Lesbók Morgunblaðsins - 11.01.1997, Side 3

Lesbók Morgunblaðsins - 11.01.1997, Side 3
LESBÖK MORGLMBLAÐSEVS - MI\\I\(./IISIII! 2. TÖLUBLAÐ - 72. ÁRGANGUR TÓMAS GUÐMUNDSSON EFNI Leiklist í Reykjavík á 19. öld byggðist framan af á því sem skólapiltar léku. Síðar hófu leik- hópar að sýna í stórhýsinu Glasgow, í Klúbbnum, Breiðfjörðsleikhúsi og Góð- templarahúsinu. Allt var það undanfari Leikfélags Reykjavíkur. Fagra veröld hét önnur ljóðabók borgarskáldsins Tóm- asar Guðmundssonar og naut hún geysi- legra vinsælda meðal almennings. I dag verður frumsýndur nýr samnefndur söng- leikur í Borgarleikhúsinu eftir Karl Ag- úst Úlfsson og Gunnar Reyni Sveinsson sem byggður er á ljóðum þessarar bókar. Leikfélag Reykjavíkur kemur til sögunnar. í tilefni 100 ára afmælis Leikfélagsins er rakin stofnun þess, helztu leikarar félagsins og verkefnin fyrstu 25 árin í Iðnó. Ennfremur er rakið timabilið 1920-50. Tímamótin um 1950 og næstu áratugir. I samtali við Steindór Hjörleifsson leikara er farið yfir þessi ár, sem margir telja blómaskeið fé- lagsins, einkum 1963-80. Forsíóumyndin er af leikkonunum Þóru Sigurðardóttur og Stefaníu Guðmundsdóttur ó fyrstu sýningu Leikfélags Reykjavíkur 18. desember 1897. ÁVARP THALÍU við hátíðasýningu Leikfélags Reykjavíkur 12. janúar, 1947 - Brot - J Ég hverf tilyðarglöð og klökk í kvöld og kveð til fylgdar gömul hugþekk minni, sem rétta yður hönd um hálfa öld. Hér hittast þeir, er luku vegferð sinni og fyrstir gerðust draums míns dýra hirð og drengilegast unnu mínum heimi. En þó að árin hverfí í hljóða firð, í hjarta mínu þeirra nöfn ég geymi. Því seinast allra þögnin vefst um þá, er þegnrétt vinna sér í ríki mínu. Þar hrindir dómi dauðans listin há. Þar deyr ei neinn, sem fórnar lífí sínu. Svo vítt ég fór um veröld tíma og rúms, úr viðjum marga bundna hugsjón leysti. Ég orti líf í auðnir gleymsku og húms og upp frá dauðum týnda kynslóð reisti. I spegli mínum öldin sjálf sig sá. Ég seildist bak við örlög guða og manna. En hvar sem vegur listar minnar lá, ég leitaði þess hijáða, fagra og sanna. Og hræsnin vék úr vegi fyrir mér, en voldug ríki musteri sfn hlóðu til dýrðar mér. Þau hrundu þar og hér. í hjarta fólksins byggðust þau, er stóðu. Tómas Guðmundsson, 1901-1983, var frá Efri-Brú í Grimsnesi en átti heima í Reykjavík frá því hann fór í skóla og hefur af öðrum skáldum fremur verið útnefndur sem borgarskáld enda unni hann borginni, borgarlífinu og ástsæl- um götum eins og Austurstræti og kvað því lof, ekki síður en náttúrunni. VAGGA ÍSLENSKRAR LEIKLISTAR RABB NEMMA á öldinni tók fólk víða um land að setja upp leik- sýningar við ákaflega frum- stæð skilyrði. Samkomuhús voru fá og fæst þeirra hent- uðu fyrir sjónleikahald. En áhugann skorti ekki og menn léku í baðstofum, fiskhúsum eða vöruhúsum ef annað betra húsrými bauðst ekki. í sjálfum höfuðstaðnum hófust leiksýningar fyrir almenning á síðari hluta 19. aldarinnar og undir aldamótin voru það einkum tveir leikhópar sem létu að sér kveða. Annarsvegar var hópur leikhúsáhugamanna sem hélt uppi leiksýningum í Góðtemplara- húsinu, sem stóð við Vonarstræti, og hinsveg- ar hópur sem lék í Breiðíjörðshúsi, öðru nafni Fjalakettinum, við Aðalstræti. Þessirtveir leikhópar runnu síðan saman og stofnuðu í sameiningu Leikfélag Reykjavíkur. Stofnfundurinn var haldinn 11. janúar 1897, með 19 stofnfélögum. Nokkru áður