Tíminn - 16.10.1919, Blaðsíða 2
326
TíMINN
Nýjar bækur.
Halldór írá Laxnesi: Barn náttúrunnar, ástarsaga.
Hulda: Æskuástir, 2. hefti.
Sigurður Heiðdal: Mx*Sð3u»* II.
Arsrit liins íslðnska Fræðafékgs, 4. ár.
Bókaverslun Arinbjarnar Sveinbjarnarsonar.
þess eru færir eða ekki — menn,
sem ekki bera virðingu fyrir sjálf-
um sér og þinghelginni, eru nautna-
sjúkir og valda-þyrstir, skara ávalt
eld að sinni köku, og kunna aldrei
að haga eyéslu eftirefnum; ellegar
menn, sem rækja störf sín með
trúmensku, eru óeigingjarnir og
aðsjálir um alla óþarfa eyðslu.
Ríkisunginn í reifunum, er nú
þegar svo hlaðinn skuldum, að
honum er vissulega — fram yfir
ómyndugs árin — meiri þörf á
síðarnefndu Qárhaldsmönnunum.
Ríkið er líka svo sem frumbýl-
ingur, byrjandi búskap með ómegð
og búið keypt í skuld. Ef vel á
að farnast, verður slíkur frumbýl-
ingur að leggja alla alúð við fram-
leiðsluna, bæði af landi og sjó, og
styðja og vernda alla atvinnuvegi,
eftir því sem orka leyfir. Komist
frumbýlingurinn úr kútnum, verða
honum flestir vegir færir til frama
og mentunar, lista og visinda. En
ef skuldafjötrarnir herðast að háls-
inum, verður léttur á metunum
sjálfstæðisgorgeirinn og ríkisnafn-
bótin.
Stefnan.
Eg hefi ekki viljað eiga samleið
með þeim mönnum eða flokkum,
sem ekki hafa sett sér markmið
(stefnuskrá) til leiðbeiningar. Þeg-
ar lagt er á stað, vil eg vita hvert
ferðinni er heitið, en ekki elta
menn, svo sem í þoku um eyði-
merkur.
Nú hafa margir góðir menn og
bændur úr öllum héruðum lands-
ins, markað stefnu í flestum stærstu
þingmálum þjóðarinnar, á Þing-
völlum 25.—27. júní s. 1. Tel eg
þá stefnu góða í flestöllum höfuð-
atriðum, og læt því nægja hér að
benda á stefnuskrána í 50. tölubl.
Tímans þ. á.
Varla get eg samt hlaupið alveg
Zvennskonar menn.
Sumir menn eru alt af að vinna,
alt af að bæta, alt af að láta tvö
strá vaxa þar sem áður var eitt.
Ressir menn gera heiminn betri
Og fegurri. Reim eru að þakka
framfarir og umbætur, andlegar
og verklegar.
Aðrir menn fara gagnstæða leið.
Þeir vinna ekki sjálfir. t*eir lifa af
svita annara. Þeir láta sína hags-
muni sitja í fyrirrúmi, alstaðar þar
sem þeir koma fram. Þeir menn
eru til hindrunar sönnum framför-
um. Þeir eru vesti þröskuldur á
vegi siðlegrar menningar.
Það hafa i sumar gerst tvö at-
vik í sambandi við einn auslfirsk-
an bónda, sem sýna vel inuninu
á þessum tvennskonar mönnuin.
Þingið sem nú er nýslitið veitti
þessum manni heiðurslaun — 2000
kr. — fyrir drengilega framkomu
við að bjarga skipbrotsmönnum úr
lífsháska. Sú saga er svona: Fyrir
hérumbil 20 árum kom danskt
yfir öll stærstu málin, án þess að
minnast þeirra.
Land búnaðurinn.
Landbúnaðurinn viðheldur allri
þjóðlegri festu og þjóðardygðum.
Hann elur upp alla innlendu mann-
fjölgun þjóðarinnar. Hann klæðir
og fæðir, líklega að hálfu leyti,
alla landsbúa. (Þessu gleyma þeir,
sem gá einungis að tekjum til rík-
issjóðs og útfluttu vörumagni).
