Lesbók Morgunblaðsins - 12.10.1996, Blaðsíða 9
FYRIR UM tveimur áratugum var
málverkinu vart hugað líf á Ís-
landi. Var það einfaldlega talið
hafa gengið sér til húðar. Ekki voru
þó allir listmálarar reiðubúnir að
leggja árar í bát og var ungur
maður, Helgi Þorgils Friðjónsson,
einn þeirra. í upphafi blés reyndar
ekki byrlega fyrir Helga er íslenskir gagnrýnend-
ur létu aurslettumar ganga yfir verk hans og
árið 1980 var hann meðal annars sagður hafa
málað síðasta málverkið sem gert yrði, hvorki
meira né minna. Fljótlega rofaði þó til og mál-
verkið reis upp frá dauðum. í dag hefur útför-
inni ekki einungis verið slegið á frest heldur lít-
ur út fyrir að henni hafi beinlínis verið aflýst.
Vafalaust mun Helgi færa þessi mál og önnur
í tal á Sjónþingi sem hefst í Gerðubergi á morg-
un, sunnudag, kl. 14. Spyrlar verða Ólafur Gísla-
son gagnrýnandi og Þorri Hringsson myndlistar-
maður en umsjón hefur Hannes Sigurðsson list-
fræðingur með höndum. Líkt og áður verður
Sjónþingi Helga fylgt úr hlaði með tveimur sýn-
ingum. A fyrstu og annarri hæð Gerðubergs
verður að finna verk frá undanförnum tveimur
áratugum, sem ætlað er að draga fram helstu
línumar í þróun iistsköpunar Helga, og að Sjón-
þinginu loknu verður opnuð sýning á nýjum
verkum á Sjónarhóli við Hverfisgötu. Báðum
sýningunum lýkur 10. nóvember næstkomandi.
Helgi Þorgils Friðjónsson er fæddur í Reykja-
vík árið 1953 og ólst þar upp til þrettán ára
aldurs er fjölskylda hans fluttist til Stykkishólms
og síðar Búðardals. Sneri hann þó aftur til að
taka landspróf í höfuðborginni, auk þess sem
hann sat eitt ár á skólabekk í Verzlunarskóla
íslands. Að því búnu lá leið Helga í Myndlista-
og handíðaskóla íslands, þar sem hann skráði
sig í fijálsa myndlistardeild, sem síðar hlaut
nafnið deild í mótun. Var hún fámenn en góð-
menn, að sögn Helga, en hann hafi þó yfirleitt
róið einn á báti, í þeim skilningi að hann hafi
verið eini fylgismaður málverksins í hópnum.
Eftir þessa grunnmenntun í myndlist hélt
Helgi til Hollands í framhaldsnám árið 1976,
þar sem hann hélt áfram að þróa máiverkið
næstu þijú árin, jafnvel þótt því væri vart hug-
að líf. „Eitt af mínum fyrstu verkum var að ein-
falda málverkið mikið, auk þess sem ég fór að
vinna gegn hinu akademíska málverki og þessum
sjálfkrafa lausnum sem ég var aldrei sáttur við.
FLUG. Olía á striga. 1996.
BREYTINGAR ERU EKKI EÐLILEGAR
NEMA ÞÆR TAKI LANGAN TÍMA
Ég kynntist líka fjölmörgum nýjum straumum
og varð sennilega, án þess að gera mér grein
fyrir því, hluti af hefðinni sem var að skapast
á þessum tíma,“ segir listamaðurinn og vísar til
nýja málverksins.
Olíumálverkið seint drepiá
Helgi segir að frásagnarþátturinn hafí ávallt
fylgt sér — ein mynd leiði af annarri. Fyrir þær
sakir hafi hann mikið unnið með teikningar,
skissur, sem hann byggi málverkin, einkum þau
smærri, síðan á. „Ég hef ekki hlotið neina mennt-
un sem málari en lærði hins vegar heilmikið í
teikningu á sínum tíma.“ Þá kveðst listamaður-
inn snemma hafa hænst að olíuiitum. „Olíumál-
verkið verður seint drepið enda er sögulegur
grunnur þess svo sterkur. Síðan er alltaf gott
að geta staðsett sig einhvers staðar."
