Lesbók Morgunblaðsins - 11.01.1997, Page 15

Lesbók Morgunblaðsins - 11.01.1997, Page 15
LÁRUS Pálsson sem Celestin í Nitouche, 1940. SOFFÍA Guðlaugsdóttir sem frú Beate í Reikningsskilunum, 1936. Þrír af stofnendum félagsins voru þá enn á lífi: Friðfinnur Guðjónsson, Gunnþórunn Halldórsdóttir og Brynjólfur Þorláksson, en þau voru þá ásamt Eufemiu Waage kjörnir heiðursfélagar. Hátíðasýningar í tilefni af- mælisins voru síðan á þremur völdum og vel þekktum verkum: Nýársnóttinni, Fialla- Eyvindi og Gullna hliðinu. Ári síðar var svo haldið í leikför með Gullna hliðið til Finn- lands, en aðalræðismaður íslands í Finn- landi, Erik Juuranto, annaðist ekki aðeins leikförina á sinn kostnað úti í Finnlandi, heldur greiddi hann leikurunum dagpeninga. Hér heima hafði verið talið að þessi för yrði einungis til skammar, segir Brynjólfur, en svo fór þó að opinber styrkur fékkst. Sýnt var fyrir troðfullu húsi fjórum sinnum og undirtektir urðu geysigóðar. Á 51. leikári sínu veturinn 1947-48 sýndi Leikfélagið m.a. Eftirlitsmanninn eftir Gogol og var Haraldur Björnsson þá leikstjóri. Lár- us Pálsson leikstýrði aftur á móti Hamlet Danaprins, sem kom á fjalirnar í mai 1949, og Gullna hliðið var sýnt um haustið. En nú voru menn með hugann við nýtt Þjóðleikhús og allt á fullu við undirbúninginn að opnun þess. Frá því og tímamótunum sem þá urðu í starfi Leikfélgs Reykjavíkur segir nánar í viðtali við Steindór Hjörleifsson. Heimildir: Sveinn Einarsson: Leikhúsió vió Tjörn- ina. Ólafur Jónsson: Karlar eins og óg. Endur- minningar Brynjólfs Jóhannessonar. Njöróur P. Njaróvík: Só svarti senuþjófur. Ævisaga Harald- ar Björnssonar. Poul Reumert: Anna Borg- End- urminningar. Arin 1920-1950 Nokkrir þekktustu leikarar LR SOFFÍA GUÐLAUGSDÓTTIR var ein af þeim sem settu svip á Iðnó fyrr á árum og hún hélt tryggð við Leikfélagið eftir að Þjóðleikkhúsið var stofnað. Það er talið hafa verið með Frökin Júlíu árið 1924 að Soffía sýndi fyrst hvað í henni bjó, en hún varð með aldri og þroska svipmikil og sterk leikkona og það kom í hennar hlut að túlka mjög ástríðumikl- ar og skapheitar konur. Þar á meðal voru Steinunn í Galdra-Lofti 1933, Halla í Fjalla-Eyvindi 1940 og Helga matróna Magnúsdóttir í Skálholti. Soffía varð ekki langlíf, hún lézt fyrir aldur fram 1948. ARNDÍS BJÖRNSDÓTTIR kom fram á sjónarsviðið fímm árum á eftir Soffíu; það var 1922. Þegar hún kvaddi sviðið 43 árum síðar var hún „grand old lady“ hins íslenzka leikhúss, virt og dáð. Verk- efni hennar urðu annarskonar en Soffíu; Arndísi hentaði betur móðurhlutverkið sem hún túlkaði með hlýju og styrk, en var jafnframt full af gáska og gaman- semi. Fullum blóma er talið að Arndís nái 1940 með kerlingunni í Gullna hlið- inu, í hlutverki Ingu í Orðinu, Móðurinn- ar í Loganum helga og Ásu í Pétri Gaut. Arndís var ein þeirra sem réðist til Þjóð- leikhússins við opnun þess. ÞÓRA BORG er af sömu kynslóð og Soffía og Arndís; leikferill hennar hófst 1927 og hún varð