur
atriði og fellir saman önnur aðskilin en tengd
atriði. Þannig sleppir Baltasar til dæmis
upphafsatriðinu þegar vofa fóður Hamlets
birtist varðmönnunum í hallargarðinum enda
er það í raun endursagt stuttu síðar þegar
Marsellus og Hóras segja Hamlet frá fyrir-
burðinum. Sýningin hefst þvi á hinu kænlega
og tvíræða ávarpi Kládíusar sem hefur ný-
verið jarðað konunginn bróður sinn og
kvænst ekkju hans.
Ingvar E. Sigurðsson fer vel með það byrj-
unarávarp og koma þar fram þau karakter-
einkenni sem hann slípar vel sýninguna út í
gegn: galgopaháttur og flærð, áhyggja og ör-
vænting í bland við elskulegan losta í garð
Geirþrúðar, sem Tinna Gunnlaugsdóttir leik-
ur af rólyndu öryggi og með góðum blæbrigð-
um. Samleikur þeirra tveggja var og trúverð-
ugur. Ingvar fer einnig með hlutverk vofu
hins fyrra konungs og var það atriði, þegar
vofan birtist Hamlet fyrir hugskotssjónum,
eitt það magnaðasta í sýningunni.
Það var hins vegar Hilmir Snær Guðnason
í titilhlutverkinu sem var hetja sýningarinn-
ar, eins og vera ber. Hilmir er makalaus leik-
ari og það er frábært að horfa á hann á sviði.
Það eru ekki margir leikarar sem geta látið
texta lifna á viðlíka máta og Hilmir Snær.
Texti Shakespeares í yfirfærslu Helga Hálf-
danarsonar er af shkum gæðaflokld að unun
er á að hlýða. Þegar saman kemur slíkur
texti og þvílíkur listaflutningur rís leikhús-
nautnin hæst. Hér er kannski nóg sagt, en
samt freistast ég til að bæta við að Hilmir
sýndi öll þau geðbrigði sem textinn kallaði á:
jafnt kátínuna sem örvæntinguna og kald-
hæðnina; léttlyndið sem þunglyndið og sorg-
ina; væntumþykjuna og örlætið sem og mis-
kunnarleysið og hrokann. Enn einn leiksigur
hjá Hilmi Snæ.
Sagt er að fall sé fararheill og vonandi á
það við leikferil Þrúðar Vilhjálmsdóttur, sem
steig sín íyrstu spor á sviði Þjóðleikhússins í
hlutverki Ófelíu, og hrasaði og datt þegar
hún hljóp út af sviðinu í fyrsta sinn. Það kom
þó ekki að neinni sök fyrir leikinn eða sýn-
inguna. Þrúður var viðkvæm og falleg Ófeha
í byrjun og var leikur hennar afar sannfær-
andi, en síðar verða á gervi hennar breyting-
ar sem erfitt er að átta sig á hvaða tilgangi
þjónuðu (stutt, svartlitað hár og glyðrulegur
búningur) nema ef vera skyldi að eiga að
vera útvortis tákn þeirrar innvortis átaka
sem persónan gengur í gegnum eftir að
Hamlet hefur fleygt henni frá sér. Þessi um-
breyting á Ófeliu eykur ekki dýpt við persón-
una og reyndar tel ég að hún ræni hana öhu
fremur dýptinni, því ekki tókst Þrúði nándar
nærri eins vel upp í síðara gervinu líkt og því
fyrra og snart sinnisveiki hennar og örvænt-
ing mann ekki eins og svo sannarlega er til-
efni til. Vissulega er hér um að ræða með
erfiðari kvenrullum heimsbókmenntanna og
gæti reynsluleysi Þrúðar valdið hér nokkru
en þó skelli ég skuldinni fremur á leikstjóm-
arlega túlkun á hlutverkinu.
Svipað var uppi á teningnum varðandi
hlutverk Hórasar, sem er í höndum Stefáns
Jónssonar. Gervi hans og látæði benti til
þess að hann væri blindur og sæti á svikráð-
um við konung og jafnvel vin sinn Hamlet.
Þessar áherslur virkuðu nokkuð furðulegar á
mig og er mér táknrænt gildi blindunnar
hulið. Stefáni Jónssyni tókst ágætlega að
koma hlutverkinu til skila eins og það er lagt
upp.