Hann á oft matforða mikinn og
bjargræði á búum, þegar ísinn lok-
ar höfnum og ekkert fæst af sjó.
Hann á lönd og fénað m. m., sem
nú orðið nemur hundruðum mil-
jóna að krónu tali.
Jaiðirnar verða enn meira bætt-
ar, fénaði verður fjölgað og land-
búuaðurinn getur tekið framförum
í mörgum greinum, þrátt fyrir það
þó fiskimiðin kunni að rýrna og
sjávaraflinn að verða torfengnari.
Landbúnaðurinn er elstur, ör-
uggastur Og farsælastur allra at-
vinnuveganna til frambúðar. Hann
verður því jafnframt að vera heið-
arlegastur og alls góðs makleg-
astur.
Sjávarútvegfupinn.
Hann er gullnáman sem mest-
um auði hefir verið mokað úr á
síðustu árum. Hann hefir líka lagt
miklar tekjur í ríkissjóðinn.
seglskip til selstöðuverslunarinnar
á Vopnafirði. í*að rak upp á sker
utanvert við höfnina í ógurlegu
ofviðri. Það tókst að koma kaðli í
land og bjarga öllum mönnunum
nema tveimur. Enginn treystist til
að ná þeim. Verslunarstjórinn og
menn hans horfðu agndofa á og
gátu ekkert gert. Mennirnir voru
taldir af.
Þá gekk fram ungur og vaskleg-
ur maður þar úr sveitinni, og
bauðst til að reyna að komast
fram í skipið, ef hann fengi ann-
an mann með sér. Fjarlægðin
milli skips og lands var c. 150
faðmar. Maðurinn tók litla kænu.
Þeir félagar skorðuðu sig vel i
hana, og ákváðu að handstyrkja
sig eftir kaðlinuin, gegnum brimið.
Varð þá að fara mest í kafi. Þetta
tókst. Með frábærri karlmensku
tókst þeim félögum að komast
fram, ná skipbrotsmönnunum í
bátinn og koma þeim lifandi í land.
Sá hét Sveinbjörn sem fyrir ferð-
inni var. Hann var að vísu hraust-
menni. En hann hafði haft sig
mest í hæltunni, og ofþjakast, fann
Það segir sig sjálft að ekkert
má spara, sem unt er að fram-
kvæma til viðhalds og verndar
þessari gullnámu og þeim er nema
hana. Útvegsmenn hafa grætt mik-
ið og að nokkru leyti á kostnað
Iandbænda (dregið fólkið frá þeim).
Þeir mega því ekki telja eftir jöfn-
uð nokkurn á hallanum í einhverri
mynd. Og bændur mega ekki held-
ur vera of kröfufrekir í þessa átt.
Báðir atvinnuvegirnir þurfa að
taka höndum saman og styðja
hvor annan eftir mætti. Rígurinn
er skaðlegur og skilningsleysi ann-
ars á kröfum og þörfum hins, hefir
ætíð illar afleiðingar.
Góðs vita tel eg það, að stöku
skjpstjórar og sjómenn, kaupa jarð-
ir og búa á þeim; svo og hitt, að
stórbændurnir leggja fé í fiskiskip.
Þetta verður til þess að auka skiln-
inginn og bæta samúðina á báðar
hliðar.
Sama má segja um verkamenn
og vinnuveitendur yfir höfuð. Báð-
um ætti vera þægðin að verka-
menn gætu eignast einhverja hlut-
deild í atvinnurekstrinum, hagnaði
og hættu, eflir því hvernig gengi
og hversu vel væri unnið. Sjómenn
bafa oft notið þess konar kjara
(hálfdrætti, premiu o. s. frv.). En
það er ekki nóg. Þeir ættu líka að
aura saman og eignast hluti í skip-
inu sem þeir eru á. Líkt var hátt-
til sárra eimsla í brjósti í mörg ár
og var oft frá verkum. Líf skip-
brotsmannanna var honum að
þakka. En fyrir það hafði hann
gefið mikið af aleigu sinni: Heils-
unni og vinnuaflinu.
En það hvíldi annar þyngri baggi
á Sveinbirni, heldur en vanheilsan.
