Morgunblaðið - 07.12.1968, Blaðsíða 14
14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 7. DES. 1968
6
Jóhann Hjálmarsson
skrifar mn
BÓKMENNTIR
Fróöleikur af Snæfellsnesi
SÖGUR OG SAGNTR
AF SNÆFELLSNESI
I-U.
Safnað hefir
Oscar Clausen.
Skuggsjá 1967-1968.
OSCAR GLAUSEN ihiefur af
* dugnaði og ajlúð unnið að því að
bj'arga igöanlum söguim og sögn-
um aif Snæfellaniesi frá glötun.
Bfniviður bams er eikki Jftil'l;
mangt óvenju'legt hefur gerat á
þeim slóðum, sem eru ISf ihans og
yndá. Oscar er nú ikominn á ní-
ræðisaldur. Sögiur og sagnir af
Snæfelisnesi í tveimur vænum
bindum bera fræðimennSkai 'hana
__ f agurt vitni. Þessar bækur eru
verðlmætar heimilidir og aiuk þess
Skemmtilestur. Margt í bókun-
um er mér bæði Skyit og kært,
en ég geri ráð fyrir að flestir
hafi af þeim ánæigju, sem þjóð-
legum fróðleik unna. Það er nú
einu sinnd svo, að án aaigna af
þessu tagi getur enginn íslending
ur verið, svo sterk eru tengsl
þjóðarinnar við liðna tíð. Elf við
ættum ekki menn eins og Oscar
Clausen til að stytta okkur stund
ir, sýna ökkur sjálfa okkur í Hki
þeirra, sem við igetum rakið upp-
haif okkar tid, þá væri sruauðara,
tómlegra í krinigum okkur.
Eráisagnarh'áttur Osoars OLau-
sens er ekki með sérstökum
glæsibrag, en trúverðugur, i'eyn-
ir á sér í einfaldleik simum. Osc-
ar er varkiár sögumaiðlur, vandiur
að virðingu sinni. Hann lítur
upp til höfðinigja og igerir mikið
úr vissum æfctum, sem komásit
ihafa til metorða. En skilningur
hans nær till allrar alþýðu; jafn-
- vel alfbrotamenn og vandræða-
menn alls konar verða í augum
lesandans böm sdns tíima, stund-
um rökrétt afleiðing lélegs atliæt-
is í bermsku eða æsku. Oscar
felæðist ekki dómarafeápu, held-
ur geriat eins og góðum sa'gna-
manmi sæmir, málsvari þess
fól'ks, sem hann blæs í lífisamda
á blöðum símum.
Um verstöðvannar undir Jökli
fjallar Oscar ítarfiega, rekur upp-
gamg þeirra og bnignun. Mann-
margt hefur verið é utamverðu
nesinu í byrjum 18. aldar; firá
Búðum að Búiandlshöfða, voru
1716 íbúar. Á svæðinu frá Búð-
um til Öndiverðarness voru 800
mianns. Á HjaMiasamdi, sem n/ú
heitir He'Ilissandur, vom nærri
' 800 marunis. Fyrr á öidium höfðu
nöfin eins og Arnarstapi, HelLn-
ar, Mailarrif, Dritvík, Einarslón,
Bervík og Öndverðanmes mikið
aðdráttarafl. Þamgað flykktust að
memn frá öllu lamdinu tál sjó-
róðra „óÓkir hrver öð^uim og
ósamstæðir, bæði að útliti og
lumdermi“ að sögn Bggerts Ólafs-
sonar. Nú er þar daufleg vist,
eins og stendur í kvæðiniu.
Rif vaT fram á 18. ölld stærsta
sjávarþorp á íslandi Enskir
kaupmenn sigldu skipum sínum
í Rifsós. Vorið 152.1 tavæntist
enSfeur kaupmaður, Röbert að
mafni, Guðlaugu, dóttur séra Ein-
ars Snorrasonar á Staðaistað.
