Lesbók Morgunblaðsins - 21.12.1996, Blaðsíða 3
LESBðK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR
50. tölublað - 71. árgangur
EFNI
Að ætla
sér hið ómögulega.
Gunnar Stefánsson
skrifar um Gunnar
Gunnarsson skáld.
Reykjavíkurmyndir
Haralds Erikson. Eftir Gísla Sigurðsson.
Frá Sórey til Síðu.
Saga gömlu altaristöflunnar í Prestbakka-
kirkju. Eftir Sigurjón Einarsson.
Ég þagði en
hjartað brann. Um Jóhannes L. L. Jóhann-
esson. Eftir Gils Guðmundsson.
Ave María.
Siglaugur Brynleifsson skrifar í tilefni
bókar um Maríu guðsmóður.
Alexanderplatz.
Smásaga eftir Indriða G. Þorsteinsson.
Skrafað og þingað
með skáldum. Grein eftir Thor
Vilhjálmsson.
Þingeyrakirkja.
Grein og myndir. Eftir Björn Hróarsson.
Villiöndin
í uppfærslu Þjóðleikhússins.
Verðlaunamyndagáta,
verðlaunakrossgáta og
margt fleira.
ÞORSTEINN ERLINGSSON
JÓLAVÍSA
Til Helga PjeturssonOr 1902
/ æsku var mart á annan hátt,
og allir á nýju kjólunum;
í musterum álfa og manna kátt
og messað á öllum stólunum.
Þó nú sje af einglum orðið fátt
og álfamir burt úr hólunum,
þá gleður það enn að gefa smátt
að gamni sínu á Jólunum.
JÓL
- brot -
Nei, jeg vil lifa litlu Jólin mín
við Ijósið það, sem skín úr bamsins augum.
Mjer finst þar inn svo frítt og bjart að sjá,
að friðarboðið gæti þángað ratað,
og enn þar minni heit og þögul þrá
á þúsund ára bróðurríki glatað.
Þar vefst úr geislum vonarbjarmi skær
sem veslings kalda jörðin eigi’ að hlýna;
jeg sje þar eins og sumar færast nær,
jeg sje þar friðarkonúngs stjörnu skína.
Þorsteinn Erlingsson, 1858-1914, var frá Hliðarendakoti í Fljótshlíá og varð á
sinni tíð eitt af vinsælustu skáldum þjóðarinnar. Hann var mótaður af róman-
tísku stefnunnií bókmenntum, en að lífsskoðun var hann jafnaðarmaður og deildi
óvægilega á auðvald, félagslegan ójöfnuð og trúarofsteeki.
Forsíðumyndin er úr Þingeyrakirkju. Ljósm.:Björn Hróarsson.
ÞVERSTÆÐUR
Á JÓLUM
RABB
ÍMARNIR breytast og menn-
irnir með og hvaðeina sem
við tökum okkur fyrir hendur
frá ári til árs tekur einnig
breytingum. Jólin þar á með-
al eins og allt annað. Uppá
síðkastið hafa þau þróast á
þann veg að ekki fellur það
öllum í geð. Áherzlan á hverskonar sölu-
mennsku er orðin svo yfirþyrmandi löngu
fyrir jól, að mörgum finnst áreiðanlega
léttir þegar þessu linnir. Úr því kominn
er nóvember taka að flæða innúr dyrunum
hjá okkur litprentaðir bæklingar og hvers-
kyns auglýsingar fyrir utan allt það sem
birtist í dagblöðunum. Á kvöldin er hringt
og boðnar bækur eða tónlist á hljómdisk-
um. Ég hef samúð með fólkinu sem tekur
að sér slíka sölumennsku til þess að afla
sér tekna; þetta er áreiðanlega ekki
skemmtilegt verk og oft fær þetta fólk
skammir eða skellt er á það símanum.
Eins og við mátti búast hefur það ekki
stoðað þótt biskupinn beindi þeim orðum
til landsmanna í fyrrra að gæta hófs í því
að teygja jólaauglýsingar ogjólalögjafn-
vel fram í nóvember. Tilhneigingin er sú
að með hveiju árinu færist þetta framar;
bráðum verður allur nóvember undirlagð-
ur.
Kosturinn við þetta er sá, að það kann
að lífga uppá skammdegið sem mörgum
þykir ákaflega þrúgandi. Gallinn er hins-
vegar sá, að jólin missa með einhverjum
hætti marks. Þegar loksins kemur að þeim,
er lítið hægt að gera sérstaklega til hátíða-
brigða annað en að opna jólapakkana. Hér
í þéttbýlinu eru að minnsta kosti sífellt
fleiri og fleiri búnir að borða íburðarmikinn
jólamat í veitingahúsunum; svo fjölbreytt-
an og gómsætan að kannski fellur jólamat-
urinn heima í skuggann.