höfðu iðnðarmenn í Reykjavík bundist sam- tökum um að reisa veglegt samkomuhús við norðurenda Tjarnarinnar. Fyrsta frumsýning félagsins fór fram þann 18. desember 1897, en sú leikstarfsemi sem í kjölfarið sigldi tók brátt að bera ávöxt. Uppúr aldamótum óx Leikfélaginu ásmegin og verkefnaval þess tók miklum breytingum, úr dönskum söngvaleikum í raunsæisleg leik- rit þess tíma. Félagið öðlaðist líka aukið álit og virðingu og hlaut nokkurn fjárhagsstuðn- ing sern Alþingi og Bæjarstjórn Reykjavíkur veittu. Á fjalirnar komust öndvegisverk eins og leikrit Ibsens og Holbergs og brátt kom að því að íslensk leikrit voru sett upp, m.a. eftir Matthías Jochumson, Jóhann Siguijóns- son, Kamban, o.fl. Frá fyrstu tíð, eða allt til 1963, fékk það fólk sem vann hjá Leikfélaginu sáralítil laun eða jafnvel engin. Því voru langflestir starfs- menn LR bundnir við önnur störf og höfðu leiklistina sem áhugastarf. Alit að einu óx starfsemi Leikfélagsins smám saman fiskur um hrygg og braut sér leið inn á ný svið. Þannig má rekja upphaf söngleikjasýninga á íslensku og óperuflutnings til Leikfélags Reykjavíkur. Og sama má segja um íslenska listdansinn. Hann hófst hjá Leikfélagi Reykjavíkur. Án starfsemi LR hefði Þjóðleik- húsið aldrei orðið að veruleika. Og víða um land væri fátæklegra um að litast í leikhús- menningu ef Leikfélags Reykjavíkur hefði ekki notið við. Leiklist í útvarpi á sín upptök í starfsemi félagsins. Með sanni má því segja að Leikfélag Reykjavíkur hafi verið vagga íslenskrar leiklistar. Þegar kom að þeim mikilsverða áfanga í íslensku leikhúslífi að Þjóðleikhúsið hæfi starfsemi, dró heldur betur til tíðinda hjá LR. Hinn 1. nóvember 1949 voru 14 af helstu leikurum félagsins fastráðnir hjá Þjóðleikhús- inu. Þeirra á meðal allir þrír þáverandi leik- stjórar félagsins. Slík blóðtaka var að vonum alvarlegt áfail fyrir félagið og munaði minnstu að þá legðist það niður. En fyrir röggsemi, dugnað og bjarsýni framsýnna manna tókst að rétta félagið við og sigla því ígegrmm umrótið og vantrú ýmissa manna. Á sama tíma gekk til liðs við félagið öflugur hópur yngri karla og kvenna, og það hélt áfram á vegferð sinni til nýrra sigurvinninga á listabrautinni. Merk tímamót urðu á ferli Leikfélagsins árið 1963, þegar ákveðið var í borgarstjóra- tíð Geirs Hallgrímssonar, að efla svo fjár- hagslegan stuðning borgarinnar við LR að unnt reyndist að fastráða 7 leikara, og ári síðar nokkra aðra nauðsynlegustu starfs- menn félagsins. Þar með var grunnurinn lagður að því að gera LR að atvinnuleik- húsi. Og í hönd fór blómlegt leikhússtarf á vegum félagsins. Stöðugt bættust nýir lista- menn í hóp félagsmanna og fjárhagsstuðn- ingur Borgarinnar jókst ár frá ári í takt við fjölgun verkefna. Loks kom að því að langþráður draumur Leikfélagsins rættist, þegar það flutti starf- semi sína úr Iðnó í október 1989, í hið nýja glæsilega Borgarleikhús. Fyrstu skóflustung- una að húsinu tók Birgir ísleifur Gunnars- son, þáverandi borgarstjóri, í október 1976. Byggingu hússins miðaði vel tvö fyrstu árin, en það var fyrst fyrir atorku og dug Davíðs Oddssonar, þáverandi borgarstjóra, sem verulegur skriður komst á smíði hússins. Það var stór stund í sögu LR þegar Borgarleik- húsið var vígt þann 21. október. 