Morgunblaðið - 17.10.1950, Blaðsíða 7

I Þriðjudagur 17. okt. 1950
MORGVXBLAÐIÐ
7
Kristmann Guðmundsson skrifar um
- BÓKH
Saga mannsandans. III.
Hellas. Eftir Ágúst H.
Bjarnason. Hlaðbúð.
DR. Agúst H. Bjarnason hefur
nú gefið út þriðja bindi af
menningarsögu sinni og fjallar
það um Hellas, frá elstu timum,
kringum 3500 f. kr. og allt fram
Itndir Krists fæðingu.
Er þarna geysi mikill fróð-
leikur haglega saman dreginn
©g bókin auk þess skemmtileg
eflestrar. Það er erfitt verk að
veita svo yfirgripsmikla
fræðslu í jafn stuttu máli, en
höf. er einkar vel lagið að rita
fyrir almenning og „Hellas“ er
hreinasta gullnáma fyrir fróð-
leiksfúsa lesendur, er fátt vita
ttm þetta efni. Mun hin nýja
og endurbætta útgáfa sæta ekki
lakari móttökum en hin fyrri,
Eem á sínum tíma- var lesin
upp til agna!
Verkið hefst á stuttri land-
kynningu, eða lýsingu Grikk-
lands, en síðan er gerð nokk-
ur grein fyrir uppruna hinnar
grísku menningar og reynt að
rekja rætur hennar aftur í
forneskju. Þá er sagt frá þjóð-
fluttningunum til Grikklands
og landnámi þar, rakinn upp-
runi og þróun borgríkjanna um
þrjú hundruð ára skeið, lýst
blómaöld og hnignunar, frá 500
til’ 338 f. Kr. og loks hellen-
istisku öldinni fram til 30 fyrir
Krists fæðingu. Er hjer stiklað
á stóru, en gefið skírt yfirlit
Og nú er höf. kominn að aðal-
efni bókarinnar, en það er að
lýsa trúarbrögðum, listum.
menntun, þeimspeki og vís-
indum Grikkja. Gerist frá-
sögnin nú fjörlegri og fer víða
á kostum, einkum í köflunum
um Sókrates, Platon, Epikurea
og Stóumenn. — Vera má, að
þeir, sem þegar hafa myndað
sjer ákveðnar skoðanir t. d. um
speki Platons, langi til að gera
einhverjar athugasemdir við
túlkun doktorsins. En enginn
mun neita því, að höf. hefur
tekist að skapa skírt og glæsi-
legt yfirlit yfir gríska menn-
ingu. Hann er ekki aðeins lærð
ur maður, heldur einnig þjálf-
aður rithöfundur, er kann svo
vel að fara með erfitt efni, að
það hlýtur að vekja virðingu
lesandans.
Bókinni fylgia 52 ágætar
myndir, af byggingum og lista
verkurn fornaldar. Erágangur
allur er góður og smekklegur.
„Leiðin lá til Vesturheims,,
Eftir Svein Auðunn Sveins
son. Keilisútgáfan.
MEÐ þessari skáldsögu- er nýr
og athyglisverður höfundur
kominn fram á sjónarsviðið.
Hann hefur valið sjer örðugt
viðfangsefni og leyst það vel
af hendi, einltum þegar þess
or gætt, að þetta mun vera
fyrsta bók hans. Hann mun þó
hafa talsverða æfingu í að rita
og má sjá þess merki í bók-
inni. Sveinn Auðunn Sveins-
son er dulnefm og skulu hjer
ekki hafðár i;npi v^inar get-
gátur um hver maðtirinn er.
En vel ■ -ti hann hafa fengist
eitthvað’ við blaðamennsku og
kennshi, og efl «t hefir hann
skrifað nolt'fcuð mi’-ið, áður en
þetta ’erkr var hafið, sennilega
mestme :ns smásögur?
Saga ;'-''’?i gerist á einum-
vetri, við amerískan háskóla.
Aðalpersónan, Álfur Eyleifsson,
kemur þangað heiman frá Is-
landi, eftir að kona, sem elsk-
aði hann, hefur drýgt sjálfs-
morð. Leggst sá viðburður, að
vonum, þungt á sinni hans og
hann hefur heitið sjálfum sjer
því, að láta ekki framar neinn
kvennmann ná tangarhaldi á
sjer. Ekki líður þó á löngu áð-
ur en hann hrífst af dóttur eins
kennarans. Hún nefnist Vera
Lankin og lýsingin á henni er
mjög lífræn. Mjer þykir lík-
legt að flestir lesendur bók-
arinnar minnist hennar lengst
af öllum persónunum.