A öndverðum níunda áratugnum segir Helgi
að farið hafi að gæta meiri formfestu í mál-
verki hans. Smám saman hafi það orðið þéttara
enda þoli enginn endalaust að vera með „under-
statement“, eins og hann tekur til orða. Þróunin
hafi því verið eðlileg.
Stærsta skrefíð á ferlinum kveðst Helgi síðan
hafa stigið á árunum 1983-1986. Þá hafí hann
fundið sig knúinn til að fara að nota þekkingu
sína sem myndlistarmaður i auknum mæli —
fyrir vikið hafí myndmálið tekið breytingum.
„Þessi breyting tók hins vegar tíma enda eru
breytingar ekki eðlilegar nema þær taki langan
tíma. Það er eitthvað að hjá listamanni sem get-
ur hoppað áreynslulaust á milli staða.“
Á þessum tíma fór landslagið að skríða inn í
málverk Helga, svo gripið sé til orða Hannesar
Sigurðssonar, eða um líkt leyti og landslagsmál-
verkið fékk uppreisn æru. Fígúran hefur hins
vegar löngum verið miðlæg í verkum listamanns-
ins enda er hann þeirrar skoðunar að maðurinn
myndi andrúmsloftið hveiju sinni. Uppruni henn-
ar virðist á hinn bóginn vera óljós en listamaður-
inn fullyrðir að áhrifín komi úr ýmsum áttum,
ekki síst frá ítalska málaranum Chirico.
í þessu samhengi talar Hannes um „módemísk-
an hrærigraut" — fígúrurnar eigi í senn rætur
að rekja til evrópskra tuttugustu aldar skop-
Sjónþing Helga Þorgils Friójónssonar veróur haldió í
Geróubergi ó morgun en þó hefjast jgfnframt tvær sýn-
ingar ó verkum hans, í Geróubergi og ó Sjónarhóli.
ORRI PÁLL ORMARSSQN fylgdist meó undirbúningi fyrir
sjónþingió, þar sem Helgi mun mióla af reynslu sinni sem
mólari, rithöfundur og eigandi gallerís.
mynda og fornegypskra teikninga. Kveðst Þorri
Hringsson greina fomegypska guðinn Set, sem
var með hundshöfuð, á myndum eftir Helga, sem
kannast að vísu ekki við að hafa haft hann í
huga við gerð umræddra mynda.
Þegar tengsl manns og náttúm ber á góma
kveðst Helgi yfirleitt hugsa myndimar lagsettar
í upphafí — fígúran sé ekki í samhengi við náttúr-
una. Hver hlutur hafi síðan tilvísun í sitt hvern
staðinn í myndlistarsögunni. Þegar hér er komið
sögu vill Þorri líkja Helga við Kjarval, sem mar-
goft hafí málað fígúmr inn á landslagsmyndir.
Ákveóinn realismi
I huga margra hefur Helgi á sér súrrealískan
blæ sem listmálari. Þykir honum það hins vegar
skjóta skökku við. „Það kann að hljóma undar-
lega en ég hef alltaf viljað hafa ákveðinn real-
isma í mínum verkum enda hef ég ekki talið
mig geta bætt einhveiju við súrrealismann. Ég
tel mig einfaldlega vera að slá ósköp venjulegum
hlutum inn á mynd. Þetta verður þó hver og
einn að túlka á sinn hátt.“
Helgi er einn af fáum íslenskum myndlistar-
mönnum, sem tekist hefur að hasla sér völl á
alþjóðavettvangi en hann hefur um skeið sýnt
verk sitt á hvað í Svíþjóð, Þýskalandi, Bandaríkj-
unum, Hollandi, Spáni, Tékklandi og Ítalíu, þar
sem hann tilheyrir galleríi Toselli í Mílanó.
