Lesbók Morgunblaðsins - 29.05.1993, Side 3
11 @ E jg E jm Jt L. A Æ JL x’it S
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjór-
ar: Matthías Johannessen, Styrmir Gunn-
arsson. Ritstjórnarfulltr.: Gísli Sigurðs-
son. Ritstjórn: Kringlunni 1, Sími691100.
Ijósm.Lesbók/RAX
Sr. Friörik
Friðriksson var landskunnur æskulýðsleiðtxigi og nú
minnist Þórarinn Björnsson hans vegna þess að 125
ár eru liðin á þessu ári frá fæðingu sr. Friðriks. í
greininni er fyrst og fremst fjallað um þátttöku sr.
Friðriks í ýmisskonar félagsstarfsemi eftir að hann
kom heim frá Danmörku.
Kristján Rask og Ebenezer Henderson dvöldu sam-
tímis á íslandi 1813-15 og báðir höfðu mikla þýð-
ingu fyrir íslenzkt menningarlíf. Þeir kynntust en
um nána vináttu var aldrei að ræða og hvor sinnti
sínu. Gáfur sínar og áhugamál notuðu þeir báðir
óspart í þágu íslendinga. Greinina skrifar Felix ólafs-
son, prestur í Danmörku.
Forsíöan
í nútíma skúlptúr er náttúran sjálf, eða brot af
henni, notuð sem efniviður ef því er að skipta. Það
hefur Grímur Marinó Steindórsson, myndhöggvari,
gert í verki sem nýlega var á sýningu í Perlunni
og heitir Veðrun. Úr náttúrunnar ríki hefur Grímur
Marinó flutt holóttan og veðraðan sandstein vestan
úr ísafjarðardjúpi og hér er hann notaður í skúlptúr
ásamt með spegilgljáandi stáli. Fyrr í þessm mán-
uði var afhjúpað verk eftir Grím Marinó norður í
Hrútafirði til minningar um landpóstana.
Falliö
er heiti á grein eftir Ólaf Sigurðsson lækni á Akur-
eyri og fjallar um harmsögulegt efni, fallið, sem
lengi hefur orðið skáldum yrkisefni. Hinir sígildu
harmleikir bókmenntanna snúast um fallið og orsak-
ir þess.
JÓN ARASON
Ljúflingsdilla
- brot -
Sofi, sofi sonur minn. Sefur selur í sjó, svanur á báru, már í hólmi, manngi þig svæfir, þorskur í djúpi. Sofðu, eg ann þér. - Nú hef eg svæfðan son þinn, kona, Ijúfling okkar í litlu bragði, alinn til elli, allan í hvílu. HeiII hann veri, en hálfan á eg.
Kýr á bási, kálfur I garða, hjörtur á heiði, en í hafi fiskur, mús undir steini, maðkur í jörðu ormur í urðu. Sofðu, eg ann þér. HeiII hann vakni og horskur í mörgu, ör og auðugur, almannavinur gjarn góðra verka, guðs fulltrúi, hóglyndur við hvern og hollur veslingum.
Bjór hjá vötnum, í björgum skarfur, refur í hreysi, reyr í tjörnum, álft á ísi, önd í bökkum, otur í gljúfrum. Sofðu, eg ann þér. Skurðhagur við skip og skjóti manna bezt, upp fari að eikum, þar er aldin glymur, tafls fulltrúi, tamur. hörpusláttur, vakur á velli, vinur höfðingja.
Selur á flúðum, en í sundi murta, björn í híði með breiða hramma, vargur í viði, en í vatni gedda, áll í iðu. Sofðu, eg ann þér. Ljúfur, heill, leiður illmennum, svinnur um saktal, sýn bókamál, réttur í skyldum, ríkmennum þekktur. Ger gagn, ef þú mátt, grönnum þínum.
Jón Arason (1484-1550) var síðasti kaþólski biskupinn á Hólum og höggvinn í Skálholti ásamt sonufn sínum eins og flestir íslendingar vita, enda er sagt að allir nútíma islendingar séu af honum komnir. Jón þótti harðdrægur maður, en hefur líklega verið Ijúfur maður und- ir brynjunni eins og þessi barnagæla gefur hugmynd um.
Hvers vegna er heim-
urinn svona vondur?
Heilög kirkja kennir okk-
ur að maðurinn sé
skapaður góður en
erfðasyndin hafi spillt
honum. Hann hafi í
árdaga brotið gegn
vilja Guðs og valið að
gera það sem honum
var bannað. Þar með hafi hann rofíð vináttu-
sambandið við Guð og leitt þannig yfír sig
og afkomendur sína þau öriög að glata þegn-
rétti í Guðsríki. Ekki eru honum þó öll sund
lokuð þótt svo illa færi. Kaþólska kirkjan
kennir að hann geti iðrast og fengið fyrir-
gefningu og þann veg komið á sambandinu
við Guð á ný. Samkvæmt lútherskri kenn-
ingu getur maðurinn ekkert aðhafst sér til
bjargar, það er Guð einn sem getur miskunn-
að sig yfir hann og reist hann upp til lífs
í Guðsríki. Ég vona að mér, leikmanninum,
hafi ekki mistekist um of að gera grein
fyrir þessum kenningum.