á fáum árum ein þeirra leikkvenna sem hvað mest hvíldi á. Af eftirminnilegum hlutverkum hennar má nefna Guðnýju í Lénharði fógeta, Way- land hjúkrunarkonu í Loganum helga og frú Cliveden—Banks í Á útleið. Eftir áratug í Þjóðleikhúsinu kom Þóra aftur til starfa hjá Leikfélaginu og lék þá m.a. Maríu Jósefu í Húsi Bernörðu Alba og Júlíönu Tesman í Heddu Gabler. Þór'a var dóttir Stefaníu Guðmundsdóttur leik- konu. ALDA MÖLLER var f ædd 1912 og var komin á sviðið í Iðnó 1922. Sem leikkona þótti hún fullmótuð um ogeftir 1940 og lék þá við góðan orðstýr meðal margra annarra hlutverka Bergljótu í Brim- hljóði, Graziu í Dauðinn nýtur lifsins, Theu Elvsted í Heddu Gabler, þá græn- klæddu í Pétri Gaut og Nóru í Brúðu- heimilinu. Enn varð mannskaði í röðum Leikfélagsleikara. Nýkomin úr fyrstu utanlandsför Leikfélagsins 1948, fékk hún lungnabólgu og dó, þá aðeins 36 ára. REGÍNA ÞÓRÐARDÓTTIR var menntuð úr leiklistarskóla Konunglega leikhússins í Kaupmannahöfn. Alkomin heim með hinni frægu Petsamo-ferð 1940, varð hún Leikfélaginu að góðu liði á næsta ára- tugnum. Eftirtektarverðustu hlutverk hennar eru talin hafa verið jómfrú Ragn- heiður í Skálholti, Steinunn í Galdra- Lofti og Geirþrúður drottning í Hamlet. Eftir áratug í Þjóðleikhúsinu kom Regína aftur til starfa í Iðnó sem „grande dame“ síns gamla leikhúss. Hún þótti hógvær listakona, sem skorti þó hvorki skap né persónuleika og var með afbrigðum næm á hin fínni blæbrigði sálarlífsins. AURÓRA HALLDÓRSDÓTTIR lék fyrst með L.R. 1939 og varð á tímabili helzti krafturinn í revíum Fjalakattarins. En eftir 1950 lék hún margvísleg skapgerð- arhlutverk hjá Leikfélaginu, t.d. Mer- jólfs-Mörtu í Önnu Pétursdóttur, móður- ina í Pi-pa-ki, Bertu í Heddu Gabler og Eugenie í Tangó. NÍNA SVEINSDÓTTIR var önnur leik- kona sem þótti liðtæk í revíurn, gaman- leikjum og alþýðuleikjum. Hjá Leikfélag- inu er hennar minnst fyrir leik hennar í Túskildingsóperunni, í Kjarnorku og kvenhylli og Pókók. EMELÍA JÓNASDÓTTIR var sú þriðja sem kom við sögu í revíunum og naut hún eins og Nína og Auróra mikillar al- menningshylli. En Emelía reyndist líka hafa burði til að takast á við alvarlegri verkefni, bæði hjá L.R. og í Þjóðleikhús- inu. INGA ÞÓRÐARDÓTTIR lék fyrst hjá L.R. á 5. áratugnum, t.d. titilhlutverkið í Tondeleyo. Hún varð ein af aðalleikkon- um Þjóðleikhússins við opnun þess, en eftir 1965 starfaði hún aftur í Iðnó og lék þá m.a. Þuríði í Sjóleiðinni til Bagdad, Ponciu í Húsi Bernörðu Alba, Staða- Gunnu í Manni og konu og Hnallþóru í Kristnihaldi undir Jökli. Hún þótti svip- mikil leikkona og sterk. INDRIÐIWAAGE kom fyrst fram hjá Leikfélaginu 1923. Klemens Jónsson fjallar sérstaklega um hann í þessu blaði og skal hér vísað til þess. HARALDUR Á. SIGURÐSSON félagi Indriða kom fyrst fram sama ár, en hafði annarskonar hæfíleika, nefnilega þá að geta látið alla fara að hlæja um leið og hann birtist. Um 25 ára skeið var hann einn vinsælasti skopleikari