Lesbók Morgunblaðsins - 06.01.1935, Blaðsíða 4

Lesbók Morgunblaðsins - 06.01.1935, Blaðsíða 4
4 LESBÖK MOBGUNBLAfHSINS Svartl dauði. (1342-1366). Enn á dögum fer ósjálfrátt lirollur um Vesturlandaþjóðir, er þær lieyra þess getiÖ( að Svarti dauði sje að þokast frá Indlandi eða Kína, vestur á bóginn til Suðnr-Rússlands eða Balkanskaga. Svo er endurminningin um þessa ægilegu drepsótt enn í fersku minni frá því er lnin barst til Norðurálfunnar um miðja 14. öld. Það segja fróðir menn. að þessi drepsótt hafi átt upptök sín i Mið-Asiu árið 1342 og jafnvei verið þangað komin frá Kina eða Indlandi. Frá Mið-Asíu ætla menn. að hún hafi borist eftir verslunarleiðum. t. d. vfir Bokhari til Svartahafs- landanna og' þaðan til Miklagarðs ('Konstantínópel), sem þá var austasta stórborgin í Norðurálf- unni. Það þykir nú vera full sannað, að fyrst bafi drepsótt þessari slegið niður fram með Donfljótinu á Suður-Rússlandi. þaðan hafi hún seisað yfir Pontus-hjeraðið fyrir sunnan Svartahafið. Þaðan barst hún yfir á Balkanskagann, til Þrakiu. Makedoníu, Grríkklands cg Grrikklandseyja. Síðan barst hún til Sýrlands, -Tvideu, Libýu. E- eyptalands og með endilangri suð- urströnd Miðjarðarhafsins. Deili má finna til þess, að drep- sóttin hafi farið hraðara vfir með skipum en eftir landleiðum. Árið 1348 slær henni niður í Mið.jarðarhafslöndunum hjer í álfu, og á næsta ári um miðbik álfunnar og á Norðurlöndum og á Englandi. Árið 1350 geisar hún með suðurströnd og ansturströnd Eystrasaitsins — á Gíotlandi og Kúrlandi; næsta ár dynur hún yf- ir Rússland, nema Svartahafslönd- in- Þangað barst hiin fyrst, eins og fyr er sagt, og landsfjell fyrir henni fólkið, sem gVas í múga. Sannað hefir verið með rann- sóknum að drepsótt þessi hafi gengið 4—6 mánuði á hverjum stað þar sem hún gekk að vetrar- lagi eins og í Týrol, á Englandi og í Noregi. Þá lagðist hún helst á lungu manna (lungnadrep) ; en á vori og sumri var tíðara að sog- eitlar bólgnuðu og upp hlypu kýli, einkum í nárum, kýlapest (Bubon). N Annars er sagt að hún hafi stungið sjer niður hjer eða þar, þegar minst varði, ýmist á nýjum slóðum eða þar sem hún hafði farið um, svo að með sönnu má segja, að á árunum 1348—1366 hafi hún mátt landlæg heita í álfu vorri. Margir eru taldir fyrirboðar þessarar voða drepsóttar, sam- kvæmt hjátrú þeirra tíma, svo sem: halastjörnur, landskjálftar, óvanalega mikil gengd af frosk- um, eðlum. höggormum og öðr- um slíkum plágum. Stundum er í frásögur fært. að fár mikið kæmi í mýs og' rottur; bendir það til þess. sem nú er fullsannað, að kvikindi þessi bera í sjer sótt- kveikjur, hverskonar farsóttir, sem ganga. Það er sannmæli, að svarti dauði fór vfir löndin, eins og logi vfir akur. t Neapel á Italíu fellu 60.000 manna fyrir henni, 100.000 í Fen- eyjum, 7000 í Ragúsa, 5.600 í Vín- arborg, 80.000 í borginni Siena af 100.000. 57.000 í Marseille, 50.000 í París; mælt er að hún liafi skilið eftir einar 14.000 manna lifandi í Lundúnum. Alls er talið. að fallið hafi 25 miljónir manna hjer í álfu af völdum þess- arar drepsóttar. Þetta er nú það, sem menn vita sannast um feril svarta dauðans á þessum árum. tslenskir annálahöfundar rekja feril hans á sinn hátt á árunum 1349—1350, og fer sú frásögn sumstaðar allnærri því, sem nú hefir sagt verið. Ein frásögnin er á þessa leið: t þenna tíma (1349) kom drep- sótt svo mikil og mannfall um alla Norðurálfuna, að aldrei kom slík fvrri. síðan lönd bygðust; eydd- ust bæði borgir og bæir, kastalar og kauptún svo skjótt, að nær enginn fekk ráðstafað húsi sínu. Fyrst kom veikin upp í Babi- lone á Serklandi í Afríku. Þaðan barst hún til Jórsala og Jórsala- lands og eyddi nálega borgina (Jórsali). Þaðan barst hún norð- ur um Jórsalahaf (Miðjarðarhaf) og um alla ítalíu og páfagarð (sem þá var í Avignon á Frakk- landi) og þaðan norðan eftir lönd- um, og' eyddi nálega alla Italíu. Klemens hinn VI. var þá páfi (1342—1352). Hann vígði ána Rodanum (Rlione?); var í hana varpað dauðum mönnum, þeim er eigi urðu jarðsettir; gaf páfi það af guðs hálfu, að áin skyldi vera kirkjugarður þeirra, því að eigi varð fólkið jarðað fyrir fjölda sakir. vegna mannfæðarinnar og sóttarinnar. Síðan fór drepsóttin um Frakkland, og um Saxland og' svo til Englands og eyddi það ií nd nálega alt, svo að eigi lifðu efti", nema einar 14.000 manna í Lundúnum. — — — Hvaðan annálahöfundarnir hafa haft frásögn sína, er nii óvíst. En suðui gcngur til heilagra stað-: voru ekki ótíðar í þá daga, jafn- vel alla leið til Jórsala. Höfðing- inn Björn Einarsson Jórsalafari var víðförlastur þeirra allra og' ritaði bók um utanfarir sínar. Sv; bók er að vísu týnd nú; en senni- lega hafa annálaritararnir getað haft hana með höndum og þar sém svarti dauði var hvarvetna 1 fersku minni, á þeim árum, sem Björn var á ferðum sínum (um ofanverða 14. öldina), þá er lík- legt, að hann hafi ritað eitthvað af því sem hann hevrði um þann stórfenglega viðburð, sem þá var fyrir skemstu um garð genginn. Síra Einar Haflíðason fór og suður í páfagarð og' var eitt ár með Klemens páfa VI. í Avignon. Hann gat því haft allgreinilegar fregnir af þessum viðburðum. — Hann ritaði ,,Lögmannsannál“. Þaðan mun það stafa, að Klem- ens páfa er það eignað í annálun- um, að hann hafi ljett þessari voða drepsótt af þjóðunum. Er þar svo sagt, að páfi hafi lesið fimm sinnum saman messu á lat- ínu á móti drepsóttinni og veitt þar með fyrirgefning'u öllum rji-tttrúuðum (kaþólskum) mönn- um. Átti að standa á knjám me* ljósi, meðan messan væri flutt. Jafnframt diktaði páfi bæn á

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.