Lesbók Morgunblaðsins - 13.05.1989, Blaðsíða 8

I
GUNNAR GUNNARSSON
Sonnettusveigur um Ziscu og vorið
íslenzkur texti (upphaf): Helgi Hálfdanarson
fl’RwwJbm í Fíot,
og vmflelhg er'Vmf4,re>ts forbt.
§t>m fkevmm fíytpvf mntwr «1u éÍjrfrJ^
v% gímrf: er^iífe f«ngr*r ím i FjPt.6
-Pm ffcatflerljfopf fyffkeíl^ jpa$ Is>t(f r
rét snpm «m flfle fiw &n 8tWsuííí»iri 35> £..
JJr % srfv fdn^mnr íkrfg- mr f1efo(1tr
tgltmvn* rterfte ítun «df' clkjttff/fiádí Ff«r
Ja^ruaK |@| suawftaui wrotfírer Jfeiíwwt^wa,.
m«MÍ MírcBHWS' fjl$e 'ffvæhimð toiemáf $í©ww
flj fyrmm fS>sf
9fjl neeá méinÁW la^ffeef fijffsnn mtnKvtttJifiá
filhmfaeltiyrtkim ef&XkSiwá |®<rT»
flegWiéwmGÍMtf ©| Hímfik tte mhiiéfct•
Sjá, nú er vor, nú vakna skógarblóm,
því veturinn er loksins genginn hjá.
Þú ert svo fijáls og hnarreist eins og ösp!
og allar raunir myrkra daga gleymdar.
Þú bregður glöð á leik og lífsins nýtur
sem lítil hunangsfluga í blómareit.
Og jafnvel hrafnsins krunk þú kallar söng
og kulað næturhúmið skjól sem lykur
um hljóðlát fótspor þín og vinar þíns
í þéttum skógi fram um leynistigu.
Það veiztu glöggt, að þú ein átt hans ást.
Þú lætur þig allt annað einu gilda;
uglunnar vol á jafnvel hlýjan óm;
hver gönguslóð er gæfuvegur rakinn.
Hver gönguslóð er gæfuvegur rakinn,
því gata sérhver liggur beint til þín.
Ó, hvílíkt yndi og heill í mildum maí
að mega faðma þig í skýlum lundi!
Að reika um skógar-rein í vökudraumi
og reisa skýjaborgir fram í tímann
og unnustunni hnýta, meðan húmar
að hljóðri nóttu, sveig af gleymmérei!
Þú, drottning mín, ég krýp og krýni þig
kórónu alls þess bezta í mínu ríki.
Hlustaðu! hve þig hylla þýðir tónar!
Skógur, minn þjónn! og þegn minn, dula nótt!
á þessum stað skal reist mín konungshöll,
já, einmitt hér — á aðeins þessum bletti!
Já, einmitt hér — á aðeins þessum bletti
sem allar vættir hafa sveipað ljóma
af draum og ævintýri. — Þessi tré!
þau teygja fram á vatnið græna skugga!
Hvað þessar endur synda í sælli ró!
Sjáðu, hvað engið vota er gróskuríkt!
Fiðrildi hljóðlaust flögra í sólskininu,
og fölgrá þoka læðist fram um teig.
Hér vil ég sitja sumarlangan dag
og sjónum leiða hvað sem fyrir ber,
láta sem sérhver runni, blað og blóm
sé máli gætt og geti heyrt þinn söng
og glöð í bragði orð mín undir tekið:
í björtum lundi er lítil Paradís. •
Sonnettusveigur
— fímmtán sonnettur
fléttaðar saman
Ljóðaflokk þennan orti Gunnar skáld
Gunnarsson vorið 1912 til unnUstu
sinnar, Franziscu Jörgensen, sem
hann gekk að eiga síðar á því ári.
Seinna ritaði hann ljóðin eigin hendi á bók,
svo sem hér er ljósprentað, en sonur hans,
Gunnar Gunnarsson listmálari, myndskreytti
verkið. Þá bók gáfu þeir feðgar frú Franzis-
cu á silfurbrúðkaupsdegi þeirra hjóna.
Gunnari Gunnarssyni skáldi hefur verið
líkt við karlssoninn í ævintýrinu, sem fór út
í heim og vann kóngsdótturina og ríkið
hálft. Hann hóf skáldferil sinn erlendis og
hlaut þar mikinn frama; en vettvangur háns
var eigi aó síður ísland, íslenzkt þjóðlíf,
íslenzk örlög. Hann skipaði sér ungur í farar-
brodd íslenzkra rithöfunda og bar hróður
íslenzkrar skáldmenntar víða um lönd. Þó
að Gunnar Gunnarsson sé kunnastur löndum
sínum fyrir mikil listaverk á sviði skáld-
sagna, er hann svo vel þekktur sem gott
ljóðskáld, að engum kemur á óvart, þótt á
aldarafmæli hans birtist fagurlega kveðin
ljóð, sem áður voru einungis fáum ættingjum
kunn, ort á ungum aldri af nákomnu tilefni
í einkalífi.