okkar. BRYNJÓLFUR JÓHANNESSON getur talizt einskonar táknmynd Leikfélagsins; hann er sá leikari sem flestum kemur fyrst í hug þegar litið er aftur í tímann. Leikferill Brynjólfs hófst 1916 vestur á ísafirði, en hlutverk hans urðu alls um 200. Hann átti manna auðveldast með að bregða sér í allra kvikinda líki; var jafvígur á að túlka engil og djöful. í gamni og alvöru hefur Brynjólfur verið kallaður „þjóðleikari íslendinga" og í því sambandi minnast leikhúsgestir í Iðnó hans í í hlutverki Jóns bónda í Gullna hliðinu, séra Sigvalda í Manni og konu, Ógautans í Dansinum í Hruna, og Jóna- tans skipstjóra í Hart í bak. GESTUR PÁLSSON þótti á sínum yngri árum kjörinn til að leika glæsimenni og elskhuga, en með tímanum náði hann þroska til að fást við veigamikil skap- gerðarhlutverk. Þar á meðal eru Ejlert Lövborg í Heddu Gabler, Jónas blindi í Jónsmessudraumni á fátækraheimilinu og Claudius í Hamlet. Gestur réðist til Þjóðleikhússins en eins og fleiri sneri hann aftur til síns gamla leikhúss við Tjörnina; lék þá prófessorinn í Vanja frænda og gamla manninn í Sjóleiðinni til Bagdad. Gestur var fæddur 1904 og lézt 1969. VALUR GÍSLASON kom til liðs við Leikfélagið í Þrettándakvöldi 1926 og sagði Laufey kona hans, að það hafí eig- inlega verið fyrirtilviljun. Valur fór hægt af stað en sígandi lukka er bezt og leikhúsmenn segja að hann hafí í rauninni verið vaxandi leikari allt til þess síðasta. En það var ekki fyrr en um og eftir 1940 að verulega fór að kveða að honum og lék hann t.d. Jörgen Tesman í Heddu Gabler, Mikkel Borgen eldri í Orðinu, Nat Miller í Ég man þá tíð. En 1949 réðist Valur til Þjóðleikhúss- ins og vann suma sína stærstu leiksigra þar. HARALDUR BJÖRNSSON kom fyrst fram á leiksviði á Akureyri, en fór síðan í leiklistarnám til Kaupmannahafnar og tók fyrstur Islendinga próf í leiklist ásamt Önnu Borg. I endurminningabók sinni, Sá svarti senuþjófur, segir hann sig hafa verið litinn hornauga vegna þessa og oft virðist hafa komið til árekstra milli hans og leikhúsanna. Frumraun Haraldar hjá Leikfélagi Reykjavíkur var í Villiöndinni, sem átti erfitt flugtak og lýsir hann því á öðrum stað í blaðinu. Haraldur varð atkvæða- mikill leikhúsmaður og ásamt Indriða Waage sá sem oftast tók að sér leik- stjórn. Af eftirminnilegum hlutverkum Haraldar má nefna Lénharð fógeta í samnefndu leikriti, Arnes í Fjalla- Eyvindi og Jón Marteinsson í Islands- klukkunni. Sérstaklega þótti hann á heimavelli i klassískum hlutverkum svo sem Shylock í Kaupmanninum í Fen- eyjum, Volpone borgarstjóra í Eftirlits- manninum og Póloníusi í Hamlet. „I hlut- verk eins og þessi átti hann kraft og skap, seiðmagn eða safa eða óstýrilæti,“ segir Sveinn Einarsson í fyrrnefndi bók. ÞORSTEINN Ö. STEPHENSEN kom fyrst fram hjá Leikfélaginu 1930, þá í Þremur skálkum. Hann sneri sér síðan að leiknámi í Kaupmannahöfn og lék næst JeppaáFjalli 1934. Það erþó ekki fyrr en 10 árum síðar að hann skip- ar sér í fremstu röð með leik sínum