Brúðkaupsveislan var haldin í
* Rifi og stóð hún í hiálfan mián-
uð; „þar voru staddir elkki færri
en 6-700 Englendingar og eflaust
dkki færri en 3-400 íslendingar“,
segir Oscar Clausen. Árið 1542
komu Danir í Rifshöfn til skreið-
adkaupa, og á seinni hluta sext-
ándu aldar hófst niðurlæging
feaupstaðarims í Rifi með dönsku
eLnakunar'kaupmönmunum, sem
gerðir voru út af konungi í þvi
skyni, að má vertslunirami úr 'hönd
um Englendiniga og Þjóðverja
(Brimara), sem þar höfðu einnig
hiaft aðsetur. Ljómi feaupstaðar-
ins í Rifii byiggðist á höfininni, en
þar voru eims og Osoar segir
„hin óvanalegustu og beztu hafn-
arskilyrði, sem til hafa verið hér
é lamdi“. Bn jafnvel höfnin spilit
ist á tíimum einokuraarvenslumar-
inraar; Hólmkelsá, sem renniux í
ósinn ofan aif Jökli, bneytti far-
vegi sínum, bar nú fram sand og
leir í mótmælaskyni við hima dug
iausu dönSku feaupmenn. Fynstu
kröfiur Íslendinga um 'hafmarbæt-
ur voru að emgu thafðar af dönsk-
um lamdífógeta 1686, „og var
þessi litla ánspræna lótin sfcemma
og að loflcum eyðileggja beztu
fiskihöfn á íslaindi", segir Oscar
með nokknum þimga. Það var
í þaxm mund er ég áleit að
sýnmgartímabil haustsins, sem
hófst í rauninni á áliðnu sumri,
væri að ljúfea vegma jólamán-
aðarins, þá fjölgar þeim þvert á
móti og svo mjög að líkast er
sem blossi á skari slokknandi
kertis. Það er eðlilega erfitt
fyrir þá er skrifa í dagblöð um
myndlist, að vera jafnan viðbún
ir, er sýningax spretta svona
upp fyrirvaralaust í miklu rík-
ari mæli en nokkur getur vænst.
Máski fréttir maður af einni og
einni sýningu á skotspónum áð-
ur en hún opnar formlega, eink-
um ef um er að ræða sýningar
frá hendi hinna þekktari mynd-
listarimanna. Ég tel mjög mauð-
sinlegt að málarar, sýningarsal-
ir og listafélög láti vita með
nokkrum fyrirvara um væntan-
legar sýningar því að það myndi
auðvelda mikið og tímafrekt
starf gagnrýnenda sem fengju
þá um leið svigrúm til að sfeapa
sér yfirsýn yfir sýningartímabil
in og haga störfum þar til sam-
ræmis.
Það áréttar líka mikilvægi á-
kveðinna sýningartímabila, hér
eins og annars staðar, að ég tel
frálieitt að hægt sé að bjóða
markaðinum slíkar keðjusýning-
ar allt árið og að rétt sé að ætl-
ast til að gagnrýnendur séu
jafnan viðbúnir. — Og ekki nóg
með þetta heldur standia flestar
sýningar of stutt og það er hvim
leiðast, þegar merkar sýningar
eiga í hlut, sem sjaldan eru end
urteknar. Með minni tækifæris-
sýningar gerir það minnst tiL
Eftir þessa syrpu tek ég mér
hlé fram í marz nema verði um
mikinn viðburð að ræða á mynd
listarsviðinu, og sný mér að því
sem er mér hugleiknara þ.e.a.s.
að skrifia um list almennt. Grein
um Henry Moore og fyrstu sýn
ingu á erótískri list, sem sett
hefur verið upp í heiminum hafa
orðið að bíða vegna allra þess-
ara sýninga sem ég hefi orðið
að rita um einn í fjarveru starfs
bróður míns. Áttu þær að vera
lokagreinar í greinaflokki mín-
um um sýningaferðalag mitt á
stL sumrL Ógleymdar eru grein
ar um graflist, sem ég hefi lengi
átt sem frumsmíðar.
Framtíðarlausnin er sennilega
sú að steypa alla myndlistar-
gagnrýni í fastara mót og sem
gagnrýnandi óska ég eftir sam-
vinnu við myndlistarmenn og
aðra sem hlut eiga að máli í þvi
ðkki fyrr en seinit á nítjándiu öld,
að áihugi va'knaði fyriir hafnar-
bótum, og ‘á'tti Lárus Skúlaison
á Sandi, sýsluimefndarmaður í
Neshreppi, frumkvæði a@ þeirri
baráttu. 1884 stóð Láruis fiyrir
framkvæmduim, sem fóru út um
þú/fur vegna íjárslkorts, en þrem-
ur árum seinna veitti sýsliumelfnd
in 800 kr. til þess að fiu'ilgera
verkið. Torfi í ÓiafsdaJI var feng-
inn til að stjórna verfcimu og
gekk alllit að óskum, en Torfi var
naumast kamhm heirn til sín
þegar áin ruddist í igegnum
stíflugarðinn, sem harnn hafði
iátið reisa. Þar með voru kostn-
aðarsaanar framikvæmdir að emgu
orðmar. Frásögn Oscars lýkur á
þessum vonlitlu aðgerðum. Nú er
skyni. — Vík ég þá að mynd-
listarsýningum dagsins:
í Hliðskjálf á Laugaveg 31
hefur Vigdís Kristjánsdóttir ver
ið með sýningu á vefnaði sínum
ásamt nokkrum vatnslitamyndum.