Hins vegar kynnu ýmsir að undrast, hve
hljótt héfur verið um son hans, listmálarann
Gunnar Gunnarsson. Ástæðan til þess, hve
íslendingar hafa átt þess h'tinn kost að kynn-
ast þeim snjalla listamanni, er að nokkru
leyti sú, að hann starfaði framan af ævi
erlendis, enda hlaut hann uppeldi sitt allt
og menntun í Danmörku, þar sem hann átti
móðurætt, en listnám stundaði hann bæði
þar og í París. Hitt skiptir þó ekki minna
máli, að hann hafði sig jafnan lítt í frammi.
Hann sýktist ungur af berklum, átti löngum
við alvarlegt heilsuleysi að stríða og lézt
fyrir aldur fram.
Hér á íslandi hélt Gunnar yngri aðeins
eina sýningu, svo að kunnastur hefur hann
orðið íslendingum fyrir myndskreytingar
með skáldverki föður síns, Fjallkirkjunni.
Hann hlaut mjög góða dóma fyrir verk sín;
til dæmis komst danski listgagnrýnandinn
Falke Bang m.a. svo að orði um sýningu
hans: „Þar er á ferðum listamaður, gæddur
frábærum og fátíðum hæfiieikum." Um
teikningar hans segir Falke Bang enn frem-
ur: „Gunnar Gunnarsson sýnir í þessum
teikningum sínum einstæðan hæfileika til
þess að tileinka sér innsta eðli viðfangsefnis-
ins.“ Þau orð hins danska gagnrýnanda virð-
ast myndir þessarar bókar staðfesta; svo
vel falla þær að ljóðunum.
Þessi ljóðaflokkur, sem skáldið unga kvað
til stúlkunnar sinnar, er hreinræktaður ásta-
róður í síðrómantískum anda, þar sem fögn-
uður ástfanginnar æsku á samleið með feg-
urð náttúrunnar á gróandi vori. Ljóðunum
valdi hann eitthvert hið vandasamasta form
sem um getur, þar sem er sonnettusveigur;
en hann er flokkur af fimmtán sonnettum,
sem fléttast saman eftir fastri og býsna flók-
inni reglu. Sjálft sonnettuformið er af dýr-
ustu gerð, þeirri sem kennd er við ítalska
skáldið Petrarca. Fjórtán ljóðah'num, sem I
hver um sig er fimm öfugir tvíliðar, er skip-
að í tvær ferhendur og síðan tvær þríhend-
ur. Ferhendurnar ríma ekki aðeins inn-
byrðis, heldur og hvor við aðra, þannig að
sama rím er á 1., 4., 5. og 8. ljóðlínu, og
einnig sama rím á 2., 3., 6. og 7. línu; eða
eins og oft er sýnt: a- b- b- a, a- b- b- a;
en getur þó einnig verið nokkuð á annan
veg, til dæmis: a- b- a- b, b- a- b- a. Þríhend-
urnar ríma einnig hvor við aðra, til dæmis:
c- d- c, d- c- d; eða c- c- d, e- e- d.
Sveigurinn fléttast með þeim hætti, að
lokalína hverrar sonnettu verður upphafslína
þeirrar næstu, og eykur það enn á fjölda
samrímaðra orða. En síðasta sonnettan, sú
fimmtánda, er gerð úr upphafslínum allra
hinna í réttri röð. Fyrir bragðið verður
fyrsta lína fyrstu sonnettu einnig síðasta k'na
þeirrar fjórtándu, svo þar lokast sjákur
sveigurinn.
Það liggur í hlutarins eðli, að svo dýrt
bragform setur skáldinu býsna þröngar
skorður um orðaval og krefst á þann hátt
sífelldra afskipta af efni ljóðsins. Enda bera
ýms ljóð af þessu tagi glögg merki þess, að
þau eiga sér tvo höfunda, ef svo mætti
segja; þau eru ort af skáldinu og málinu í
senn. Þegar vel er ort, liggur ekki alltaf í
augum uppi samvinna skáldsins við málið,
eða kannski öllu heldur gh'ma þess við kröfu-
hart form. Og ekki er það á allra færi að
hafa skkt húsbóndavald yfir óvenju ráðríku
bragformi sem Gunnar Gunnarsson virðist
hafa í þessum sonnettusveig.
3
H