Einokunarverslunin var einráð í
héraðinu. Hún seldi dýrt og keypti
lágu verðl. Flestir lentu í skuldum
og áttu erfitt með að komast úr
þeim. Litlu fyr hafði Sveinbjörn
»gert út« í félagi við annan mann,
verið óheppinn, fiskað lítið en haft
dýrt, aðfengið verkafólk. Enginn
bóndi var að leita til. Ekkert nema
danska verslunin. En hún notaði
sér tækifærið, og fjötraði manninn
til að veðsetja sér alt fast og laust,
og skuldbinda sig til að versla þar
með alt sitt, jafnvel fara á mis við
nauðsynlega hluti, ef verslunin
hafði þá ekki til.
Tíminn hefir birt þetta skjal í
sumar. Því hefir verið veilt mikil
athygli um land alt. Það skjal var
eins og Ijósrnynd af verslunar-
ástandi sem var algengt þangað til
að áður í sveitum, meðan árshjúin
áttu sauðfé hjá húsbændum sínum
— og er svo enn á stöku stöðum.
Hitt eiga bændur eftir að reyna,
hvort ekki mætti enn laða verka-
fólkið að landbúnaðinum, með
dugnaðar verðlaunum eða hluttöku
í ágóða.
Samvinnan.
Samvinnufélögin hafa unnið stór-
virki í landinu. Þau hafa þroskað
þjóðina í félagsdygðum, útrýmt út-
lendum verslunum, hækkað verð
innlendra afurða. haldið í skefjum
verði útlendra vara, fært verzlun-
ararð í vasa almennings, og bætt
kjör bænda og alþýðu manna með
mörgu móti. Löggjafarvaldinu er
því skylt, að styðja slík félög —
með samvinnumentun sérstaklega
— og vernda þau fyrir árásum
auðvalds og ásælnismanna.
Fjármál.
Fjármálalöggjöfin (skattar, tollar
o. s. frv.), verður meðal viðkvæm-
ustu og vandamestu málanna. Um
hana mun háður harður bardagi
á næstu þingum. Andstæðurnar
verða jafnmargar flokkum a. m. lc.
Og munu úrslitin fara mjög eftir
því, hvort »miljónamenn« komast
að svo margir, að þeir geti hlíft
sér, eða hið gagnstæða. Verkamenn
o. fl. hafa hug á að hlífa sér: af-
nema flesta tolla, en taka mest öll
gjöld til almenningsþarfa með bein-
um sköttum — af þeim er eitthvað
hafa eignast. Þessir menn hafa öfl-
uga ástæðu, þar sem eru fátæk-
ustu fjölskyldumennirnir — vegna
þeirra rná ekki tolla brýnustu tifs-
nauðsynjar, nema þá að litlum
mun. En svo er líka sá höfuðgalli
á gerbreyting tolla í skatta, að með
þeim hætti er dugnaðarmönnum,
ráðdeildarmönnum og sparneytnis-
mönnum öllum, refsað með fjárút-
látum. Og fé þetta verður um leið
kaupfélögin komu til sögunnar.
Og nokkuð sviplíkt þekkist enn,
þar sem þeirra nýtur ekki við.
Tvent er athugavert við þetta.
Fyrst hvílík martröð það er á hér-
uð sem ekki hafa neina peninga-
búð, þ. e. banka eða útibú. Þar
neyðast menn til að binda alla
verslun sína óhagfeldum samning-
um, að eins fyrir bráðabirgðar
lánsþörf. Afleiðingin er auðsæ:
Verslunarsamingurinnheldurmann-
inum í úlfakreppu. Framleiðsla
hans megnar ekki að losa hann
úr skuldum. Verslunarsamningur-
inn er vitanlega löglegur. En hann
verður að okurfjötri um fót þess
sem hann gerir. Út frá svona dæm-
um má skilja hve geysilega þýð-
ingu till. Þorsteins M. Jónssonar
um »litlu útibúin« hefir. Út af
tillögu um Landsbankaútibú á
Vopnafirði, benli þingmaðurinn á
þá leið, að hafa starfrækslu útibúa
í smákaupstöðum mjög einfalda,
hafa þau ekki opin nema einn
til tvo daga í viku, svo að starfs-
mennirnir gætu sint annarlegum
störfura, og reksturinn verið ódýr.