Lesbók Morgunblaðsins - 03.03.1963, Blaðsíða 1

Lesbók Morgunblaðsins - 03.03.1963, Blaðsíða 1
ílyzt til Reykjavíkur og ræðst þar i stórkostlega ræktun og byggingar og og rekur stórbúskap þar í mörg ár, sem ekki verður frekar rakið hér í þessum þætti, þó þar sé um merkilegt braut- ryðjandastarf að ræða, heldur eingöngu fjallað um búrekstur hans og brautryðj- andastarf hans í Viðey, sem var upphaf að nýrri framleiðslugrein — vinnslu landbúnaðarafurða bænda. Vera má, að einhverjir hafi gam- an af að lesa þessar línur og líta til baka til liðinna ára, þó ég viti, að fólk- ið, sem þau árin var í Viðey, sé flest horfið sjónum, svo og aðrir sem mundu athafnabóndann og svipmikla glæsilega heimilið þeirra hjóna, sem öllum varð Jónas Magnússon, Stardal: Búskapur Eggerts Briem í Viðey U M ^ « — Eggert Briem buskap 1 ViSey. Eggert. var sonur Eiríks Briem, prests, Steinnesi, Húna- þingurn, og kona Eggerts var Katrín ar Gísladóttur, héraðslæknis í Múla- þingum, og kona Eggerts var Katrín Pétursdóttir, Thorsteinsson, stór- kaupmanns og útgerðarmanns, Bíldudal vestra. FYRSTI HLUTI Síðan eru liðin 60 ár frá því að þessi ungu og glæsilegu hjón settu saman, é gamla höfuðbólinu Viðey, stórbúskap, og þá með nokkuð öðrum hætti og umsvifameiri en þá gerðist meðal bænda almennt hér á landi. Nú er samtíð þessa athafnabónda og þeirra hjóna í Viðey að mestu liðin undir lok þess tíma samtíðarfólks, sem þá var komið til þroskaára, og þau sjálf horfin fyrir löngu, sem settu svip og glæsibrag á umhverfi sitt og samtíð hvar sem þau komu með óvenjulegri glæsimennsku og fágaðri framkomu. M, Leð nýjum tíma og nýrri kynslóð breytist alltaf eitthvað — þó hægt hafi farið fram eftir öldunum. Það koma uýir heimilishættir og siðir í ýmsum myndum, breytt búskaparlag og vinnu-’ Bðferðir. Allt var þetta á hæggengri framþróun síðasta áratug nítjándu ald- arinnar og fyrsta áratug þessarar aldar, en upp frá því verður breytingin örari, með meiri þekkingu, bættum búnaðar- háttum og samgöngum, en aldrei þvílík Btökkbreyting eins og nú, síðustu áratugina, þegar vélatæknin og þekking á þeim ruddi sér öndvegi í öll- um atvinnu- og framleiðslugreinum landsmanna, bæði til lands og sjávar, svo og þeirri gjörbyltingu í öllum okkar •amgöngumálum, sem hefur margfaldað Eggert Briem — fyrstu búskaparárin í Viðey. hraðann og þægindin, hvort sem er S landi, sjó eða í lofti. Þarf því engan að undra, sem man og lifað hefur hvort tveggja, um aldamótin síðustu og næsta áratug eftir þau, að vinnuaðferðir og allar aðstæður við framleiðslu og aðra atvinnuhætti þá, séu í augum yngri kyn- slóðarinnar nú harla ólíkar — og næsta ótrúlegar — og þá ekki sízt fyrir það, hvað breytingin gerist á skömmum tíma. Þess vegna kemur mér í hug að bregða upp lítilli mynd af búskap Eggerts Briem í Viðey á hans fyrra búskapar- skeiði þar, unz hann, vorið 1908, eftirminnilegt sem þekktu það og kynnt- ust því. En hafa verður það í huga — þó ekki sé lengra á milli, að aðstæður ei'u ólíkar því sem nú er. Þá varð allt að vinna með höndum, á sama hátt og undanfarin ár og aldir. Þá þurfti miklu fleira fólk og lengri vinnutíma í stað vélanna nú, en þá var líka gott að fá fólkið, og jafnvel velja úr, einkum á góðu heimilunum. Með þessari frásögn minni um bónd- ann í Viðey verða efninu þó ekki gerð þau skil, sem vera ætti og verð- ugt væri. Vil ég samt með þessu frá- sögukorni koma þvi á blað, sem mér er enn i fersku minni frá veru minni þar — lýsa búrekstri og heimilishátt- um þessa tímabils