Morgunblaðið - 13.10.2005, Blaðsíða 6

eru mér það sem jóga eða golf er öðrum og þá geri ég ekki lítið úr jóga eða
golfi, en hvorugt er fyrir mig.
Ég skrifa margt sem öðrum kemur ekki við, en er nægilega gott til end-
urlausnar fyrir mig.“
– Hvaða munur er á því að vera borgarstjóri og forsætisráðherra?
„Einfaldast væri að segja, að borgarstjórinn er valdamaður, en forsætisráð-
herrann áhrifamaður.
Borgarstjórinn tekur sínar endanlegu ákvarðanir, sem lúta að fram-
kvæmdum og skipulagi, svo dæmi séu nefnd.
Forsætisráðherra getur einnig verið nokkur valdamaður, en ekki aðeins
áhrifamaður, ef hann stendur sterkt í sínum flokki, þingflokki og ríkisstjórn og
nýtur eftirtektar og álits fólksins í landinu. Forsætisráðherrann situr ofarlega
við tindinn, eða á tindinum sjálfum, þaðan sem hann hefur yfirsýn og hann
getur haft áhrif á gang mála, en ákvarðanirnar sjálfar taka fagráðherrarnir
hver í sínum málaflokki. Mér hafa verið eignaðar annarra manna ákvarðanir í
stórum stíl og hef látið það gott heita.
Eftir á að hyggja get ég sagt að borgarmálastarfið og borgarstjórastarfið gáfu
rík tækifæri til þess að kynnast fólki og nálgast það meðan verkefnin í forsæt-
isráðuneytinu eru meira afstrakt.
Bæði Gunnar Thoroddsen og Geir Hallgrímsson sögðu við mig að ég skyldi
vera borgarstjóri sem allra lengst, því eftir á myndi ég telja þann tíma minn
bezta í pólitíkinni.“
– Hefur það gengið eftir?
„Mér leið vel í borgarstjórn. En mér leið ekki síður vel í ríkisstjórn.“
– Afskipti þín af því hver yrði eftirmaður þinn á borgarstjórastóli mæltust
misjafnlega fyrir.
„Já. Enda ekki nema von! Ég hafði sagt við mína félaga, að ég vildi ekki
hafa afskipti af vali þeirra á mínum eftirmanni. En þeim tókst ekki að leiða
það til lyktar. Mál stóðu járn í járn. Atkvæðagreiðslu eftir atkvæðagreiðslu
stóðu Árni Sigfússon og Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson uppi með jafnmörg at-
kvæði. Og það sem helzt hann varast vann varð þá að koma yfir hann, því fé-
lagar mínir báðu mig um að höggva á hnútinn. Ég taldi ekki ráðlegt að velja
annan hvorn; Árna eða Vilhjálm, og gerði því tillögu um Markús Örn Ant-
onsson, en ég hafði trú á því að hans reynsla myndi duga vel.
Eftir á að hyggja var ekki rétt að ég tæki þessa ákvörðun. Borgarfulltrúarnir
töldu sig þrátt fyrir allt ekki bera ábyrgð á valinu á Markúsi og það veikti hans
stöðu.“
– Hafðir þú afskipti af því að Árni Sigfússon tók við borgarstjóraembættinu
af Markúsi Erni?
„Markús Örn kom til mín þegar tiltölulega skammt var eftir af kjör-
tímabilinu og sagðist telja það flokknum til heilla að hann drægi sig í hlé. Ég
tók því ekki vel fyrst í stað, en þegar ég skynjaði að þessi ákvörðun var mjög
þroskuð í huga Markúsar, þegar hann kom til mín, vildi ég ekki leggjast gegn
henni. Mig minnir að ég hafi sagt eitthvað á þá leið, að þú skiptir ekki um
hross í miðri á, en þegar hrossið vill alls ekki yfir ána verða menn að skipta
um reiðskjóta.
Það var hugmynd Markúsar að fá Árna Sigfússon í borgarstjórastólinn.
Hann taldi hann eiga mestan stuðning í borgarstjórnarflokknum, sem ég var
nú ennþá meðlimur í, þegar þarna var komið sögu.