Margar persónur koma við
sögu. Mikið ber á tveimur
flóttamönnum frá Evrópu; —
sagan gerist í síðari heims-
styrjöldinni. — Annar er Pól-
verji, ágæt mannlýsing, vönduð
og lifandi. Hinn er gyðingur og
er ekki jafn góður persónu-
gerfingur, þótt margt sje frá
honum sagt. Eiginlega er hann
þjáning aðalpersónunnar, holdi
klædd, og er sú aðferð ekki
ilia tilfundin, — hún minnir
á vissa tegund hljómlistar. En
reyndari rithöfundur hefði þó
ef til vill soðið gyðinginn sam-
an við aðalpersónuna, eða gert
úr honum sjálfstæða sögu? Eins
og þarna er í pottinn búið, verð
ur júðinn og harmur hans full-
þung byrði í byggingu sögunn-
ar, svo.að stundum liggur við
slagsíðu, þótt ýmislegt sje ann-
ars vel um hann.
I sögu þessari. er áhersla lögð
á sálfræðilega rannsökun
persónanna. Er hún víða svo
vel af hendi leyst, að telja verð
ur sálarlífslýsingarnar höfuð-
kost bókarinnar, enda þótt
fleira sje gott og sumt ágætt.
Höf. er skapandi skáld og á
þá gáfu að geta samræmt ytri
og innri gerð persóna sinna.
Hann kann einnig þá örðugu
list, að láta þær þróast með at-
burðunum. án þess að lesand-
inn verði var við að hann
stjórni þeim. Hann vinnur sam-
viskusamlega og stiklar ekki á
dramatískum punktum. Stund-
um er hann nokkuð langorður
og margorður, sem vandi er
ungra höfunda, en hvergi leið-
inlegur. Frásögnin leiftrar og
lifir. Málið er oftast allgott,
bregður þó fyrir klaufalegum
setningum á stöku stað.
Merkustu þættir bókarinnar
eru sálfræðilega þróun aðal-
persónunnar og Jýsing - Veru
Lankin. Hvort tveggja er af-
rek, sem hlýtur að vekja að-
dáun allra unnenda góðra bók-
mennta. Auk þess er fjöldi
ágætra atvikalýsinga og nokkr
ar bráðlifandi aukapersónur.
Byggingin er mjög ’ sæmileg,
þátt nokkuð skorti á að fyrr-
nefndur gyðingur sje nógu vel
settur inn í umgerðina. En sá
galli er naumast umtalsverður,
því hann hefur sína kosti! Sag-
an er athygTisverður viðburð-
ur í bókmenntaheimi okkar.
Við höfum nýjan rit-
höfund sem er líklegur tií að
gera st*ra hluti og hei'ur þeg-
ar farið : vo vel af stað; að
framhiá honum verður ekki
gengið.
,.Dauðar s.iHr“. Eftlr Niko-
laj Gogol. Magnús Magnú
són íslenskaði. ^rfgr.feÉ.
ÞÁ er hessi iVsega káldsaga
Gogols komin á íslensku og er
það ekki vonum fyrr. Hún hef-
ur fyrir löngu verið þýdd á öll
menningarmál heims og alstað-
ar verið vel tekið, að vonum.
Gogol var rússneskt skáld,
fæddur 1808, í Ukraínu. Hann
vakti þegar á unga aldri mikla
athygli og aðdáun fyrir sögur
frá æskustöðvum sínum. Síðan
samdi hann leikrit er einnig
var vel tekið. — En mesta og
; þekktasta skáldverk hans er
„Dauðar sálir“ — og er sagt
að Púskín hafi gefið honum hug
mync^na að því. —
Sagan átti að vera í þremur
þáttum. en Gogol gaf aldrei út
nema þann fyrsta og vel má
vera að það sje happ, bæði skáld
inu og lesendum þess. Síðustu
ár æfi sinnar var Gogol þung-
lyndur og truflaður á geði með
köflum. Brendi hann þá öll
handrit sín. þar á meðal annað
bindi af „Dauðum sálum“, og
verður því ekki vitað neitt um
framhaldið. En sagan er sjálf-
stætt verk, í sinni núverandi
mynd, og ekki hægt að sjá að
framhald af henni hefði bætt
nokkru við ágæti hennar.