Það voru einkasýningar í Zúrich og Malmö
árið 1984 sem ruddu brautina. „Ég hafði tekið
þátt í nokkrum samsýningum áður en þetta
voru fyrstu einkasýningar mínar erlendis," segir
Helgi. „Fengu þær góða dóma og til þess að
gera mikla umfjöllun og síðan hefur þetta undið
upp á sig.“
Hannes segir að samskipti Helga við útlönd
hafí leitt hann inn í fremstu herbúðir fígúr-
atífska málverksins, sem verið hafi eitt af and-
svörum listaheimsins við langvarandi síbylju
naumhyggjunnar og því pólitíska og samfélags-
lega lystarstoli sem hún hafi valdið. „Sú skoðun
mínímalistartna að minna væri betra tók upp
úr níunda áratugnum að víkja fyrir mun barokk-
legri þankagangi og var Helgi einn af stofnend-
um hinnar alþjóðlegu hreyfingar maxímalism-
ans. Hann hefur einnig verið ósínkur á að deila
samböndum sínum með landsmönnum. Margir
af höfuðpaurum nýja málverksins, jafnt krýndir
sem ókrýndir, hafa sýnt hér á landi fyrir hans
tilstilli en árið 1980 opnaði Helgi gallerí Gang
á heimili sínu og er óhætt að segja að gustað
hafí hressilega um það allar götur síðan.“
Meðan Helgi var að geta, sér gott orð erlend-
is var ekki farið að taka mark á honum hér
heima, eins og Þorri kemst að orði, og Helgi
tekur sjálfur upp þráðinn. „Það var einnþá ein-
hver hundur í mönnum. Þeir fóru í það minnsta
mjög varlega.“
Hannnes útskýrir þetta nánar: „Fyrstu verk
Helga voru mörg hver unnin i eins konar mót-
mælaskyni við hið snurfusaða handverk afstrakt-
kynslóðarinnar. Leikandi hugmyndaspuni, þar
sem allt getur fléttast saman, var látinn stjórna
framsetningarmátanum. Því er heldur ekki að
leyna að mörgum innansveitar gagnrýnandanum
þótti hér full flausturslega að verki staðið.“
Umsjónarmaðurinn og spyrlarnir eru á einu
máli um að Helgi hafí brotið ísinn hér á landi
á sýningu á Kjarvalsstöðum 1987. Þá hafi kveð-
ið við nýjan tón í umfjöllun um list hans. Frá
og með sýningu á sama stað 1989 hafí hann
síðan skipað veglegan sess.
Að sögn Hannesar hafa verk Helga orðið æ
fágaðri og persónulegri í seinni tíð um leið og
framleiðni hans hafi dregist saman. „Yfir goð-
sögulegum heimi verkanna hvílir einhver upphaf-
in tilvistarleg helgi þar sem ójarðneskar mann-
verur og vængjuð furðudýr líða makindalega um
dulspekilegt, rammíslenskt umhverfí sitt. Það
má eiginlega segja að Helgi dragi upp trúverð-
uga mynd af útópíunni en grafi undan henni
um leið, sem bendir til þess að list hans verði
ekki metin út frá einhveijum algildum forsend-
um.“ '
Að öllu þessu sögðu er ekki úr vegi að ljúka
þessari umfjöllun um Helga Þorgils Friðjónsson
með því að leita álits spyrlanna, sem svo vel
þekkja til listamannsins, um stöðu hans á þessum
tímapunkti? ^
Að mati Ólafs Gíslasonar hefur Helgi hleypt
nýju blóði í íslenska myndlist. Hann hafi þurft
að byija frá grunni, málverkið hafi verið í kreppu
þegar hann kom fram á sjónarsviðið, en hafi
út frá afar persónulegum forsendum náð að
skapa málverk sem sé í senn flókið og margbrot-
ið, auk þess að hafa hinar ýmsu tilvisanir í lista-
söguna og samtímann. Málverk Helga standist
með öðrum orðum þá kröfu að segja okkur eitt-
hvað nýtt.
Þorri Hringsson tekur í sama streng: „Sér-
staða Helga felst í myndmálinu og inntakinu en
ekki síður þeirri staðreynd að þróunin í list hans
hefur verið ákaflega skemmtileg, eðlileg og af-
slöppuð. Það verður því gaman að fylgjast með
framhaldinu því þetta Sjónþing er enginn enda-
punktur — því fer fjarri. Síðan má ekki gleyma
því að Helgi hefur ekki einungis hleypt nýjum
straumum inn í íslenska myndlist með málverk-
urn sínum heldur jafnframt sem kennari og eig-
andi gallerís. Hann er eiginlega orðinn hálfgerð-
ur gúrú.“
_
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 12. OKTÓBER 1996 9