En meirihlutinn tapaðist. Og það held ég að hafi ekki verið gott fyrir borg-
ina.“
– Finnst þér nú lag til þess að vinna borgina aftur?
„Ég vona að það takist.
Þetta meirihlutasamstarf, sem nú er, er komið í þrot. Menn hafa kostað öllu
til að láta samstarfið líta vel út á yfirborðinu og ýtt vandanum á undan sér og
safnað skuldum í það óendanlega.
Þegar ég hætti sem borgarstjóri voru skuldir borgarinnar 2 milljarðar á
sama virði og þeir 70 milljarðar, sem borgin skuldar nú. Og það gerist á sama
tíma og tekjur borgarinnar stóraukast. Þetta er alveg með ólíkindum!
Mér er sagt að það þýði ekkert að tala til fólks með svona talnadæmum. En
ég held að fólk sé ekki eins einfalt og menn vilja vera láta. Fólk finnur líka að
borgin er miklu veikari en hún var áður.“
Fram gegn formanninum
Þegar dró að landsfundi Sjálfstæðisflokksins 1989 lýsti Davíð áhuga sínum
á varaformannsembætti flokksins. Friðrik Sophusson, sem gegndi því, dró sig
þá í hlé og var Davíð kosinn varaformaður. Tveimur árum síðar bauð Davíð sig
fram gegn formanni flokksins, Þorsteini Pálssyni. Af hverju?
„Ég studdi Þorstein til formennsku í flokknum1983, en ég man hvað mér
brá, þegar hann lýsti því yfir strax kvöldið eftir formannskjörið að hann myndi
ekki sækjast eftir setu í ríkisstjórninni, sem Sjálfstæðisflokkurinn átti aðild
að. Það kostaði að mínu mati alls konar vandræðagang og vitleysur.
Svo urðu Albertsmálin flokknum erfið og þegar Þorsteinn hafði tekið að sér
forsætið í þriggja flokka ríkisstjórn, þá sprengdu samstarfsmennirnir hana í
beinni sjónvarpsútsendingu og Sjálfstæðisflokknum var fleygt á dyr. Ég var
sannfærður um að allur þessi aðdragandi yrði til þess, að hvernig sem næstu
kosningar færu, þá myndu menn ekki treysta sér, með réttu eða röngu, til þess
að sitja í stjórn undir forsæti Þorsteins. Sjálfstæðisflokkurinn var í miklum
hremmingum sem mér fundust algjörlega óþolandi fyrir stærsta flokk lands-
ins. Á endanum ákvað ég að bjóða mig fram gegn Þorsteini. Ég sagði honum
frá þessu tveimur mánuðum fyrir landsfund, en ég veit ekki hvort hann tók
það alvarlega. Síðan sögðu sameiginlegir vinir okkar honum frá mínum hug í
þessum efnum. Þegar svo til kom bar það allt mjög hratt að. Ég tilkynnti um
framboð mitt 25. febrúar. Allir landsfundarfulltrúar höfðu þá verið valdir
þannig að ekkert stríð varð í flokksfélögunum. Svo var kosið 10. marz. Þetta
var ekki eins og hjá Samfylkingunni þar sem menn berjast um formennskuna
mánuðum saman.
Auk þessa sem ég hef sagt er á það að líta að það hafði verið langur og góð-
ur vinskapur með okkur Þorsteini, við þekkzt frá blautu barnsbeini og átt
bernskudaga saman á Selfossi. En mér fannst ég ekki geta horft upp á þá
stöðu sem Sjálfstæðisflokkurinn var kominn í. Þetta var ekki létt fyrir mig,
ekki fyrir neinn og ekki flokksmenn heldur, en mörgum þótti miður að standa
frammi fyrir því að gera upp á milli formanns síns og varaformanns með þess-
um hætti. Og það var ljóst, að ef ég tapaði, þá var minn pólitíski ferill á enda.
Ég lagði því allt mitt undir.“
Styrmir Gunnarsson, ritstjóri Morgunblaðsins, segir í kafla um Davíð Odds-
son í bókinni um forsætisráðherra Íslands, að kvöld eitt veturinn 1991 hafi
ritstjórar Morgunblaðsins átt langan fund með Davíð um framboð hans gegn
Þorsteini. Segir Styrmir að annar ritstjóranna hafi gengið hart að Davíð, sem
sagði: Þú mátt ekki ganga svona hart að mér. Ég er miklu viðkvæmari fyrir
þessu sjálfur en þið kannski haldið.