Magnús Magnússon hefur
margt gert betur en þessa þýð-
ingu, sem er sæmileg á sprett-
um, en fjarska misjöfn. Hún er
sennilega gerð eftir norsku út-
Etáfunni, sem er talin ágæt, en
þýðandi hefur ekki vandað
verkið sem skyldi. Prentvillur
eru og margar í bókinni, en
útgáfan að öðru leiti hin snotr-
asta.
Sagan er frá tímum bænda-
ánauðarinnar í Rússlandi, en
fullvaxnir og vinnufærir menn,
meðal bændanna, voru kallað-
ir „sálir“. Urðu jarðeigendur
að greiða skatt tíl krúnunnar
af hverri „sál“ — og eins þótt
hún hrykki upp af. Fjekkst
ekki leiðrjetting á því fyrri en
við næstu endurskoðun, af
hálfu hins opinbera, en þessar
endurskoðanir munu hafa far-
ið fram á tíu ára fresti. Voru
bví dauðu „sálirnar“ lifandi á
Dannírnum, skattskyldar — og
veðhæfar, þar til þær voru loks
úrskurðaðar dauðar af vfirvöld
unum, við næstu endurskoð-
un. Þetta sleifarlag notar sjer
braskari nokkur, í sögunni.
Hann kemur í afskekt hjerað
og falar þar allar dauðar „sál-
ir“ til kaups. Hann kann vel
að snúa snældu sinni og verð-
ur honum gott til fnga. Sagan
fjallar um samskifti hans við
heldri menn hjeraðsins og er
beim lýst af glitrandi kýmni
og eitruðu háði. Jafnframt eru
mannlýsingarnar flestar bráð-
lifandi og sumar ógleymanleg-
ar. Bókin er hin rammasta á-
deila, gerð af þunglyndislegu
raunsæi. Undir keskninni og
spriklandi gamanseminni er
huneur straumur biturleika og
bölsýni. En fyrst og fremst er
'■agan mikið og gott skáldverk,
°r hlýtur að verða minnisstætt
hverjum lenanda, er hefur bók-
menntaskyn.
„UppfylHð jörifina'*. Eftir
Jean Giom. Guðmundur
Gíslason Hagalin þýddi.
Helgahll.
JEAN GIONO er mjög aðlað-
andi skóM. Frásagnarmáti har."
er r'eð Jur ák .fTega töfr-
u di — hann er skygn á ieg-
urð náttúrunnar og gleði hins
hversdagslega lífs, og kann að
lýsa hvorttvéggja þannig, að
lesandinn fær fullkomna hlut-
deild í skygni hans. Mál hans
ber rnikinn keim af tungutaki
almúgans í átthögum hans, en
hann er uppalinn í sveitaþorpi
1 Provence í Suður-Frakklandi.
Er örðugt að þýða bækur hans,
svo vel sje. Bestar hafa þótt
þýðingarnar á þýsku útgáfun-
um og munu sumir, er lögðu
út Giono á norðurlandamál,
hafa stuðst við þær.
Hagalín hefur tekist vel þýð-
ingin úr norsku; nær hann ein-
mitt talsverðum af þeim safa
málsins, er auðkennir höf.,
meðál annars. En ilia kann
undirritaður við íslenskanir á
nöfnum manna og staða, í þess-
ari bók, sem öðrum útlendum
skáldsögum. Má vera að það
sje hótfyndni mín, því þetta
er alltítt í útleggingum erlendra
bóka á íslensku og virðist falla
í góða jörð. En mjer finnst það
skemd, enda hæpið að þýðandi
hafi leyfi til slíks.
Sagan er ekki stórvægileg,
en vel gerð og mjög skemmti-
leg aflestrar. Jean GionO' hefur
skrifað miklu betri bækur en
þessa; þó fær lesandinn nokkra
hugmynd um sjerkenni hans og
frásagnartöfra í sögunni. Hún
fjallar um einfalt og frum-
stætt almúgafólk i franskri
:sveit, harma þess og baráttu,
ástir og æfintýri, — en eink-
um samband þess við móður
náttúru, moldina og gróður-
inn. Bókin er hverjum manni
holl lesning og á ekki síst erindi
til þeirra, er nú flýja þúsund-
um saman úr sveitum íslands
á ömurlega möl Reykjavikur!
„Ástin sigraði“.
Eftir Graham Greene.
Helgafell.
EKKI er frá þvi sagt, hver þýtt
hafi þessa bók og er skiljan-
Teet, að sá hinn sami vilji ekki
Táta nafns síns get.ið. Þýðingin
er illa af hendi leyst, vægast
sagt, málið ruglingslegt, stíll
höfundar eyðilagður. Þetta er
bví Ieiðinlegra sem sagan sjálf
er allgóð, — á frummálinu.
