Ísafold - 24.03.1876, Síða 1

Ísafold - 24.03.1876, Síða 1
f ð a f o I b. III 6. Föstudaginn 24. marzmánaðar. I§?6. f ö r n G u n n 1 a u g s s o n er liðinn. Flestum mun kunnugt, að hin síðustu árin var að kalla mátti ekki eptir nema skarið af iifi þessa mikla manns. Að kvöldi hius 17. þ.m.slokknaði það, af lítilfjörlegum lasleik. Björn Gunnlaugsson fæddist að Tann- stöðum við Hrútafjörð 28. sept. 1788. Foreldrar hans hjetu Gunnlaugur MagnÚ8Sonl, einstakur hugvitsmaður og smiður, og Ólöf Bjarnardóttir, og munu þau síðan hafa flutzt búferlum austur á Vatnsnes, því að þar er Gunn- laugs smiðs jafnan getið. Björn, er miður þótti til bændavinnu fallinn, var settur til bóknáms, fyrst hjá Gtsla presti Magnússyni að Tjörn á Vatnsnesi og síðan hjá Halldóri prófasti Ámundasyni að Melstað, og þaðan var hann útskrif- aður af Geir biskupi Vídalín árið 1808. |>á var ófriður sem mestur í útlönd- um, eins og kunhugt er orðið, og ekki hugsandi til utanferða hjeðan af landi fyrir námsmenn. Björn varð því, eins og aðrir fleiri á þeim óaldarárum, að bíða betri tíma. Er oss það ókunnugt, er á daga hans dreif þau árin, frá 1808 til 1817, nema þetta tvennt: að hann vildi verða kapellan hjá síra Sæmundi Hólm, presti að Helgafelli, en Espólín segir:1 að Birni hafi verið ráðið frá þvf, «með því hann sjálfur var nær annars hugar um alit nema mælinga- fræði ;•> ög, að hann náði víðkynningu þeirra Scheels og Frísaks, löitenanta, er þá störfuðu hjer að strandamæling- um, og varð honum það til mikils góðs, því að bæði veittu þeir honum leið- beiningu í þeirri mennt, er allur hans hugur hneigðist að, og gáfu honum bækur þar að lútandi. Má hafa það að marki, að Björn hafi eitthvað lesið og eitthvað lært þau árin, að sama haust- ið, sem hann sigldi til Kaupmanna- hafnar, 1817, og tók hið fyrsta lær- dómspróf á háskólanum (examen arti- um), leysti hann spurningu þá, er há- skólinn setti þeim til úrlausnar, er mælingafræði stunda, og fekk hinn fyr* irheitna gullpening að verðlaunum. Mun þetta, að vjer ætlum, eindæmi við háskólann, að nokkur vinni þar til slíkra verðlauna sömu dagana, sem hann er að ganga undir hið fyrsta eða inn- tökupróf skólans. Árið eplir vann Björn verðlaunapening háskólans af nýju. Af þessu fjekk hann orð á sig, og mun það hafa dregið tii þess, að hann yarð aðstoðarmaður Schumachers, hins nafn- kunna stjörnumeistara, við mælingar- störf hans (Gradmaaling)' suður á Holt- setalandi, og gekk það í tvö ár. Þessu 1) Árbækur Espólíns 9. hefti, bls. 133. 2) Árbækur Espólíns 10. hefti, 62. kap. næst varð Björn kennari við Bessa- staðaskóla 14. maí 1822, og hjelt því embætti meðan skóli var á Bessastöð- um, og sömuleiðis eptir að skólinn fluttist til Reykjavíkur 1846, þangað til Dr. Hallgr. Scheving sagði af sjer yf- irkennaraembætti 1850; varð Björn þá yfirkennari skólans og var það til 1862, er hann fekk lausn frá embætti og lifði við eflirlaun upp frá því. Meðan hann gegndi embætti við Bessastaðaskóla, bjó hann í Sviðholti og kvongaðist þar, 1. Ragnheiði Bjarna- dóttur, ekkju Jóns adjunkts Jónssonar, sem fórst með póstskipi undir Svörtu- loptum 1817. þeirra sonur var Bjarni rektor. En dóttir þeirra Bjarnar Gunn- laugssonar og Ragnheiðar var frú Olöf, kona Jens rektors Sigurðssonar. 2. Guðlaugu Aradóttur, ekkju þórðar stú- dents Bjarnasonar. þeirra dóttir var frú Sezelja Thorberg. En þeim Birni og Guðlaugu varð eigi barna auðið, er á legg kæmust. Fyrri konu sína missti Björn árið 1834, en hina síðari ár- ið 1873 það mátti telja lán hans, að bann eignaðist þær afbragðskonur, sem hann átti. Hann þurfti eigi um annað að hugsa en vísindin og sitt embætti, en þær höfðu áhyggjur bús og barna. Bæði sökum þessa og svo hins, að hann var mikill starfsmaður, þá liggur mikið og margt eptir hann. Fyrst má telja ritlinga þá, er frá hans hendi hafa komið, t. a. m. boðs- rit Bessastaðaskóla. 