Lesbók Morgunblaðsins - 23.01.1993, Page 4
„Ég leynist við
Eg þykist vita, að lesendur hafi heyrt Ólafs Dav-
íðssonar getið, hins sérkennilega fræðimanns,
er lifði mikinn hluta starfsævi sinnar í Höfn,
en drukknaði í Hörgá, rúmlega fertugur að
aldri, en hafði þá þegar skilað óvenju drjúgu
Næstkomandi þriðjudag,
26. janúar, verða liðin
100 ár frá fæðingu Valtýs
Stefánssonar, ritstjóra
Morgunblaðsins í áratugi
og brautryðjanda í
íslenzkri blaðamennsku.
Lesbókin minnist Valtýs
sérstaklega á þessum
tímamótum vegna þess
að hann er
upphafsmaður hennar -
og það er gert með því
að birta minningar
Valtýs um Ólaf
Davíðsson. Þessar
minningar skráði Valtýr
1957.
Eftir VALTÝ
STEFÁNSSON
dagsverki á sviði íslenzkra þjóðfræða - auk
þess sem hann hin síðustu ár ævi sinnar
hafði lagt stund á rannsóknir á æðri og lægri
gróðri landsins.
Þjóðsagnasafn hans lá að mestu leyti
óprentað, þar til Þorsteinn M. Jónsson, bóka-
útgefandi á Akureyri, hóf útgáfu þess. En
Davíð Stefánsson frá Fagraskógi ritaði í til-
efni af útgáfu þessari grein um Ólaf Davíðs-
son, móðurbróður sinn, í Lesbók Morgun-
blaðsins (27. október 1935).
Ég varð fyrir því láni, að þessi margfróði,
sannmenntaði og sérkennilegi maður var
kennari minn og leiðbeinandi síðustu árin,
sem hann lifði.
Er hann andaðist með svo sviplegum hætti,
varð hann harmdauði öllum þeim, sem unnu
íslenzkum vísindum og fræðimennsku - en
þeim mun sárar söknuðu menn hans, sem
þeir þekktu hann betur.
Þegar sá sorgaratburður gerðist, var ég
10 ára gamall. Hefí ég valið þann kost, að
miða frásögn þessa við það, hvernig atburðir
og umhverfi komu mér fyrir sjónir á þeim
aldri, því að það, sem ég á annað borð man
frá þeim dögum það man ég, eins og það
hefði skeð í gær.
Möðruvellir í Hörgárdal standa vestan
Hörgár, undir allbröttu, háu Möðruvallafjalli,
eða Staðarhnjúk, þar sem Hörgárdalurinn
er að mestu opinn til austurs út að Eyja-
firði, en gegnt Möðruvöllum, austan Hörgár,
er lágur háls, Moldhaugaháls, er lækkar eft-
ir því sem norðar dregur. Gegnt Möðruvöll-
um, skammt frá árbakka austanmegin,
stendur bærinn Hlöð, en niðri við fjörðinn, í
svo til beina stefnu frá Möðruvöllum um
Hlöð, er hinn fornfrægi staður Gásir, eða
Gæsavík.
Norðar - í dalsmynninu, beint vestur af
Hörgárósum - stendur bærinn Hof, þar sem
síra Davíð Guðmundsson bjó lengi, en Ásláks-
staðir eru rétt austan við Hof, nær ánni.
Ólafur Davíðsson drukknaði á leið frá
Gásum að Möðruvöllum, að kvöldi hins 5.
september 1903. Hann hafði á þeirri leið
komið við á Hlöðum. Þar höfðu menn síðast
spurnir af honum. Með nokkum veginn vissu
varð af hestförunum rakið, hvar hann hafði
farið í ána, nokkuð sunnan við Hlöð. Lík
hans fannst nokkru neðar í ánni, að morgni
hins 7. september.
