Lesbók Morgunblaðsins - 14.01.1989, Blaðsíða 3
N
lesbok
®[l[a!ö][u![M]l]lL]®®[l][i]@[8]
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík. Framkvstj.:
Haraidur Sveinsson. Ritstjórar: Matthías
Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Aöstoð-
arritstjóri: Björn Bjarnason. Ritstjórnarfulltr.:
Gísli Sigurðsson. Auglýsingar: Baldvin Jóns-
son. Ritstjórn: Aöalstræti 6. Sími 691100.
Bílar
Helmingur bíla á íslandi er 10 ára eða yngri. Þetta
og margt fleira kemur fram í ýmsum bílafréttum, sem
Jóhannes Tómasson hefur tekið saman og verður
ásamt reynsluakstri fastur liður í Lesbók.
Forsíöan
heyrir til Ferðablaði Lesbókar að þessu sinni og er frá
framandi slóðum: Kenya, sem er eftirsótt ferðamanna-.
land. Þangað er farið í svonefndar safari-ferðir, sem
byggjast nú sem betur fer á því, að ljósmyndavélin er
notuð í stað byssunnar. Bergþóra Eiríksdóttir fór í
Kenya-ferð og segir frá henni í samtali í Ferðablaðinu,
en sjálf tók hún myndina á forsíðunni af innfasddum
hárgreiðslukonum, sem eru að flétta hárið á Lándu,
ferðafélaga Bergþóru, svo sem tíðkast í Kenya.
Hverfisgatan
á sér litríka sögu, sem Guðjón Friðriksson sagnfræðing-
ur hefur gluggað í og birtist nú fyrsta grein hans um
brennivínsberserki og kotafólk úr þessari götu, sem
kennd var við Skuggahverfíð.
Hjartað
hefur langalengi verið sérstakt viðfangsefni í myndlist,
enda tengdara tilfinningalífi mannsins en önnur líffæri.
Guðrún Þórarinsdóttir hefur athugað málið og hún
bregður upp ýmsum dæmum úr fortíð og nútíð.
STEPHAN G. STEPHANSON
Þorsteinn
Erlingsson
Hann kom í söngdísa sal,
samferða kauphyggjumönnum,
öllum í heimsfrægðar önnum!
Verkfærið velja sér skal —
hljóðfærin lágu þar hrönnum.
Strenghvell og stormrödduð, öll
stórveldi af blundandi hljómum
stóðu þar, glúpin og gjöll:
Hlekkjaðir andar í höll. —
Drengurinn drap við þau gómum.
Losnuðu liðugt og snjallt
leiftrandi raddir að bragði,
hvers konar hljóð var þar falt. —
Höfuðið hristi hann og þagði,
jafnfær, en ósæll, við allt.
Frægðin hans biðjandi beið.
Bara hann þau fjölræmdu noti!
Honum af sérhveiju sveið. —
Hljóðpípu heiman úr koti
greip hann, og gekk sína leið.
Hann fór svo hirðlofsins van —
hristandi af vængjunum böndin,
raddmýkri syngjandi svan,
Villt út um vordrauma Iöndin
leikandi á pípuna Pan.
Stephan G. Stephanson (1853-1927) fæddist
á Kirkjubóli í Skagafirði, en fluttist um tvítugt
vestur til Kanada þar sem hann nam land og
gerðist bóndi og skáld. Hann yrkir í þessu Ijóði
um skáldbróöur sinn á íslandi.
Eru þeir hættir að
kaupa sér föt?
Itímaritinu Sjónvarpsvísi gat ný-
verið að líta auglýsingu með
mynd af skuggalegum, ungum
manni, sem gengur með sólgler-
augu í skammdeginu, enda fæst
hann við skrýtna iðju eftir orð-
anna hljóðan í texta auglýsingar-
innar: „Þar sem þeir verzla föt-
in“. Þessi ungi maður, sem vill endilega líta
út eins og ítalskur mafíoso, „verzlar föt“.
Hann kaupir þau ekki og hann verzlar ekki
með þau og hvað í ósköpunum gerir hann
þá? Við skulum vona að það sé ekki eins
skuggaleg iðja og myndin gefur tilefni til
að halda.
Trúlega er hann ekki með neitt óhreint
í pokahominu. Það er hinsvegar skuggaleg
ifja, sem þeir vinna í auglýsingastofunni,
höfundar þessarar auglýsingar. Þeir hafa
að atvinnu að stuðla að viðskiptum; hafa
menntað sig til þess og era ugglaust með
pottþétt próf uppá vasann frá deild graf-
ískrar hönnunar við Myndlista- og handíða-
skóla íslands, ef ekki eitthvað ennþá mag-
naðra. En þeir kunna ekki vel móðurmálið,
blessaðir mennimir. Sífellt eru þeir að semja
auglýsingatexta, sem eiga að stuðla að sölu;
fá menn til að kaupa eitthvað hjá þeim sem
verzla með vörur. En þeir þekkja samt ekki
merkingarmuninn á þessum tveimur grund-
vallarsögnum i sölumennsku. Þeir kunna
ekki að gera greinarmun á því annarsvegar
að kaupa sér föt og hinsvegar að verzla
með föt. Venjulegt fólk með óbrenglaða
máltilfínningu skilur þennan mun þó mæta
vel.
Þessi auglýsingastofa er ekki ein um að
umgangast móðurmálið með lítilli virðingu.
