Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1979, Síða 124

104
Höskuldur Þráinsson
þátttakenda bolla. Þó má reyndar bæta því við aS flestir þeir sem
kölluSu 14 bolla sáu sig knúna til aS bæta þar viS nánari skýringum
eins og t. d. djúpur eSa jafnvel ef undirskál fylgir. Einn nefndi ílátiS
m. a. s. glasabolla. Aftur á móti var algengast aS 15 væri kallaS kanna
og aSeins 16% þátttakenda nefndu þaS bolla. Önnur heiti sem menn
gáfu þessum ílátum voru mál, krús og jafnvel glas.
ÞaS sem hér hefur veriS taliS bendir til þess aS íhvolfa, inndregna
(niSurmjókkandi) lagiS sem ílát 1-9 hafa sé í málvitund margra skilyrSi
þess aS ílát verSi kallaS bolli meS réttu. ílát sem hvorki mjókka niSur
né hafa þessa íhvolfu lögun eru frekar kölluS könnur, mál, krúsir eSa
fantar (jafnvel elefantar aS því er einn þátttakenda tjáSi mér) og ílát
sem mjókka niSur en eru ekki íhvolf eru ekki heldur góSir bollar þótt
menn greini reyndar á um hvaS helst eigi aS kalla þau.
3.2.4 Þurfa bollar aS hafa hald eSa hanka?
Ef 1. mynd er skoSuS sést aS ílát nr. 20 er eins og nr. 1 nema þaS
vantar hankann. ViS munum aS nr. 1 var hinn dæmigerSi bolli en viS
sjáum aS aSeins þrír þátttakendur (af 31) kölluSu ílát nr. 20 bolla.
Flestir kölluSu þaS skál eSa krús. ílát nr. 21, 26 og 27 samsvara 5, 2
og 3 á sama hátt og fyrir þau var nafniS skál líka algengast, einkum
fyrir víSari ílátin 26 og 27. Bollarnir 6 og 7 breyttust aftur á móti í
glös viS þaS aS haldiS var tekiS af (sbr. 22 og 23). En dæmigerSasta
glasiS fékkst samt þegar haldiS var tekiS af 13 (sem þá varS 25). Og
þaS þarf svo sem ekki aS koma neinum á óvart aS hald eSa hanki skuli
reynast vera næsta nauSsynlegur þáttur í því aS gera ílát aS bolla.
3.2.5 HvaSa máli skiptir hlutverk eSa notkun ílátsins?
Þess var getiS í 2. kafla hér aS framan aS sumum þátttakendum var
sagt aS hugsa sér tilteknar aSstæSur, þ. e. aS veriS væri aS nota hlutina
á tiltekinn hátt. Þetta virtist hafa veruleg áhrif á svörin í sumum til-
vikum en lítil eSa engin í öSrum. í heildina fjölgaSi hoZ/a-svörunum ef
mönnum var sagt aS hugsa sér aS veriS væri aS hella kaffi í ílátiS. Eins
má nefna aS nokkur ílát voru köIIuS fat ef mönnum var sagt aS hugsa
sér að kartöflustappa væri í ílátunum. Þá kom orðið vasi (eða blóma-
vasi) líka alloft fyrir ef sagt var að blóm væru í ílátunum.
Af einstökum áhrifum eSa breytingum má nefna aS haldlausu ílátin
20, 21 og 22 voru köIluS bollar af meirihluta kaffihópsins og sama er
aS segja um jafnvíSa ílátiS nr. 10 og skrípin nr. 18 og 19 t. d. en þessu