Morgunblaðið - 28.12.1997, Blaðsíða 40

MORGUNBLAÐIÐ
'40 SUNNUDAGUR 28. DESEMBER 1997
LISTIR____________________
Schubert og Brahms á loka-
tónleikum kammerhátíðar
Fyrsti diskur
Ostlunds
DJASS
Hljómdiskar
PÉTUR ÖSTLUND
FLOWER POWER
Kvartett Péturs Östlunds: Fredrik Lj-
ungkvist, sdpran- og tenórsaxófónn,
Eyþór Gunnarsson, píanó, Þórður
Högnason, bassi, og Pétur Östlund,
~ ' trommur. Auk þeirra í einu verki:
Veigar Margeirsson, trompet, og Ed-
ward Fredriksen, básúna. Verk eftir
Pétur Östlund og ýmsa bandaríska
tónmeistara. Hljdðritað í Reylgavík í
maí 1997, utan eitt verk í Stokkhólmi
27.11.1996. Útgáfa: Jazzís 108Í. Verð
kr. 1.999.
ÝMSIR bassa- og trommuleikar-
ar, þó heimsfrægir séu, eru varla
skrifaðir íyrir diski ævilangt. I
þeim hópi voru lengi þeir trommu-
leikarar evrópskir er ég held einna
mest uppá: Alex Riel og Pétur
Östlund. Þeir hafa verið burðarás
ýmissa fremstu hljómsveita Norð-
urálfudjassins og hljóðritanir þeirra
"•teru taldar í hundruðum. Pétur
Östlund er að gefa út fyrsta diskinn
sinn, en Alex hefur verið ögn dug-
legri. Tríódiskur 1963, tónleikadisk-
ar 1993 og 1996 og svo diskur með
bandarískum stórstjörnum á þessu
ári.
Kannski er ekkert skrýtið að
þessir piltar hafi ekki verið mikið að
bauka uppá eigin spýtur. Þeir hafa
sjaldnast leikið með eigin hljóm-
sveitum og siminn stanslaust
hringjandi og þeir pantaðir til að
'"sfeika með heimsstjörnunum.
Kveikjan að diski Pétur var hing-
aðkoma hans á RúRek djashátíðina
1996, en þá lék hann með Eyþóri og
Þórði í Tónleikasal FÍH, Loftkast-
alanum og Píanó. Þeir félagar náðu
vel saman og úr varð að Isdisk-
ar/Jazzís, útgáfufélag FÍH, fékk
Pétur hingað í maí sl. að hljóðrita
disk og leika á djassklúbbnum Múl-
anum. Með Pétri í för var saxófón-
leikarinn ungi, Fredrik Ljungkvist,
sem íslenskir djassgeggjarar höfðu
kynnst í hljómsveit sænska
trommarans Fredrik Noréns á
RúRek tónleikum í Leikhúskjallar-
anum í ágúst 1996.
Það er skemmst frá því að segja
' -jið hér er á ferðinni þrusukvartett
sem leikur kraftmikið bíbopp,
einsog víðast tíðkast um þessar
mundir. Pétur hefur samið þrjú lög
fyrir diskinn. Power Flower er í
hefðbundnum New York stíl, og
minnir það dálítið á tónsmíðar Sig-
urðar Flosasonar þegar hann er í
þessum ham. Anja, er undurfalleg
ballaða og vekur hjá mér sama hug-
blæ og Laura hin klassíska. Hið
þriðja er örstuttur eftirmáli,
Epilogue, þar sem Pétur leikur sér
að ýmsu slagverki og Fredrik blæs
nokkra Ijúfa tóna. Það verk er
hljóðritað í Stokkhólmi.
Fredrik er allajafna ekkin Ijúfur
blásari. Hann býr yfir æskuþrótti
og nýtur sín hvað best er hann
keyrir sem mest. Hann leitar víða
fanga og minnir í því á ungu banda-
rísku ljónin svo sem James Carter.
Tónninn er allajafnan sterkur og
hvellur og hann ýlfrar óhikað finn-
ist honum það við eiga. Eyþór er
ljúfari spilari og hljómavefur hans
töfrum gæddur. Það gefur þessum
diski vissa dýpt hve andstæðurnar
eru sterkar í sólóum Fredriks og
Eyþórs. Dýnamík er allri listsköp-
un nauðsyn. Þórður Högnason sam-
samar sig Pétri vel í rytmanum og
um Pétur þarf ekki mörg orð að
hafa. Hann er galdramaður við
trommurnar. Lyftir alltaf undir leik
félaga sinna, eflir þá og styrkir.