Menn kunna að spyrja hvað komi höf-
undi þessara orða til að skrifa um annað
eins og þetta, í heimshluta þar sem kristnar
kenningar séu á hröðu undanhaldi. Því er
til að svara að heimurinn með allri sinni
villimennsku, grimmd og glæpum gefur til-
efni til þess. Það er ekki nóg að segja að
heimurinn sé nú einu sinni svona, það hlýt-
ur að vera til einhver skýring á því hvers
vegna hann er svona.
Er skýringin kannske sú að heimurinn
þróist svona, hið sterka sigrist á hinu veika
og sá eigi að sigra sem sterkari er? Að
miskunnsemi sé aðeins veikleiki og hindri
eðlilega þróun, að hið veika og ófullkomna
eigi að troðast undir og hverfa?
Hinn grimmi heimur sem nú blasir hvar-
vetna við okkur styður sannarlega þær hug-
myndir að miskunnsemi og kærieika sé of-
aukið í mannlífínu. Fólk sem þykist vera
kristið fremur slíka glæpi að þá sem frétta
af þeim hryllir við. Hvað slíkt fólk snertir
getum við ekki komist að annarri niðurstöðu
en þeirri að kenningar Krists hafí aldrei náð
inn úr hornhúðinni á því. Kristur varði sig
ekki einu sinni sjálfur þegar hann var dreg-
inn út í dauðann og sagði kærleiksboðorðið
vera æðst allra boðorða en þeir sem kalla
sig fylgjendur hans láta sem þeir hafí ekk-
ert af því heyrt og myrða og pynda með-
bræður sína eins og það sé æðsta köllun
þeirra í lífinu. Og þetta gerist í heimi sem
sparar ekkert til þess að viðhalda lífi sem
í rauninni er lokið, treina líftóruna í gamal-
mennum sem ekkert þrá heitar en losna frá
þjáningum sínum og væru löngu dáin ef
vísindalegar tilfæringar nútímans hefðu
ekki komið til. Fyrir vísindamann er senni-
lega fróðlegt að sjá, hversu lengi er hægt
að viðhalda lífsneistanum, en mannúðlegt
er það ekki.
Grimmdin og miskunnarleysið er auðvitað
það sem verður að vera í augum þess sem
lítur á yfírdrottnun hins sterka sem hið
æskilega, þar er stefnt að hinni mestu full-
komnun hins efnislega og hið veika gerir
ekki annað en flækjast fyrir og vera til
óþæginda. Og fyrir þessu standa á okkar
dögum menn sem lásu í æsku sögumar um
miskunnsama Samveijann og bersyndugu
konuna. Við hljótum að álykta sem svo að
þannig menn séu ekki kristnir, hvað sem
þeir segja um það sjálfír. Því miður hafa
dæmi um þennan hugsunarhátt alltaf verið
að gerast í mannkynssögunni, ekki síður
meðal svokallaðra kristinna manna en ann-
arra.
En hvers vegna er þetta svona? Hvers
vegna drepa menn og pynda hver annan?
Hvers vegna stendur mönnum alveg á sama,
eða þar um bil, þótt menn svelti til bana
úti um allan heim ef þeir bara geta látið
það eftir sjálfum sér sem þá langar til?
Móðir Teresa segir að við eigum að gefa
þangað til okkur svíður undan, en hver
gerir það? Hver vill liðsinna og líkna þjáðum
manni sem er að veslast upp, ef hann að-
eins er nógu langt í burtu frá okkur? Lík-
lega ekki margir, að Móður Theresu undan-
skilinni og fáeinum eftirbreytendum Krists
sem enginn veit um.
' Og margt af þessu fólki sem er svo
grimmt og miskunnarlaust er í rauninni
besta fólk ef þessar gerðir þess eru undan-
skildar. Við þekkjum margt fólk, kannske
vini okkar, sem hikar ekki við að pretta og
svíkja ef það snertir ekki einstaklinga held-
ur aðeins stofnanir. Hver svíkur t.d. ekki
undan skatti ef hann hefur einhver tök á
því, þótt hann eigi að vita að það kemur
niður á öðru fólki?
Ég sé ekki nema tvær skýringar á því
hvers vegna menn hegða sér eins og þeir
gera. Önnur er sú að maðurinn hafí þróast
frá villidýri og þegar skynsemi hans og út-
sjónarsemi bætist við villta og tillitslausa
hvöt dýrsins til að sjá sem best fyrir sér
og hyski sínu, verði útkoman þessi. Sá
maður sýnir hvorki vægð né miskunn og á
ekki heldur heimtingu á slíku.
Hin skýringin er sú að kenningin um
erfðasyndina sér rétt. Maðurinn sé skapaður
góður en hafí leiðst út í að bijóta gegn vilja
Skapara síns og það brot bletti allt líf hans
og niðja hans upp frá því. Hann vill vel en
mistekst að lifa samkvæmt því sem hann
veit réttast og best. Úrræði hans verða því
iðrun og yfirbót. Hann ber, ásamt öllum
öðrum, ábyrgð á velferð bræðra sinna og
systra og allt þetta fólk á að hjálpast að
við að beijast gegn syndinni og illskunni
og styðja hinn veika og brotlega, enda þótt
því mistakist þúsund sinnum. Hið eina sem
sá er hrasar má ekki er að liggja áfram og
rísa ekki upp. TORFl ÓLAFSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 29. MAÍ1993 3