í hlutverki Brynjólfs biskups í Skálholti. Samt var hann ekki enn búinn að sýna hvað í honum bjó; það kom ekki í ljós fyrr en uppúr 1950, þegar hann er orð- inn fullmótaður skapgerðarleikari og þótti þá sjálfkjörinn til að túlka hugsjón- menn og vitmenn. Meðal margra eftir- minnilegra hlutverka Þorsteins eru Ro- bert Belford í Marmara, Jean Valjean í Vesalingunum, Lenni í Músum og mönn- um, Crocker-Harris í Browningþýðing- unni og pressarinn í Dúfnaveizlunni. ALFREÐ ANDRÉSSON kom fram á sama tíma og Þorsteinn. Hann varð þjóð- kunnur og dáður gamanleikari og löng- um mikill gleðigjafi í revíum. Hjá Leikfé- laginu lék hann 40 hlutverk og mörg þeirra eftirminnileg þó þau væru ekki stór. Hann lék m.a. Hallvarð Hallsson í Manni og konu og Kristján búðarmann í Pilti og stúlku, en frægasta hlutverk hans í sígildum gleðileikjum var Hles- takov í Eftirlitsmanninum. Alfreð var fæddur 1908 og lézt fyrir aldur fram 1955. VALDEMAR HELGASON kom til liðs við Leikfélagið 1931, en fæddur var hann 1904. Hann varð ágætur fulltrúi hinnar „íslenzku hefðar“ í hlutverkum eins og Jóni sterka í Skugga-Sveini og Hjálmari tudda í Manni og konu. Valde- mar var einn þeirra sem fór um tíma til liðs við Þjóðleikhúsið, en hvarf afturtil Leikfélagsins. JÓN AÐILS yngri er fæddur 1913. Um tveggja áratuga skeið var hann einn af máttarstólpum Leikfélagsins. Minnis- stæðastur er hann sem Pétur skraddari í Orðinu, Weston í Tondeleyo og seinna á leikferlinum, eftir viðkomu í Þjóðleik- húsinu, sem oddvitinn í Drottins dýrðar koppalogni, Teirasias, blindi spámaður- inn í Antígónu og Tot í Það er kominn gestur. ÆVAR R. KVARAN lék fyrst með Leikfélaginu 1938, en síðan sneri hann sér að leik- og söngnámi við Konunglegu leikakademíuna í London. Hann lék ungu mennina, elskhugana og glæsimennin, en var síðan einn af þeim sem gekk í þjónustu Þjóðleikhússins. LÁRUS PÁLSSON hefur verið talinn með okkar snjöllustu listamönnum á leik- sviði og auk þess sá sem mótaði listræna stefnu Leikfélagsins á tímabili. Hann er fæddur 1914 og nam leiklist við Konung- lega leikhúsið í Kaupmannahöfn og starf- aði síðan þar. Af eftirminnilegum hlut- verkum Lárusar má nefna Celestin í Nitouche, Óvininn í Gullna hliðinu, Jó- hannes í Orðinu, Pétur Gaut og Hamlet í samnefndum leikritum. Lárus lézt árið 1968. GUÐBJÖRG ÞORBJARNARDÓTTIR varð um skeið ein af þeim leikkonum L.R. sem hvað mest mæddi á. Hennar er t.d. minnst í hlutverki prinsessunnar í Pi-pa-ki, í hlutverki hjúkrunarkonunnar í Segðu steininum og þingmannsfrúar- innar í Kjarnorku og kvenhylli. Hún réð- ist síðan til Þjóðleikhússins. ERNA SIGURLEIFSDÓTHR sló í gegn í Pi-pa-ki og fylgdi sigri sínum eftir í hlutverkum eins og Genevru lang- don í Djúpt liggja rætur, Fantine í Vesal- ingunum, og konu Curleys í Músum og mönnum. Erna fluttist síðan af landi brott. Kr. LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 11. JANÚAR 1997 1 5

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.