Þegar hann fór frá Hlöðum, var hann með
stóra grasatínu úr blikki á bakinu. Var tínan
full af gqoti, er hann hafði safnað í Gæsa-
vík um daginn. Mig minnir, að tínan hafi
verið talin 30-40 pund að þyngd. Ólafur hafði
það fyrir sið að skeyta lítt um vöð á Hörgá,
þótti ekki taka því, vegna þess hve áin var
lítil á haustdaginn. En talið er, að byrði sú,
sem hann í þetta sinn hafði á bakinu, hafí
orðið til þess, að hann hafí hrökklazt af hest-
inum, er hesturinn, sem var traustur vel,
steyptist í hyl í ánni.
Þegar þetta gerðist, var faðir minn, Stefán
Stefánsson, kennari og bóndi á Möðruvöllum,
á heimleið af þingi.
Þeir Ólafur og hann voru ákaflega sam-
rímdir, og studdu hvor annan jafnt við vís-
indastörf sem við annað.
Er ég vaknaði um dagmál mánudaginn
7. september, heyrði ég gegnum svefnrofin
heimilisfólkið tala í fjarlægum herbergjum,
með óvenjulegum málhreim, háværar raddir,
sem auðheyrilega voru að tala um einhvern
mikilsverðan viðburð. Ég lagði hlustirnar við,
án þess að hreyfa mig, heyrði orðaskil gegn-
um málandann, að hestur hefði fundizt á
Ásláksstaðatúni. Hvað kom mér það við? En
hvernig stóð á því, að þetta kom nokkrum
við? Ég skauzt fram úr rúminu, fram í gang-
inn, og heyrði þá á máli manna, niðri í eldhús-
inu, sem var í kjallara hússins, að nefndur
var „Sokki“ í þessu sambandi.
Valtýr Stefánsson
Sokki? Ólafur? Hvað hafði komið fyrir?
Nú varð ég að fá fulla vitneskju um þetta.
Sú fregn hafði borizt til Möðruvalla þá á
mánudagsmorguninn, að reiðhestur Ólafs
Davíðssonar, brúnsokkóttur klár, hefði staðið
í túninu á Ásláksstöðum fyrir neðan Hof þá
um morguninn, með hnakk og beizli. En þar
var Ólafur ekki. Var þá brugðið við og sent
til Möðruvalla, til þess að grennslast eftir,
hvort Ólafur hefði náttað sig þar, því þá um
sumarið, sem oftar, var hann jöfnum höndum
til heimilis á þessum tveimur bæjum, að
kalla mátti.
En enginn hafði orðið Ólafs var á Möðru-
völlum, og fór sendimaður frá Hofi við svo
búið.
Ég smeygði mér í fötin, án þess að geta
gert mér það ljóst, hvort ég ætti að verða
hræddur við þessa fregn. - Engan mann
þekkti ég þá ólíklegri en Ólaf Davíðsson til
að fara sér að voða. Mér fannst hann bókstaf-
lega vera sá eini maður þar í sveit, sem
væri fær í allt. Úti gat hann legið, hvar sem
var, án þess að verða misdægurt. Öli vötn
gat hann sjálfur synt. Og öruggur ferðamað-
ur var hann, sem að mínum dómi kunni ráð
við öllu.
En þegar ég kom á fætur, frétti ég, að
móðir mín hefði gert sláttumönnum sínum
orð á engjar, sem voru fram með Hörgá, að
hefja tafarlaust leit að Ólafi.
Hér var sem sé, í augum fullorðna fólks-
ins, alvara á ferðum.
Aðfaranótt fimmtudagsins síðasta hafði
Ólafur verið á Möðruvöllum, en ætlað um
daginn niður í Gæsavík, að safna ölgum á
steinum í ljörunni þar. Hann kom á Sokka
frá Hofi. En Sokki strauk úr Möðruvallahög-
um um nóttina, svo Ólafur frestaði Gæsavík-
urferðinni. Hefði Sokki ekki strokið, hefði
hlið þér sem hulda“