Vigdís er löngu þjóðkunn fyT-
ir vefnað sinn og kennslustörf,
en hún býr yfir víðtækri þekk-
ingu tæknilegra atriða og lit-
unar ullar, sem þyrfti að bag-
nýta til fulls.
Það er stutt síðan ég skriíaði
síðast um sýningu á verkum frú
arinnar, og þar sem í ýmsum til-
vikum er ium sömu myndir að
ræða er óþarfit að endurtaka
fyrri ummæli. Ég vil þó stað-
festa að mér þykir enn meira
koma til hinna einfaldari verka
frúarinnar við hlið hinna mang-
brotnu nostursömu teppa, sem
fyllt eru út í öll horn af róm-
antískum viðhorfum, en ég mun
seint geta fellt mig við vegna
strengja heimilisiðnaðar sem þar
bregður fyrir. Vatnslitamyndirn
ar eiga ekki heima á sýningu með
hinum veigameiri teppum, þær
eru samnverðugir flóruuppdrætt
ir, en eimkenmilega úr sambandi
við áðurnefnd teppL
f Unuhúsi við Veghúsastíg hef
ur kornung listakona, nýkomin
frá námi í Englandi, verið með
sýningu undanfarið. Á þessari
sýninigu Svölu Þórisdóttur er
erfitt að koma auga á árangur
langrar skóalsetu, því að mynd
irnar eru of lausar og ósannfær-
andi í byggingu, líkt og málað-
ar í flýti með ákveðið takmark
fyrir augum. Þá eru litimir oft
óyfirvegaðir og skrautlegir og
höfða meir til hins óþjálfiaða
auga. En sýning má aldrei vera
takmark, heldur yfirsýn til meiri
átaka. Ég álit að Svala hefði átt
að sýna meiri þolinmæðL bíða
lengur með að koma fram, slá
ekki af sannleikanum með yfúv
borðskenndum vinnubrögðum.
Sýningin í heild minnti mig ó-
þægiiega á ákveðna tegund
myndlistar. framleiddri í Eng-
landi, er ég sá víða á ferðminni
um Lundúni í sumar. Ekki er
rétt að spá um framtíð Svölu
Þórisdóttur sem listakonu af
þessari fyrstu sýningu hennar á
æskuskeiði, en mimna á að hver
veldur sem á heldur.
Hjá Guðmundi Árnasyni á
Bergstaðaistræti 19 er Rudolf
Weissauer enn á ferð með sýn-
ingu á „gouache" og graflistar-
myndum. Weissauer er mjög vel
þekktur graflistarmaður og á
myndir á söfnum víða um heim.
Oscar Clausen.
svo komið, að höfinin í Rifi er
aftur orðin ein hielsta von Snæ-
fellinga, þaðan er hafin útgerð.
Enn muin þó elkki úitséð um hvort
Rif hafst til virðimgar á ný.
Ekki viil Oscar Clausen kenna
einofcunarverslun Dama á íslandi
um ailar ófarir þjóðariimnar.
Hann segir: „Eftir aldamótin
1700 gekfc hvert barðærið eftir
Hann veldur mjög skemmtilegri
og hreinni tækni í graflistar-
verkum sínum og í þeim er oft
dularfull stemning, sem hefir
þægileg áhrif á áhorfandann, en
hann er ekki maður mikilla um-
svifa og umbrota. Það kemur
einnig fram í „gouache“-mynd-
um hans, og á enn skýrari hátt
en í graflistinni, því að þar gæt-
ir ekki hinnar margslungnu
tækni sem er aðall þeirra
mynda. Allt um það er fengur að
heimsóknum þessa listamanns,
einkum ef hann kæmi með vand
aðri sýningu og væri kröfuharð
ari varðandi umbúðir um harna.
