Lesbók Morgunblaðsins - 02.12.1945, Blaðsíða 3
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
593
150 ÁRA MINNING SKÚLA FÓGETA: F1MTA GRE1N
ÓVILD ( GARÐ SKÚLA
Eftir S. K. Steindórs
Sunchenbergsverslun 1802,
„Stendur um stóra níenn,
stormur úr hverri átt.“
Sagði Guðmundur á Sandi um
sjera Sigurð í Vigur. Sannaðist það
gjörla á Skúla fógeta. — Því auk
hinna erlendu kaupmanna sumra
hverra, er hann átti í höggi við og
enkis skyrruðust í viðskiftum við
hann, voru einnig nokkrir íslend-
ingar, sein beittu hinum lœvísleg-
asta og níðangurslegasta rógi gegn
honurn. Óvíst er þó, hvort þessir
menn hafa verið á mála hjá ein-
bkunarkaupmönnum og er miklu
líklegra, að þeir hafi einungis ver-
ið venjulegir skemdarverka sjálf-
boðaliða. Var Skúli ataður hinum
iirgustu svívirðingum og allar
hugsanlegar vammir og skamm-
ir bornar á hann, bæði í bundnu og
óbundnu máli.
Einn þessara spellvirkja var gáf-
_ aður auðnuleysingi og liefir nafn
lians einungis varðveist í sögunni
fyrir mótdrægni hans við Skúla.
Hjet maður sá Jón Marteinsson.
Segir Jón Grunnvíkingur svo um
liafna sinn: „Sá famosus þræll og
rjcttur spitzbub und galgenvogel“.
Hafði Jón Marteinsson og sýnt
honum pretti. Mun það þó ekki hafa
ráðið mestu, því hann var ekki svo
viðkvæmur gagnvart sjálfur sjer.
En Skúli var eftirlæti GruntLvík-
ingsins og níð um Skúla gat hann
hvorki gleymt nje fyrirgefið.
Jón Marteinsson hafði eins og
fleiri samið ritgerð: „Um viðreisn
lslands,“ auðvitað á, dönsku,“ því
Iþá var fremur von um að liægt væri
að hafa áhrif á stjórnina. Segist
hann hafa afhent Skúla ritgerðina
árið 1754: „En hann álíti sig auð-
vitað alt of gáfaðann og mikinn
manu til að sinna slíku“. — Telur
Jón að uppástungur og „project“
jSkúla, og þeirra sem honum fylgdu
að málum, muni verða landinu til
ævarandi tjóns og eyðileggingar,
Ennfremur segir hann að Skúli
jsvíki fje út úr stjórninni til eigin
þarfa undir yfirskini ósjerplægni
og ættjarðarástar. Árið 1757 sendi
Jón svo stjórninni aðra ritgerð frá
sjer: „Um ástand íslands“. Kveður
þar rojög við sama tón, og segir
jhann, að Skúli eigi sök á óíarnaði
lands og' þjóðar.
Rógburður og níð.
SAMA máli gegnir og um rit-
smíðar sjera Sæmundgr Ilólm, sem
einnig komu á dönsku. Finnur hann
Skúla flest til foráttu. — Gengur
þann jafnvel svo langt að hann
segir að Skúli hafi af ásettu ráði
flutt fjárkláðann hingað til lands.
En eins og kunnugt er, barst fjár-
Jcláðinn hingað með útlendum hrút-
um, er fengnir voru til kynbóta fjár
búsins á Elliðavatni, er rekið var
á vegum „lnnrjettinganna“. Olli
sú plága ógurlegu tjóni.
Segir Þorv. Thor., að lítið sje
að marka, hvað Sæmundur segi,
um þá menn, sem honáim er illa við.
Og bætirxvið: „Framfaramenn 18.
aldar fengu fyrir tilraunir sínar
og ósjerplægni engar aðrar þakkir
hjá alþýðu en níðkviðlinga, skamm-
ir og skæting“. Á þeim tíma, þegar
engin blöð voru hjer á landi, var
kveðskapurinn öruggasta leiðin, til
að auka hróður manna og einnig
til að rista þeim hið naprasta níð.
Því vísur og kviðlingar bárust með
mönnum landshornanna milli.
Voru l>að fleiri en Skúli einn,
sem urðu fyrir barðinu á rógburði
og níði, í stað' viðurkenningar og’
þakklætis. Þannig far' og um á-
gætismanninn Eggert Ólafssoon. —
Kvað hann þessa dapurlegu vísu,
i