Krafturinn er mikill og sveiflan
heit.
Auk laga Péturs má finna fimm
verk á diskinum. The Saga of
Harrison Crabfeathers eftir pí-
anistann Steve Kuhn, ljúfsára ball-
öðu; You Stepped Out of a Dream,
sem Pétur kallar gjarnan You
Stepped Out of a Drum. Þar blása
Veigar og Edward og hefur Pétur
útsett lagið í svölum stíl með heit-
um tilbrigðum. Burstaleikur hans
er stórkostlegur þar. ‘Round
Midnight hefur Pétur umskrifað í
7/4 og kallar ... ‘Round seven? og
svo eru tvö verk af efnisskrá Miles
Davis: Joshua eftir Victor Feldman
af Seven Steps to Heaven, og
E.S.P. eftir Wayne Shorter af
samnenfndri hljómplötu. Kannski
segir túlkun þessara laga meira en
margt annað um disk Péturs. „Grú-
við“ á Joshua er ekki fjarri því sem
er hjá Miles og félögum, en E.S.P.
er dálítið öðruvísi í túlkun Péturs.
Miles var á þessum tíma að brjóta
upp sambandið við hrynsveitina
sem varð bundið og frjálst um leið.
Pétur lætur aftur á móti sjóða á
keipum og krafturinn í E.S.P. er
einkennismerki disksins - hann
lætur engan ósnortinn sem ann
djassi með sveiflu.
Vernharður Linnet
LOKATÓNLEIKAR á Kammer-
og ljóðatónlistarhátíð Camerartica
sem staðið hefur í haust verða
haldnir í Listasafni íslands, þriðju-
daginn 30. desember kl. 20.30. Há-
tíðin er haldin til að minnast þess að
í ár eru liðin 200 ár frá fæðingu
Franzs Schuberts og 100 ár frá fæð-
ingu Johannesar Brahms. A tón-
leikunum verða fluttir tveir þekkt-
ustu kvintettar tónskáldanna sem
eiga það sammerkt að hafa verið
síðustu stóru kammerverk þessara
meistara.
Flytjendur eru Camerartica
ásamt Bryndísi Höllu Gylfadóttur
en hópinn skipa þau Armann Helga-
son, klarinettuleikari, Hildigunnur
Halldórsdóttir og Sigurlaug Eð-
valdsdóttir, fiðluleikarar, Guðmund-
ur Kristmundsson, lágfiðluleikari,
og Sigurður Halldórsson, sellóleik-
ari. Þau Hildigunnur og Sigurður
segja flutning á strengjakvintetti
Schuberts og klarinettukvintett
Brahms vera kjarnann í þeirri hátíð
sem hópurinn hefur staðið fyrir í
haust í samstarfi við fjölmarga aðra
tónlistarmenn og menningarmið-
stöðina Gerðuberg. Verkin tvö eru
bæði talin standa upp úr kammer-
ferli tónskáldanna og Hildigunnur
segir þau marka hápunkt kammer-
tónlistar á 19. öld. „Það er draumur
allra flytjenda að glíma við þessi
verk og ef einhver tónverk geta
talist óumdeilanleg þá eru það þessi
tvö,“ segir Hildigunnur og bætir við
að gildi kammerverkanna sé slíkt að
þeim megi líkja við 5. sinfóníu Beet-
hovens.
Schubert samdi yfirgripsmikinn
strengjakvintett sinn í C dúr op. 163
á síðasta æviári sínu en hann lést
eftir erfið veikindi 31 árs að aldri.
Verkið var þó ekki fi-umflutt fyrr en
rúmum 20 árum síðar. Um Sehubert
hefur verið sagt að hann hafi samið
tónlist til að lifa, - til þess að halda
lífi. Þau Sigurður og Hildigunnur
segja síðasta strengjakvintett hans
bera augljós merki þessarar ánetj-
unar Schuberts á tónlistinni og þrátt
fyrir heilsubresti skíni lífsgleði hans
og kraftur í gegnum verkið. Bryndís
Halla Gylfadóttir leikur með í kvin-
tettinum en hljóðfæraskipan er all
óvenjuleg þar sem verkið er skrifað
fyrir tvær fiðlur, víólu og tvö selló,
fremur en tvær víólur og eitt selló
eins og þá var hefð fyrir. Hljóðfæra-
skipanin gefur heildarhljóminum
mikla dýpt, tónsviðið breikkar og
Hildigunnur segir að verkið verði að
vissu leyti sinfónískt fyrir vikið, því
aukasellóið sjái tónunum fyrir fyll-
ingu og samspil hljóðfæranna myndi
ýmist þéttofinn eða gagnsæjan tón-
vef. Fjórir kaflar verksins eru mjög
ólíkir, allt frá söngrænu upphafi til
hraðari sveitastíls og austur-evr-
ópskra áhrifa í lokakaflanum. „I
þessu verki hefur Schubert tekist að
skrifa hljóðfærin á þann hátt að þau
njóta sín öll jafn vel,“ segir
Hildigunnur en mörg verka
Schuberts reynist hljóðfæraleikur-
um mjög erfitt að spila. „Strengja-
kvintettinn er mjög blæbrigðaríkur
og spannar nánast allan þann til-
finningaskala sem tjáður er í tónlist-
inni.“
Klarinettkvintett Brahms er eitt
af fjórum síðustu kammerverkun-
um sem tónskáldið skrifaði. Hann
hafði þá ákveðið að hætta tónsmíð-
um en ári eftir þá ákvörðun sína
hlýddi hann á leik klarinettuleikar-
ans Richards Miihlfeld og hreifst
svo af að hann hætti við að hætta.