1, Nokkrar ein- faldar reglur til að útreikna tunglsins gang, á íslenzku og latínu, Viðey 1828 í 4°; 2, De mensura Islandice, á dönsku og latínu, Viðey 1834 í 8°; 3, Töflur yfir sólarinnar sýnilega gang á íslandi, Viðey 1836, 4°; 4, Njóla, eður einföld skoðun himinsins o. s. frv., Viðey 1842, og gefin út aptur í Reykjavík 1853; 5. Leiðarvísir til að þekkja stjörn- ur, fyrri og síðari- partur, prentaður 1844 og 1845. þá er «Tölvísin•>, sem hann ritaði og bókmenntafjelagið gaf út 1865. Það er mikið rit, og þó ekki nema helmingur þess prentaður; hitt er til í handriti og er eign fjelagsins. þessutan samdi hann ýmsar smágreinir um sitt hvað, er lesa má ( tímaritum vorum, þjóðólfi, Islendingi, og ef til vill víðar. En þar næst má telja hans mikla verk: Uppdrátt Íslands. Á þv( starfi byrjaði hann árið 1831, eptir tilmælum bókmenntafjelagsins, fyrst eingöngu á þess kostnað, en síðan styrkti stjórnin. Verkið var mikið og vandasamt, en launin lítil, og óhætt að fulfyrða, að enginn nema Björn hefði ekizt það á hendur fyrir svo lítið. Haun ferðaðist á sumrin, tók fyrir stærri eða minni 21 kafla landsins, mældi þá í krók og kring og gjörði uppdrætti yfir, þegar hann var kominn heim og hafði tómstundir til, og hjelt því starfi fram þangað til sumarið 1843, að hann hafði yfirfarið landið, eins og hann segir í brjefi til bókmenntaljelagsdeildarinnar ( Iíaup- mannahöfn, dagsettu ( Sviðholti 10. febr. 1844: «Nú er eg þá loksins búinn að yfir fara allt landið, eins og kostur er á, þó sumstaðar sje ekki svo vel skoðað sem skyldi; en það mundi kosta óþolandi tlmalengd og pen- inga útlát fyrir fjelagið, að láta skoða hvert einstakt fjall, þar sem þau standa mjög þjett saman, álíkt og hús í stórum og þjettbyggðum borgum*. Þó telur hann sig — í brjefinu — fús- an til að skoða Vatnajökul, ef fjelagið vilji; en af því mun eigi hafa orðið. Landsuppdrættir þessir voru síðan steinprentaðir, eins og kunnugt er, og hafa þeir flutt frægðarorð Bjarnar út um allan hinn menntaða heim. í sum- ar sem leið fjekk bókmenntafjelagið heiðurspening frá París fyrir þenna lands-uppdrátt. Um Heklug06lð 1845 samdi hann ritgjörð, og sendi hana (að oss minnir) vísindafjelaginu í Kaupmannahöfn. Sömuleiðis ritaði hanB eitthvað um eld þann, er brann fyrir Reykjanesi 1831. Og það mun án efa vera margt fleira, er hann hefir samið, þó oss sje það að svo stöddu ókunnugt. Það er eigi ólíklegt, að til sjeu einhver Ijóðmæli eptir hann óprentuð, því að hann var skáld, og það einkennilegt og merki- legt, eins og sum erindi í «NjóIu» sýna, og vorvísan ( Klausturpóstinum 1823, er þetta er upphaf að. «Inn- dælt er nú komið vor, af því heylóan dýrð guði raddfögur sýogur» o. s. frv. Hann varði öllum sínum stundum í þjónustu vísindanna, hafinn yfir and- streymi, stlmabrak og smámuni dag- legs lífs. Hann vissi tíðum ekkert af þvl, er í kringum hann gjörðist, og þarf það eigi að undra, því að hugur ’ hans var þá annaðhvort í langferð út um himingeiminn og ( fjelagi mpð Herschel, Arago og Struve, eða hann sökti sjer ofan ( djúp heimspekinnar og skygndist þar um, er Leibnitz, Kant og Fichte höfðu á undan farið. Ef nokkur má nefnast spekingur að viti af íslendingum á seinni tímum, þá er það Björn Gunnlaugsson. Spekings-nafnið er veglegt, því verður eigi neitað, en þá fyrst fær það sína sönnu þýðingu, ef að sá, sem það ber, elskar Guð af hug og hjarta. Hin óbrigðulu sannindi: «Ótti drottins er upphaf vizkunnar», er sá grundvðllur, sem vjer ætlum að þessi sjaldgæfi maður hafi byggt á allt sitt ráðlag. Hann var svo handgengínn

x

Ísafold

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Ísafold
https://timarit.is/publication/315

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.