Trúlegt er að eigandi eða framkvæmda-
stjóri búðarinnar hafí einnig séð og sam-
þykkt textann áður en hann var látinn ganga
á þrykk. í raftækjaverzlun heyrði ég, að
ung stúlka kaliaði yfír hóp fólks í búðinni:
„Era einhveijir hér, sem ætla að verzla
myndlykil?" Og einn af oss hér á Morgun-
blaðinu, lýsti því í blaðinu sínu, að hann
kom við í Leifsstöð og „verzlaði bjór“.
Þetta eins og margt fleira af svipuðum
toga, ber þess merki, að orðaforðinn hefur
tilhneigingu til að verða æ fátæklegri. Trú-
legt er að auglýsingahöfundar og plötusnúð-
ar útvarpsrásanna hafí meiri áhrif á málmót-
un unglinganna en móðurmálskennarar. Það
er hrapallegt vegna þess, að of margir
þeirra, sem sækjast eftir sviðsljósum fjöl-
miðlunar og velgja nú stólana þar, eru ekki
nægilega málhagir. Sumir mundu vilja taka
dýpra í árinni og segja þá bögubósa.
Sameiginleg er þeim málfátæktin og ber-
legast kemur það í ljós, þegar þeir þurfa
að grípa til þess, sem fslenzkan er auðu-
gust af; nefnilega orðum yfir allskonar snjó-
komu. í blaðri útvarpsrásanna og raunar
miklu víðar hjá ungu fóiki, heitir allt slíkt
„snjóstormur". Jafnvel logndrífa verður að
heita snjóstormur og varla er tilviljun, hvað
þetta er svipað enska nafnorðinu snow-
storm. í orðabók fátæktarinnar er ekki til
snjókoma, ofankoma, drífa, hunds-
lappadrífa, fjúk, renningur, skafrenningur,
hríð, blindhríð, bylur, blindbylur og öskubyl-
ur. Það var reyndar dulítið átakanlegt, þeg-
ar einn hinna hressu í útvarpinu ætlaði að
bæta úr þessu. Hann hefur líklega ein-
hvemtíma heyrt um ofankomu og hugðist
grípa til þess í stað snjóstormsins illræmda,
en úr varð niðurkoma.
Það má heita undantekningalaus regla í
viðtölum útvarpsrásanna, að spyrillinn snýr
uppá enskan máta hefðbundinni og æva-
fomri spumingu móðurmálsins, þegar spurt
er um uppruna manns: Hvaðan ertu? Þess
í stað er nú spurt: Hvaðan kemurðu? Það
virðist gilda jafnt um útvarpsmenn og
stjómmálamenn, að þegar einn byrjar að
japla á einhverri fjólu, taka hinir óðar undir.
Stórum minni ástæða er til að kvarta
yfír auglýsingum í blöðum og tfmaritum en
sjónvarpi til dæmis. Það er eins og ákveðin
heimska sé ríkjandi í auglýsingaheiminum
og hún fær fyrst og fremst útrás f sjón-
varpsauglýsingum. Sumar leiðinlegar aug-
lýsing;ar era fluttar svo ótt og títt, ekki sízt
fyrir jólin, að þær hljóta fremur að skaða
þá vöru, sem verið er að auglýsa. Mér koma
í hug til dæmis plötuauglýsingar hljómsveit-
arinnar Síðan skein sól; maður fær grænar
bólur þegar blessaður drengurinn engist og
syngur í hundraðasta sinn: Geta pabbar
ekki grátið? Fyrir fáeinum áram var svo
að sjá, að sumir bókaútgefendur vildu helzt
láta sinn síðasta eyri og meira til í sjón-
varpsauglýsingar fýrir jólin; þeir auglýstu
bókstaflega allt í kaf. Árangurinn varð hins-
-vegar sá, að þeir era mestan part hættir
þessu og auglýsa eins og áður í blöðunum.
í sjónvarpi virðast auglýsingamenn fá
útrás fyrir fjarstæðukenndar hugmyndir,
sem auglýsandinn borgar og er að lokum
velt yfír á neytendur í hærra vöraverði. Þar
er stundum boðið uppá fram úr hófí
heimskulegan samsetning, sem verður ein-
ungis öllum til ama og helzt vildi maður
ijúka til og slökkva á tækinu, meðan leiðind-
in standa yfir. Til dæmis vil ég nefna auglýs-
ingu á Ljóma-smjörlíki, sem einhver veslings
leikari í japönsku gervi er látinn bijóta í
tvennt eftir að hafa engst jrfir því að geta
ekki brotið múrsteina. Þessi ætti skilið imba-
verðlaunin, ef þau væra til.
Sérstakar samúðarkveðjur fá þekktir leik-
arar, sem freistast til að afla sér aukatekna
með flutningi á þvælu, sem ætti að vera
langt fyrir neðan þeirra virðingu að koma
nærri. Oneitanlega hæfír það einum af okk-
ar reyndustu leikuram betur að flytja dra-
matískan texta á leiksviði og fara með hlut-
verk sýslumanns í þáttunum um Nonna og
Manna en reyna að gera nauða hvunndags-
lega kexauglýsingu dramatfska, þar sem
þetta sérstaka auglýsingamannvit nær
þvílíku hástigi, að brestinum í kexinu þegar
það brotnar, er líkt við öskur ljónsins.
Mættum við fá minna að hejrra af þvílíku.
GÍSLI SIGURÐSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 14. JANÚAR 1989 3