Klarinettið er í forgrunni í þessu
verki og á það leikur Ármann
Helgason. Klarinettkvintettinn í h
moll op. 115 ber þess merki að vera
skrifað af rosknu tónskáldi. Tónarn-
ir eru þéttofnir og laglínur flóknar.
Mótþrói og róttækni tónskáldsins
skín í gegn en hann er einnig aug-
ljóslega undir áhrifum frá kvintett
Mozarts. Einkennandi eru sterk
formbygging og ljóðræn spenna eða
togstreita.
Þau Hildigunnur og Sigurður
segja að haldið sé út í óvissuna með
því að stefna saman þessum tveim-
ur margrómuðu kvintettum, báðir
taki langan tíma í flutningi svo nú
reyni mjög á úthald hljóðfæraleik-
aranna. Þeim þykir sérstaklega við-
eigandi að ljúka starfsárinu á verk-
um þeirra Schuberts og Brahms því
þrátt fyrir ólíkan persónulegan stfl
séu verkin tvö mjög hátíðleg og vel
til þess falin að spila á „sparistund“.
Morgunblaðið/Þorkell
KAMMER- OG LJÓÐATÓNLISTARHÁTÍÐ Camerartica og fleiri hljóðfæraleikara lýkur á tónleikum sem
haldnir verða í Listasafni íslands 30. desember.
BÆKUR
Ritskýring
FERÐ HÖFUNDARINS
eftir Christopher Vogler. Þýð. Sigurgeir Orri
Sigurgeirsson. 295 bls. Utg. Mál og mynd.
Prentun: Steindórsprent-Gutenberg ehf. 1997.
Verð kr. 3.990.
ÞETTA er dæmigerð bandarísk ritskýr-
ing. I formálanum þakkar höfundurinn vin-
um og stuðningsmönnum sem voru honum á
einhvern hátt hjálplegir við ritun og frágang
bókarinnar. Og það er enginn smáræðis
fjöldi. Þama í ráðstefnulandinu gera menn
hvort tveggja, að kynna sjálfa sig og leita
styrks hjá öðrum. Til þess sækja menn mál-
þing og fundi. Ferð höfundarins er þannig
mjög amerískt verk.
Vogler kveðst byggja rit sitt að verulegu
leyti á bók Josephs Campell, Hetjan með
þúsund andlit. Ennfremur á ritgerð sinni,
Hagnýta leiðarvísinum, sem lengi hafi verið
_ .-^tuðst við af handritahöfundum og kvik-
myndafólki. Vogler skírskotar allnokkuð til
bókmennta, einkum fomra, en langmest til
kvikmynda. Hollywood kemur títt við sögu í
riti hans. Kenning hans er sú að öll frásaga,
gömul og ný, fylgi í stórum dráttum hefð og
fyrirmynd goðsögunnar sem dragi slóða aft-
ur til grárrar fomeskju, óralangt aftur fyrir
það sem skráðar sögur herma. Kjami goð-
~%ögunnar sé ávallt hinn sami þótt hún taki á
sig breytta mynd með breyttum tímum. Að-
íáé'íÁÍ Sci & § i * * ilié-l-ö-í
Goðsagan
alpersóna goðsögunnar sé hetjan. Allar sög-
ur - og þar með leiknar kvikmyndir sem
fela í sér sögu - séu með nokkrum hætti
hetjusögur. Hetjan sé okkur nauðsynleg fyr-
irmynd. Henni viljum við líkjast. »Við flytj-
um okkur inn í skapgerð hetjunnar og sjáum
heiminn með augum hennar,« segir Vogler. I
framhaldi af því höfðar hann til þekktra
Hollywood-stjama: »Okkur langar til að eiga
hlutdeild í sjálfstrausti Katrínar Hepburn,
glæsileik Freds Astaire, skynsemi Carys Gr-
ant og vera jafn aðlaðandi og Marilyn Mon-
roe,« segir hann.