Erlingur Gíslason átti 40 ára leikafmæli á
sýningunni og lék hann Póloníus, ráðgjafa
konungs, af kunnuglegum töktum og var
hann sannfærandi í bai’nalegri sjálfsánægj-
unni, sem Hamlet skopast að oftar en einu
sinni í verkinu. Son hans, Laertes, leikur
Sveinn Geirsson og er hann bæði skörulegur
og myndarlegur á sviði. Tilþrif Sveins voru
góð þegar honum svall móður til fóðurhefnd-
ar, en erfiðar átti hann með að koma harmi
sínum til skila, t.a.m. þegar honum er til-
kynnt um drukknun Ófelíu.
I hlutverki Gullinstjörnu og Rósinkrans
eru þeir Steinn Armann Magnússon og Þór
H. Tulinius sem báðir skiluðu sínu ágætlega
en guldu þess að vera í hálfafkáralegum bún-
ingum. Valdimar Öm Flygenring, Randver
Þorláksson, Atli Rafn Sigurðarson og Gunn-
ar Hansson leika allir fremur lítil hlutverk
en engu að síður mikilvæg og var undan fáu
að kvarta hjá þeim. Sigurður Sigurjónsson
sýndi alkunna kómíska takta í hlutverki leik-
ara og grafara og kallaði fram nokkur hlátra-
sköll, eins og hans er vandi og vísa.
Umgjörð sýningarinnar er kapítuli út af
fyrir sig, líkt og ganga má út frá sem visu í
uppfærslum á sviði Þjóðleikhússins þessi
misserin. Þar ríkir listrænn metnaður af
hæsta gæðaflokki og eiga allir viðkomandi
mikið lof skilið. Sviðsmynd Narbutasar er
mikið augnayndi og göldrum líkast hvernig
hún tók á sig sífellt nýjar myndir með dyggri
aðstoð ljósameistara Þjóðleikhússins Páls
Ragnarssonar. Lýsing hans var í einu orði
sagt frábær. Narbutas gerir búninga í sam-
vinnu við Filippíu I. Elísdóttur og var hand-
bragð hennar auðþekkt á frumlegum og
smart búningum. Þó fundust mér búningar á
samlokunni Gullinstjömu og Rósinkrans
fara aðeins yfir strikið, eins og áður er sagt,
og minntu þeir helst á sambland af kúrekum
og hermönnum úr visindaskáldskap. Tónlist-
in rak endahnútinn á, en blanda af ljúfum
tónum úr smiðju Jóns Leifs og erlendri
rokktónlist var bæði áhrifarík og kraftmikil.
I heild er þetta athyglisverð sýning sem
vel má kallast sigur fyrir leikstjórann og lið
hans allt - og kom það fáum á óvart að
Baltasar Kormákur myndi valda þessu verk-
efni með sóma, eftir frábæra frammistöðu
hans við sviðsetningu á öðru 17. aldar leik-
verki, Leitt hún skyldi vera skækja, í fyrra.
Ég skora á áhugafólk um leiklist að láta
þessa sýningu ekki fram hjá sér fara og sér-
staklega skora ég á ungt fólk sem ekki þekk-
ir verk Shakespears af eigin raun að fjöl-
menna í leikhúsið, því mun varla leiðast. Og
það sem mestu varðar er að innihaldsríkur
texti Shakespeares lifir hér mögnuðu lífi í
allri sinni fágætu margræðni og snilld.
Soffía Auður Birgisdóttir
Nostrað við smáatriðin
LEIKLIST
Leikfélag Akureyrar á
Renniverkstæðinu
Á FERÐ MEÐ FRÚ DAISY
Höfundur: Alfred Uhry. Þýðing:
Elísabet Snorradóttir. Leikstjóri: Ás-
dís Skúladóttir. Leikmynd og búning-
ar: Hlín Gunnarsdóttir. Lýsing: Ingv-
ar Björnsson. Hljóðstjórn: Gunnar
Sigurbjörnsson. Aðstoð og ráðgjöf
við förðun og hárgreiðslu: Guðrún
Þorvarðardóttir. Leikarar: Aðal-
steinn Bergdal, Sigurveig Jónsdóttir
og Þráinn Karlsson. Föstudagur 26.
desember, annar ijólum.
ÞEGAR Á ferð með frú Daisy var
frumsýnt í New York þótti það sæta
tíðindum að verk sem léti jafn lítið
yfir sér skyldi slá svo eftirminnilega
í gegn. Höfundurinn hafði öðlast
nokkra viðurkenningu fyrir handrit
að söngleikjum en í þetta skipti leit-
aði hann til uppruna síns og skrifaði
um tíma, persónur og aðstæður sem
hann gjörþekkti. Verkið leggur
áherslu á það sammannlega í jarð-
arbúum öllum og höfundi tekst með
látleysi að koma boðskap sínum til
skila.