Einhverntíma um miðjan nóvember
glumdu jólalög og jafnvel jólasálmar í
hátölurum Kringlunnar og ég spurði af-
greiðslustúlkur í Búnaðarbankanum, hvort
þetta væri ekki dásamlegt. En þær hristu
bara mæðulega sín fögru höfuð ogvar
greinilega ekkert um þetta gefið. Á að-
ventukvöldi í Vídalínskirkju í Garðabæ
átti að fara að syngja Heims um ból, en
sóknarpresturinn, séra Bragi Friðriksson,
stöðvaði þann söng áður en hann hófst
og bað um að annað yrði sungið; það
væri venja í hans kirkju að Heims um ból
væri ekki sungið fyrr en á jólum. Mér
fannst þetta mynduglega og vel gert hjá
séra Braga.
Jólin eru orðin að þverstæðu hjá okkur
og ugglaust flestum vestrænum, kristnum
þjóðum, vegna þess að kjarni þeirra er
einfaldleiki. Sjálfur innsti kjarni þeirra er
fæðing barns við svo fátæklegar aðstæður
að barnið varð að leggja í jötu. Mikil ró-
semi fylgir þessari helgimynd; nánast al-
ger þögn. Við sjáum fyrir okkur sindrandi
stjörnur yfir fjárhúsinu ájólanótt, en
umfram allt ríkir kyrrð. Hvernig í veröld-
inni stendur á því, að við minnumst þessa
atburðar með sem allra mestum gaura-
gangi og látum? Jafnvel umferðin í höfuð-
staðnum verður stórhættuleg því allir eru
að flýta sér og það vill verða lítið um
kristilega þolinmæði um umburðarlyndi
þegar svo stendur á.
Samt finnst okkur ágætt að rifja upp
sögur af jólahaldi í tíð langafa og
langömmu, sem gátu næsta lítið gert á
nútíma mælikvarða til hátíðabrigða. Að
vísu stendur gott hangikjöt alltaf fyrir
sínu, en að öðru leyti er hætt við því að
okkur þætti jólamaturinn þeirra hvorki
mjög fjölbreyttur né girnilegur. Mörg ís-
lenzk skáld hafa vikið að fábreyttu en
góðu jólahaldi í sínum föðurhúsum. Um
jólin á bernskuheimili sínu vestur á Pat-
reksfirði hefur Jón úr Vör ort svo:
Jól,
kertaljós í bláum fjarska,
bak við ár,
æskuminning um fegurð.
Stígéghreinn upp úrbala
á eldhúsgólfinu,
signdur afþreyttri móður,
færður í nýja skyitu.
Jól,
fagnaðaitár
fátæks barns-
í alkunnu kvæði sínu um jólin 1891,
slær Matthías Jochumsson á svipaðan
streng: Keitin brunnu bjartílágum snúð/
bræður íjórir áttu ljósin prúð.
Jafnvel nokkur kerti voru nóg til þess
að endurminningin um jólin varð dýrleg.
Kerti og spil voru fyrr á árum hefðbundin
jólagjöf á efnalitlum heimilum. Er það
ekki eftirtektarvert núna, að öll þessi birta
frá þúsundum ljósapera í öllum regnbog-
ans litum, verður að öllum líkindum ekki
til þess að skáldin setjist niður og yrki um
jólin 1996. Allt skrautið og gauragangur-
inn virðist ekki verða yrkisefni á sama
hátt og kyrrð og fábreytni jólanna voru
áður. Nú eru skáldin ef til vill að hugsa
um hvernig bækurnar standa sig í jóla-
bókaflóðinu og eitt ungt skáld hefur brugð-
izt við sviptingunum á markaðnum með
því að yrkja Bónusljóð, sem fást við kass-
ann fyrir lítið.
Ekki er við okkur ein að sakast um að
jólin hafa orðið að þverstæðu við atburðinn
sem er tilefni þeirra. Sú þverstæða ríkir
víða. Jafnvel seint á miðöldum má sjá, að
myndlistarmenn sem voru þá oft í vinnu
hjá kirkjunni við að mála fæðingaratburð-
inn meðal annars, eru farnir að mála fög-
ur húsakynni og jafnvel hallir á Betlehem-
svöllum. Stundum eru María og Jesúbarn-
ið sett inn í ríkmannlegt, evrópískt um-
hverfi, og kirkjan virðist hafa samþykkt
það þannig.
Þótt Betlehem sé ekki stór bær, hefur
umhverfi fæðingar Jesúbarnsins verið
eyðilagt og að koma þangað og sjá staðinn
með eigin augum urðu mér einungis von-
brigði. Þar sem menn telja að fjárhúsið á
Betlehemsvöllum hafi staðið fyrir tæpum
2000 árum, hefur verið byggð risastór
steinkirkja. Ekki getur hún talizt fögur
og verður að ganga inn um lágar dyr.
Ástæðan er sú, að óvinir kristninnar áttu
það til að koma ríðandi inn með alvæpni;
þetta er blóði drifinn staður að fomu og
nýju. í Fæðingarkirkjunni eru steingólfin
slitin undan fótum pílagríma sem sífellt
streyma þangað. Skrautið í kirkjunni og
umhverfis staðinn þar sem menn telja að
jatan hafi verið, er reyndar verk fyrri alda.
Eins og margt annað sem tengist fæðingu
Jesúbarnsins, er það í engu samræmi við
þann atburð, eftir því sem guðspjöllin lýsa
honum.
Gleðileg jól
GÍSLI SIGURÐSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 21. DESEMBER 1996 3