Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 1989, Síða 39

Náttúrufræðingurinn - 1989, Síða 39
tími sem til stefnu er og ólíklegt að veruleg svæði verði eftir óráðstöfuð um aldamót. Það mun því ráðast nú á allra næstu árum hvernig til tekst og öllu skiptir að rétt sé staðið að vali svæða. Menn hafa mikið velt því fyrir sér hversu stórar „regnskógaeyjarnar“ þurfi að vera til að viðhalda nægilega stórum, þ.e. lífvænlegum, stofnum. Mörg stór spendýr, einkum rándýr, þurfa mjög stór svæði. Þar sem stofn- ar regnskógatrjáa vaxa dreift, verður þeim heldur ekki viðhaldið á litlum búsvæðaeyjum (Hubbell & Foster 1986). Einnig má minna á að mörg smá dýr eru mjög sérhæfð í fæðuvali og treysta á fáar eða jafnvel eina teg- und plantna og þurfa því oft að fara um stór svæði í fæðuleit. Litlar bú- svæðaeyjar bera óhjákvæmilega litla stofna sem eru mun viðkvæmari fyrir hvers kyns áföllum og sveiflum en stærri stofnar. Þá eru jaðaráhrif hlut- fallslega meiri á litlum en stórum eyj- um. Margar tegundir nýta sér fleiri en eitt búsvæði, t.d. flakka mörg dýr milli búsvæða eftir árstíðum. Af mörgum ástæðum er því ólíklegt að lítil friðlönd hafi nægilega fjölbreytni til viðhalds öllum þeim fjölda tegunda sem skógana byggja, þ.e. sama svæðið ber færri tegundir til langframa eftir að það er orðið eyja en það gerði meðan það var hluti af miklu víðlend- ari skógi. Spurningin um hver sé lág- marksstofnstærð ólíkra hópa Iífvera kallar á svör og líffræðingar reyna nú að reikna út minnstu lífvænlegu stofn- stærð fyrir ýmsar tegundir í útrýming- arhættu (sjá t.d. Gilpin & Soulé 1986, Shaffer & Samson 1985). Margt bendir til að flest núverandi friðlönd séu of lítil, jafnvel að þau séu alltof Iítil (Wilcove & May 1986). Árið 1984 var að tilhlutan World Wildlife Fund byrjað á langtímarannsókna- verkefni í Amason sem ber heitið Minimal Critical Size of Ecosystem Study (Lovejoy o.fl. 1983, Lovejoy o.fl. 1986). Þar voru skildar eftir mis- stórar „regnskógaeyjur“ þegar svæðið var rutt til landbúnaðar og verður fylgst með stofnsveiflum og brott- hvarfi tegunda. Eyjarnar eru að vísu flestar mjög litlar, eða frá 1 til 1000 ha (10 km2). Að auki er eitt stærra svæði, 10.000 ha (100 km2). Stærstu dýrin hurfu fljótlega af minnstu eyjunum en á óvart hefur komið hve jaðaráhrif á trén reyndust mikil. Ystu trén dóu, flest líklega vegna breytinga á lofts- lagi, minni loftraka og meiri hita- sveiflna. Nokkur tré féllu í stormum og rigningum. LOKAORÐ Verndun regnskóga er nú ofarlega á blaði hjá flestöllum alþjóðasamtökum um náttúruvernd og umhverfismál. Því miður er skógaeyðingin vandamál sem engin auðveld lausn virðist vera til á. Ekkert lát er á fólksfjölgun í þriðja heiminum og þar berjast sífellt fleiri um æ minni auðlindir. Sums staðar er verulegur skortur á landrými og oftast er það fátækasta fólkið sem verður að brjóta nýtt land til ræktun- ar. Þar er erfitt að benda á aðrar lausnir og jafnerfitt að segja sveltandi fólki að nú þurfi að friða skógana. Eins og komið hefur fram, er skortur á landrými þó ekki alls staðar orsök eyðingarinnar, t.d. í Suður-Ameríku. Með vilja ætti þar að vera gott svig- rúm til að friða stór svæði og nýta önnur þannig að þau gefi varanlega afrakstur. Hitt er svo einnig gömul reynsla, sem birtist reyndar víðar og miklu nær okkur íslendingum, að heimamenn hafa oft annan skilning en alþjóðastofnanir og erlendir vísinda- menn á nauðsyn verndunar á eigin náttúru. Mjög er misjafnt hversu mik- 33

x

Náttúrufræðingurinn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.