Ýmsum bætti eflaust að óathuer-
uðu máh að eftir óskarsverðlauna-
mynd með frábærum bandarískum
leikurum ætti þetta verk lítið er-
indi til íslenskra áhorfenda rétt
rúmum áratug eftir að það fyrst
leit dagsins ljós. En amað kemur á
daginn. Hér er nostrað við hvert
smáatriði og leikurinn - sem er
alltaf á lágu nótunum - skilar til
áhorfenda mjög heilsteyptri sýn-
ingu.
Leikurinn byggist mikið á and-
stæðum pólum; Hoke og Daisy.
Þau eru af ólíkum uppruna og
stétt, félagsleg staða þeirra og
fjárráð eru ólík, þau tilheyra hvort
sínum „kynþættinum". En tíminn
jafnar út mismuninn og í lokin er
það einmitt liðinn tími sem þau
eiga í sameiningu. Leikritið gerist
á aldarfjórðungi og miklu máli
skiptir að áhorfendur fái tilfinn-
ingu fyrir að þótt tíminn líði hægt
sé allt breytingum undirorpið.
Þessu er komið á framfæri með
nostursamlegum skiptum á leik-
munum, búningum, gervi og
látæði. Tilfærslumar frá einu atriði
Morgunblaðið/Kristj án
„ÞAÐ ER ótrúlegt hve Þráni
tekst vel að komast inn í per-
sónuna ...,“ segir Sveinn Har-
aldsson m.a. í dómi sínum.
til annars eru sáralitlar: nýr sími í
einu, hærur meira áberandi í öðru,
leikaramir stirðna og eldast smám
saman. Allt ber að sama bmnni.
Málfar þýðingarinnar er upphafið
og bóklegt sem ljær verkinu klass-
ískan blæ.
Sviðið er þrískipt sem gefur ótal
möguleika á tilbrigðum og um-
skiptum þó að Daisy búi alltaf
vinstra megin og sonur hennar eigi
heima og vinni hægra megin. I
miðjunni ræður Hoke Colebum
ríkjum og þar fáum við að sjá
dæmi um bílana sem hann ekur á
þessum tuttugu og fimm áram sem
sagan greinir frá. Ljósin era ein-
fóld, markviss en dempuð í stíl við
verkið; hljóðmyndin er skemmti-
lega fjölbreytt og hljómurinn tær.
Útlit verksins er þannig heilsteypt
og sannfærandi og styður alltaf vel
við það sem fer fram á sviðinu.
Þráinn Karlsson er sérstaklega
eftirminnilegur sem bílstjórinn
Hoke Coleburn. Það er ótrúlegt
hve Þráni tekst vel að komast inn í
persónuna og túlka fínlega skaps-
muni þess sem hefur ekki látið ævi-
langa þjálfun í því að bæla þá niður
hafa áhrif á kímnigáíúna og sjálfs-
virðinguna. Sigurveigu Jónsdóttur
tekst mjög vel að lýsa hinni við-
skotaillu Daisy. Sigurveig er
þekktust sem gamanleikkona og í
þvílíku bregst henni ekki bogalistin
en hún nær líka að koma til skila
varnarleysi Daisyar og vanmætti.
Aðalsteinn Bergdal er einstaklega
traustur í hlutverki sonar hennar.
Það hefði kannski að ósekju mátt
vera stærra einstaka sinnum en
það er greinilegt að leikstjóranum
hefur þótt það á skjön við stíl sýn-
ingarinnar og slíkt ber að virða.
Þessi áhersla á heildaryfirbragð
leiksins orsakar það að manngerð-
irnar koma allar mjög skýrt fram,
jafnvel persóna tengdadótturinnar
sem aldrei sést á sviðinu.
Ef koma á til skila hvemig undir-
ritaður upplifði þessa sýningu
mætti reyna að líkja henni við ein-
leiksverk eftir Bach. Tónninn spinn-
ur yfir og allt í kring um laglínuna
jafnframt sem hann kemur henni á
framfæri í einfaldleika sínum. Lát-
leysi verksins verður eftirminnileg-
ast auk heilsteyptrar túlkunai’.
Sveinn Haraldsson