–Hefur jafnazt á með ykkur Þorsteini?
„Við höfum ekki átt erfitt með að vinna saman. Hann sat í ríkisstjórn hjá
mér í átta ár og allt vinsamlegt þar.
En hlutirnir eru ekki eins og þeir voru. Það sem brast þarna hefur aldrei
gróið.“
–Ertu enn jafnsannfærður um ágæti þessa framboðs þíns?
„Mér finnst sagan hafa sýnt að það var nauðsynleg aðgerð. Og ekki hafa
flokkssystkin mín látið mig gjalda þess hvernig ég nálgaðist embættið, því ég
hef jafnan hlotið góða kosningu á landsfundum síðan.“
–Hvað tók svo við hjá nýjum formanni?
„Fljótlega eftir að ég tók við formennsku Sjálfstæðisflokksins fórum við
hjónin á kyrrðardaga í Skálholti. Þar bjuggum við við frið og hátíðleika á föst-
unni undir stjórn Sigurbjörns Einarssonar biskups. Þetta var mjög eft-
irminnilegur tími og góð hugmynd hjá konu minni að koma okkur þangað. Ég
öðlaðist hugarró eftir átökin í flokknum og formannskosningarnar og gat snúið
mér að alþingiskosningunum sem framundan voru. Við máttum ekki mæla á
þessum kyrrðardögum, ekki einu sinni tala hvort við annað! Maður brosti bara
til hinna og sagði ekki orð. Við stóðum þetta af okkur og reynslan af kyrrð-
ardögunum var bæði ríkuleg og dýrmæt.“
Snör handtök og stuttir sáttmálar
–Hvernig var nýjum formanni Sjálfstæðisflokksins tekið í kosningabarátt-
unni?
„Þetta var harður kosningaslagur. Andstæðingar mínir gerðu talsvert út á
það að aðkoma mín að formennskunni sýndi að ég væri bæði yfirgangssamur
og óbilgjarn.“
–Ertu það?
„Ég tel mig hvorugt. Á hinn bóginn veigra ég mér ekki við því að taka þær
ákvarðanir sem nauðsynlegar eru og tek þá áhættu, sem því fylgir.
Og sjálfur tel ég mig vera sæmilegan mann til málamiðlana. En þú getur
ekki verið góður málamiðlari nema menn viti að þú sért tilbúinn til þess að
taka slaginn, ef með þarf. Sumir menn eru búnir að semja við sjálfan sig þegar
þeir koma að samningaborðinu og eiga enga stöðu. Ég hef aldrei nálgast hlut-
ina þannig.
Ég væri ekki búinn að vinna með 29 ráðherrum og eiga vináttu þeirra allra,
ef ég væri yfirgangssamur og óbilgjarn.“
–Svo fórstu beint í forsætisráðherrann!
„Já. Flokkurinn fékk allgóða kosningu 1991 og svo hófust stjórnarmynd-
unarþreifingar. Stjórnarmyndunarfyrirkomulag hafði fram að þessu verið með
svokallaðri „rakarastofuaðferð“; næsti gjörið svo vel! Þegar ég fékk umboðið
hafði ég gert það upp við mig, að stjórnarmyndunarviðræður upp á gamla mát-
ann hefðu gengið sér til húðar. Ég vildi hafa snör handtök og stuttan stjórn-
arsáttmála. Langir stjórnarsáttmálar finnst mér vísbending um að menn treysti
ekki hver öðrum. Það er eins og í Hollywood, þegar leikararnir gifta sig og
setja í samning ákvæði eftir ákvæði um viðurlög við hinu og þessu; framhjá-
Ragnar í Smára heimsóttur í sumarbústað hans. Borgarstjórinn heilsar heimsleiðtogum í Höfða; Reagan og Gorbachev.
6 ÆVI OG STÖRF / DAVÍÐ ODDSSON 13. OKTÓBER 2005