f BogOsal Þjóðminjiasafnsins
sýnir hinn velþekkti og fyT-
ir margt sérkennilegi teikmari Al-
freð Flóki. Hann sýnir okk-
ur þar sömu hlið á sér og áð-
ur bæði í nosturlegum, lipurleg-
um pennateikningum, og ummæl
um sínum um starfshræður síma
og list almennt, sem þó er sök
sér. Hinar „surrealistísku" teikn
ingar bans með ívafi rómantík-
ur, norma og gaildTaseiðs enu nú
komrnar á það stig að vera ein-
tóma endurtekningar. Það virð-
ist ekki mikil sálarleg dýft í
þeim, óhugmaðurinn er meira for
vitnilegur en fráhrindandi. Lista
maðurinn er kominn út í óhugn-
að fagrukerans, tekur hann silki
hönskum, en virðist um leið hafa
gleymt forminu í teikningum
sínum, því að formið virkar inn-
antómt og hann getur ekki hul-
ið vöntun á formtilfinningu með
dekoratífum fléttum og furðu-
dýrum né allrx samanlagðri
leikni sinni með pennann.
Tími er kominn til að Flókisnúi
til jarðar aftur þar sem hiann
fæddist, ef hann ætlar að verða
annað og meira í íslenzkri mynd
list en umtalaður furðufugl.
ammað, aflaleysi hverja vertíð
eftir aðra, og avo bættist Stóra-
bóla ofan á allt saman, en hún
tófc Ii590 manrns á Snæfellsnesi,
eða sem næst arnnan hvem sýslu-
búa“. Plássbænidunum kennir
Oscar uim slæmt 'ástand og fiátæikt
á Snæfellsmesi: „Þeissir piáss-
bændur höfðu þar ól'ögfest þræla
hald. — Þeir voru þar smáein-
valdsfconungar og höguðu sér
sem slíkir. — Til þeirra urðu
búðarmenn að sækja svo að segja
aillt, — húSnæði, skiprúm, eldi-
við og atvinnu sína, en máttu svo
varla hreyfia sig nema með þeirra
leyfi. — “
Gamlar þulur af Sraæfelisneisi,
sem Oscar birtir, veita innsýn í
'lamdlegu kveðskap og verbúðalíf
fyrr á tímum. Um formenmina
var mikið ort, og sá isienski sið-
ur að uppnefina máumgann heifur
verið í heiðri hafður. Þuíla úr
Dritvik lýsir til dœmis nefjum
hei'llar skipshafiraar:
Ræ eg við róður minn,
róttnef'ur, 'sléttnefur,
fallilst þér á balk betur,
bjúgnefur, strjúignefur,
heill og sæil minn hormnefur,
hvað se'gir spýtmefur,
„f garði hins eilífa friðar“ sýn
ir Veturliði Gunnarsson um 40
olíumálverk. Þetta eru verk frá
síðustu árum og er í þeim viss
fjölbreytni þótt ég kenni í þeim
fle3tum vinnubrögð listamamns-
ins Veturliða. Hann vinmur
hratt og tvínónar ekki við hlut-
iraa, myndir hans virka stund-
um ófullgerðar — það vantar í
þær einhvem herzlumun. Þetta
er þeim mun meira áberandi sem
þröngt er um þær á þessum stað
og lágt til lofts. Þó gæti salur-
inn verið vel fiallinn til sýningia
á minmi og færri myndum. Ég
fann ný litbrigði í einstaka
mynd Veturliða á þessari sýn-
ingu t.d. nr. 27 og má það vena
fyrirboði breytinga, sem væru
vel þegmar. Rauða myndin hams
nr. 24 „Boðaslóð", hafði sterk
áhrif á mig og ýtti burt skamm-
degisdrunganum um stund.
Nýtt sýningarhúsnæði er nefh
ir sig Gallerí 96 er nýtekið til
starfia. Fjölgar því enn sýning-
arhúsnæðum í borginni, sem er
gleðileg staðreynd, og verður
fróðlegt að fylgjast með hvem
ig þessari þróun reiðir af, og
hvað hún skilur eftir. Þetta er
lítið en vinalegt „gallerí" og
mimu forráðamen þess vera
með ýmsar nýjungar á prjón-
unum. Er ástæða til að vona að
þeim takist að halda vel á mál-
um.
í Mokkakaffi á Skóiaivörðu-
stíg, hefur hið unga myndlistar-
félag S.Ú.M. hafði kymningu á
verkum meðlima sinna með því
að sýna verfc eftir Jón Gunnar.
Þetta eru skiasur og myndir
unmar í lit. Það er gaman að
kynnast þessari hlið Jóns þótt
að mótunarlistaverk hans séu
mun eftirbektaverðari.
Bragi Ásgeirsson.