Alfullkomin má hetjan þó hreint ekki vera.
»Persónur án innri vandamála virðast flatar
og lítt áhugaverðar, hversu hetjulega sem
þær annars hegða sér. Þær verða að vera
hrjáðar af innra vandamáli, persónuleika-
bresti eða siðferðistogstreitu.«
En hetjan er sjaldnast ein á ferð. Hún á
sér tíðast kennara eða uppalanda sem höf-
undur kallar mentor. Ennfremur verður
hetjan að eiga sér andstæðing eða mótstöðu-
mann; öðravísi getur hún ekki sannað krafta
sína og yfirburði. Vörður heitir hann í goð-
sögumynstri Voglers. Og hann tekur dæmi
af sjálfum sér. Maður nokkur hafi fundið sig
knúinn til að tæta niður kenningar sínar eins
og þær birtust í Hagnýta leiðarvísinum. Að
og verkið
athuguðu máli hafi sér hugkvæmst að bjóða
manninum til rökræðna. Og þær rökræður
hafi orðið sér og kenningum sínum til hins
mesta framdráttar.
Vogler telur upp ýmsar gerðir hetjunnar.
Eina þeirra kallar hann einfara. »Sögur sem
skarta þessari hetjutegund sýna í fyrstu
hetjuna úr tengslum við samfélagið,« segir
hann. »Náttúrulegt umhverfi þeirra er
óbyggðimar; náttúralegt ástand er einver-
an.« Hvað sem öðra líður getur þessi skil-
greing sem best átt við íslenskar útilegu-
mannasögur. Og alveg sérstaklega getur hún
átt við Grettis sögu.
Enn önnur frammynd í hetjusögunni er
svo grallarinn. I því sambandi vísar höfund-
ur til norrænnar goðafræði þar sem Loki
leiki einmitt slíkt hlutverk.
Algengt er í amerískum kvikmyndum, en
einkum þó í vestranum, að menn hittist á
kránni og ráði þar ráðum sínum. Vogler út-
skýrir það sem sögulega hefð, þannig hafi
frammaðurinn átt sér samkomustað við
vatnsbólin. Skýringin er langsótt en ef til vill
ekki svo fjarstæð.
Eins og títt er í amerískum ritum af þessu
tagi er þama mikill háskólalærdómur saman
dreginn, tilvitnanir margar, ályktanir ennþá
fleiri. Vogler vitnar í Freud, en þó einkum í
Jung. Svo virðist sem kenningai- þeirra hafi
sigið á því lengra sem liðið hefur á öldina.
Þessi Ferð höfundarins er í raun kennslu-
bók, enda með verkefnum. Og eins og gerist
og gengur um kenningasmiði leggur Vogler
kapp á að sýna fram á gildi fræða sinna en
sparar sér að líta til annarra átta. Máli sínu
til stuðnings skírskotar hann meðal annars
til Völsunga sögu. Og meira en svo að hann
nefni hana; hann er augljóslega heima í því
sem hann vitnar til. Rithöfundum ræður
hann heilt - þeir skuli fara eftir kenningu
sinni ef þeir vilji ná árangri í list sinni: »Ef
skáld era sér meðvituð um stofngerðimar
geta þau gætt persónur sínar meiri sál og
dýpt og komist þannig hjá flatneskju ...
Stofngerðimar geta orðið til þess að gera
persónur okkar og sögur sálfræðilega raun-
veralegri og trúar fornri visku goðsagn-
anna.« Og síðar segir hann um hlutverk rit-
höfundarins: »Skáld skyldu hafa í huga að
þau era eins konar mentorar lesenda sinna;
seiðmenn sem ferðast til annarra heima og
koma aftur með sögur sem era fólkinu lækn-
ing.«
Þýðingin er nokkuð góð, að því er ég best
fæ séð. Það er líkast til fáfræði um að kenna
að undirritaður skuli ekki skilja hvað það
merkir að fara »Krýsuvíkurleiðina í ástar-
málum.«. Ennfremur má minna á að upp-
runa samkvæmt skal rita í hymnalagi en
ekki í himnalagi. Með hliðsjón af útliti og frá-
gangi er bókin látlaus og smekkleg.
Erlendur Jónsson