1989, sem líða mun velunnurum LR seint úr minni. Að sjálfsögðu urðu það mikil umskipti fyrir leikara og annað starfsfólk félagsins að flytja úr öllum þrengslunum í gamla Iðnó og heíja leiksýningar við gjörbreyttar að- stæður í Borgarleikhúsinu. Nú þurfti að fjölga starfsfólki umtalsvert, sem óhjákvæmi- lega leiddi til aukins rekstrarkostnaðar. Sú regla hafði gilti frá 1963 til 1990 að miða ijárhagsstuðning Reykjavíkurborgar við LR við fjölda stöðugilda fastráðins starfsfólks félagsins ár hvert, að meðtöldum launatengd- um gjöldum. Þeim hafði fjölgað smám saman frá 1963 úr 7 stöðugildum í 42 stöðugildi 1988. Þegar byggingarframkvæmdir hófust 1976 gerði Leikfélagið áætlun um hver fjöldi stöðugilda þyrfti að vera hjá félaginu þegar starfsemi þess væri að fullu flutt í Borgarleik- húsið. Samkvæmt þeirri áætlun var talið að tvöfalda þyrfti fjölda stöðugilda úr 42 í 84 a.m.k.og þar á ofan bættist kostnaður við fasteignarekstur sjálfs Borgarleikhússins. Ef fjárhagsstuðningur Borgarinnar ykist í sam- ræmi við þessa áætlun var talið að félagið gæti haldið uppi þeirri menningarlegu leik- hússtarfsemi sem ásættanleg væri. Þetta myndi þýða að beint fjárframlag Borgarinnar þyrfti að vera nú a.m.k. um 170 millj.kr. þar með talinn kostnaður við rekstur og viðhald sjálfs hússins. Því miður hefur raunin lúnsvegar orðið sú að fjárhagsstuðningur Borgarinnar hefur lít- ið vaxið á undanförnum árum eða frá því að Davíð Oddsson lét af starfi borgarstjóra. Samkvæmt fjárhagsáætlun Reykjavíkur- borgar 1997 er fjárhagsstuðningur Borgar- innar við LR kr. 135 miljónir króna. Staðan er því sú að stjórnvöld virðast ekki hafa átt- að sig á að við það að Leikfélagið flutti úr gamla Iðnó í margfalt stærra Borgarleikhús þarf auðvitað verulega aukið rekstrarfé ef nýta á húsið í samræmi við þá miklu mögu- leika sem þetta stóra hús veitir. Til samanburðar má benda á að nærri lætur að Þjóðleikhúsið hafi til umráða upp undir þrefalt meira fjármagn frá stjórnvöld- um en LR fær í sinn hlut. Það er því aug- ljóst að samkeppnisstaða Leikfélags Reykja- víkur gagnvart t.d. Þjóðleikhúsinu er ákaf- lega erfið svo að ekki sé meira sagt. Það eru hinsvegar gerðar miklar kröfur til Leikfélagsins eins og eðlilegt er. Fólk ætlast til að það sýni í Borgarleikhúsinu leik- list sem uppfyllir ítrustu kröfur um listrænan flutning og verkefnaval. Aukinn fjárhagsst- uðningur ræður að sjálfsögðu ekki úrslitum um listrænan flutning en þó verður ekki fram hjá því litið að fjárskortur félagsins undanfar- in nokkur ár hefur dregið slæman dilk á eftir sér og félagið mætt ýmis konar and- streymi umfram allt af þeim sökum. Það gefur augaleið að fjárskortur dregur úr áræði og veldur því að ekki er verjandi fyrir félag- ið að ráðast í flutning eins margra verka og þó einkum veigameiri verka eins og hugur félagsmanna stendur frekast til. En væntanlega rætist úr fyrir Leikfélagi Reykjavíkur - þessari elstu menningarstofn- un Reykjavíkur - á aldarafmælisári félags- ins. Það hefur oft á hundrað ára ferli sínum þurft að glíma við ærna erfiðleika og hefur ávallt sigrast á þeim. Svo mun einnig verða nú með samstilltu átaki félagsmanna sjálfra og þeim listræna metnaði sem knúið hefur félagið áfram á hundrað ára sigurbraut. Ein af menningarborgum Evrópu hlýtur að standa þétt að baki menningarlegu Borg- arleikhúsi. BALDVIN TRYGGVASON LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 1 1. JANÚAR 1997 3

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.