bóndans í Viðey, sem var fyrsti brautryðjandi íslenzkra bænda í mjólkurframleiðslu og vinnslu mjólk- ur og daglegri sölu mjólkurafurða i Reykjavík, áður en það verður með öllu gleymskunni að bráð. Gamla höfuðbólinu Viðey þarf ekki að lýsa fyrir landsmönnum. Er 'hún kunnug flestum íslendingum, sem komn- ir eru til þroskaára, af sögu okkar um aldaraðir. Þar sótu prestar og kenni- menn fyrir árið 1200. Þar stofnaði klaustur Þorvaldur Gissurarson um 1224. Þar sátu líka munkar og ábótar til siðaskipta árið 1550. Þar bjó um langt skeið ein mesta frelsis- og bar- áttuhetja í verzlunarsögu okkar íslend- inga, framfara- og hugsjónamaðurinn Skúli Magnússon. Eftir hann stendur enn elzta og veglegasta bygging á Is- landi frá þeim tíma (Viðeyjarstofa), sem er meira en 200 ára gömul. Siðan taka þar við Stephensenarnir hver eftir annan, embættismenn og bjuggu í Viðey raunsarbúskap. Viðey er kostajörð og gagnauðug til búskapar. Öll þakin grasi og gróðri. Þar er mikið æðarvarp og gagnlegt, enda hiynntu Viðeyjarbændur með mikilli alúð að æðarvarpinu. Það þótti undra- vert aðkomumönnum, einkum erlend- um, sem komu til Viðeyjar, að telja mátti, meðfram sjávargötu heim að bænum, svo skipti hundruðum æðar- kollna á hreiðrum sínum. Þetta voru vinir húsbændanna í Viðey, sem þeir höfðu bæði gleði og gagn af. í Viðey er undrafallegt — og fagurt útsýni það- an til allra átta. Þar fannst manni næst- um aldrei koma vetur, og gróðurinn á vorin kom þar fyrr en á nokkrum öðr- um stað við Faxaflóa. Vorkvöldin í Viðey hygg ég vera flestum ógleyman- leg — þar iðar allt af fuglalífi og marg- rödduðum söng þeirra. í Viðey er mikill fjöldi fornra og merkra örnefna, sem hvert um sig á sína sögu — eins og flest gömul örnefni — og er vel að búið er að skrásetja þau, og þar með varð- veita þau frá glötun. Þ egar Eggert Briem sezt að 1 Viðey um aldamót, eins og áður segir, setur hann upp stórt kúabú, sem var oftast um og yfir 70 kýr, og stundum nokkru fleiri á sumrin. Jafnhliða er sett á stofn dagleg mjólkursala í Reykja vík með daglegum mjólkurflutningum frá Viðey. Það þurfti mikið og stórt að framkvæma í Viðey, til þess að geta fullnægt svo stórum búrekstri sem þeg- ar var hafinn þar. Þessar framkvæmdir þoldu ekki nokkra bið og varð að fram- kvæma þær samsumars. Öll útihús í Viðey voru moldarkofar — flest að falli komin, nema gamla fjósið, sem notazt var við fyrstu árin. en tók þó ekki þriðjapart kúnna, sem voru látnir liggja úti þetta sumar. Á fyrsta sumri var byggt fjós og heyhlaða — hvort tveggja undir einu þaki. Fjósið tók '48 kýr, og heyhlaðan um 3000 hestburði. Þetta þótti mikil bygging og vegleg, og talið hentugt og praktiskt forrn og fyrirkomulag. Þessi^ bygging stendur nokkru norðar en íbúðarhúsið, undir lítilli hæðar- brík, vestan megin fjóssins. Aðalbygg- ingin var gerð út timbri og bárujárni. Hlaðnir og steyptir grunnar og undir- stöður. Steyptir flórar og safnþirær. Hliðveggur fjóssins að vestan var hlað- inn úr klofnu grjóti, með þéttri glugga- röð úr járnrömmum' á þeirri hliðinni. Yfir fjósinu var loft mikið og rúmgott, með margföldu gólfi vegna einangrun- ar fró fjósinu niðri. Fjósið var tvístætt, með fóðurgangi til beggja hliða, og einni jötu að endilöngu, án skilrúma. Flórar voru eftir miðju fjósinu með breiðri gangstétt á milli. Við suður- enda fjóssins var inngangur. og afþilj- að mjóikurhús og forstofa, sem kö-liuð var. Þar var mjólkin geymd. Þar var Framhald á bls. 11

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.