Graham Greene er ásætt skáld,
enda talinn meðal fremstu rit-
höfunda enskra, í sínum aldurs
flokki. Hann hefur á síðari ár-
um verið þýddur á flestar
menningartungur og hlotið
mikla aðdáun, jafnt lesenda
sem ritdómara. Vera má þó, að
hann sje ofmetinn nokkuð, en
úr því mun síðar skorið.
Aðalpersóna sögunnar er
á flótta, þegar lesandinn kynn-
ist honum. Ekki er það þó lög-
reglan, sem hann óttast mest,
heldur fielagar hans, er hann
hefur svikið. Hann leitar hælis
hiá ungri stúlku, í afskektu
húsi í skóginum. Samskifti
beirra og sálfræðileg lýsing
aðalpersónunnar eru merkustu
þættir bókarinnar. Margt er
heldur ótrúlegt og æfintýra-
kent í sögunni, og verða gallar
hennar miklu meira áberandi
í þýðingunni, sökum klaufalegs
málfars og bullkendra setn; ngg.
Á enskunni er allur annar biær
yfir frásögninni. En spennandí
er bokin, þrátt fyrir allt og
örðugt að leggja hana frá sjer,
fyrr en henni er lokið.
„Ljóð“. Eftir Halldóru B.
Bjömsson. Helgafell.
ÞETTA er lítið kver, en eink-
arlaglegt. Á siðari árum hafr*
smákvæði -eftir frú Halldóm
vakið eftirtekt í blöðum oy
timaritum og eru þau flest í
Dessari bók, — þó saknar und-
irritaður þar eins eða tveggj»
ljóða, sem hefðu prýtt kverið-
Fegurst er kanski hið indælfv
litla vögguljóð á fimmtu síðu;
Litla barn með lokkinn bjarta,
leggðu þig að mömmu hjarta,
hún mun þerra þína brá.
Seinna verður sorgin stærri
og sárari — en tárin færri.
Gott væri að mega gráta þá.
Flest eru kvæðin söngvin smá
Ijóð um hversdagslega hluti,
vel kveðin, án mikilla tilþrifa,
en með ferskum og hressancli
blæ.---„Fyrst er allt frægast'*
er nokkuð gott, sömuleiðia
„Gekk jeg út í skóginn“. En
„Augun þín“ er perla:
r
Jeg undi mjer við eldinn
í augunum þínum.
Brennt hef jeg á báli því
barnagullum mínum.
1
Jeg þekki dökkva djúpið,
sem dylja augun þín.
Það er minnar gleði gröf,
ar geymist sorgin mín“.
..Handan við hamrana gráa**,
er fallegt söngljóð, „Ást“ vel
gert og „Tregi“ mjög laglegt,
eitt af þeim frumlegustu í bók-.
inni:
Nóttin helkyrr ,
að hástól þokar
og húmið blástjarna
augum lokar.
Fölur, Ijósrauður
logi brennur
á leiði þínu,
uns dagur rennur.
„Hlógum við á heiði“: lag-
legt. „Myndin“: sjerkennilegt
og frumlegt. Við „Þokumynd-
ir“ þyrfti að semja fallegt lag,
þá nyti það sín fyrst, — og svo
er um mörg af kvæðunum.
Skáldkonan virðist hafa raulað
þau fyrir munni sjer, ef til vill
við sjálfgerð lög? — „Kaþólskt
ljóð“ er gullfallegt, en ofur-
lítið gallað, — með 'jvolítið
meiri umhugsun og yfirlegu
hefði skáldkouan vafalaust get-
að gert úr því meistaraverk.
En það mun nú samt lifa lengi.
..Órímað ljóð“ er og gott,
frumlegt, fallegt. Það er síðasta
kvæðið og lesandinn lokar bók-
inni með þeirri ósk, að Hall-
dóra B. Björnsson eigi eftir að
yrkja og gefa út miklu meira
— og vanda verkið sem best!
iiiiiiiiiiitiMiMMiiiiimimiiiiiMiiiiii iii iii 111111111111
j Kaupi j
| vel með farin karlmanna fatnað, |
: gólftcppi, sauntavjelar o. fl. |
I gagnlega muni. — Geri við §
| og breyti allskonar karlmanna- |
II fatnaði. *
FATASALAN
Lækjargötu 8 uppi, gengið inn I
] frá Skólabrú. Simi 5683. 3
(F LOFTVR GETVR Þ4B EKKM
þA hverf