Lesbók Morgunblaðsins - 04.06.1988, Page 8

Byggt í
Berlín
rið 1987 var tímamótaár í sögu Berlínar í
fleiri en einum skilningi. Það var ekki nóg
með að íburðarmikil hátíðarhöld í tilefni 750
ára afmælis borgarinnar settu svip sinn á
mannlífíð heldur markaði árið einnig hápunkt
hinnar einstæðu IBA-sýningar, sem telja
má einn merkasta viðburð í byggingarlist
og skipulagsmálum á þessum áratug. Sýn-
ingin er viðamesta tilraun sem gerð hefur
verið á þessari öld til að tengja nýja bygging-
arlist við gamalgróin borgarhverfi.
Á þessari öld hefur skapast ákveðin hefð
í Þýskalandi fyrir slíkum sýningum í formi
nýbygginga, sem reistar hafa verið með það
að leiðarljósi að kynna almenningi nýjustu
hugmjmdir í byggingarlist og skipulagi.
Á fimmtudaginn í næstu
viku verður opnuð í
Ásmundarsal við
Freyjugötu, húsi
Arlatektafélags íslands,
sýning sem hlotið hefur
nafnið „Byggt í Berlín“.
Sýning þessi, sem opin
er frá kl. 14 til 18 alla
daga vikunnar fram til
sunnudagsins 19. júní,
er framlag arkitektatil
Listahátíðar 1988. Á
sýningunni er leitast við
að gera grein fyrir
alþjóðlegu
byggingarlistasýning-
unni í Berlín, sem náði
hápunkti sínum á síðasta
ári. Óhætt er að telja
IBA-sýninguna
merkilegasta viðburð á
sviði ariatektúrs og
skipulagslistar á þessum
áratug og mun hennar
lengi verða minnst. Á
sýningunni er að finna
verk eftir marga af
þekktustu arkitektum
samtímans, boðbera
ólíkra kenninga og
aðferða. Verkin
endurspegla þá gerjun
sem einkennt hefur fagið
á undanfömum ámm,
þ.á m. upphaf, þróun og
endalok hins mjög svo
umtalaða
„Póst-módemisma“.
Eftir PÉTUR H.
ÁRMANNSSON
Fyrri Sýningar
Fýrsta sýningin af þessu tagi var haldin í
borginni Darmstadt árið 1899, en þá var
austurríski arkitektinn Joseph Maria Olbrich
fenginn til að teikna og byggja eins konar
listamannanýlendu í útjaðri borgarinnar. Sýn-
ing þessi markaði hápunkt hins svonefnda
„Jugend-stfls" í Þýskalandi, sem átti sér hlið-
stæðu í Art-Nouveau-stefnunni í Frakklandi
og Skotlandi.
Næst í röðinni var Werkbund-sýningin í
Köln árið 1914, en þar sáu nokkrir af frum-
heijum nútímabyggingarlistar í Þýskalandi
fyrstu verk sín verða að veruleika. Meðal
bygginga á þeirri sýningu má nefna verk-
smiðju þeirrar Walter Gropius og Hannes
Mayer og leikhúsbyggingu expressionistans
Van der Weide.
Árið 1927 var arkitektinum Ludvig Mies
Van der Rohe falið að sjá um undirbúning
svonefndrar Wiessenhof-sýningar í Stuttgart
og fékk hann til liðs við sig flesta helstu
boðbera fúnksjónalismans í byggingarlist. í
þeim hópi voru arkitektinn Hans Scharoun
(höfundur Fílharmóníuhallarinnar í Berlín),
Hollendingurinn J.J.P. Oud, Walter Gropius,
Berlínarborg hefur löngum getað státað sig af vönduðum og falleguni iðnaðar-
byggingum. Einkar vel hefur tekist til við hönnun þeirrar vatnshreinsistöðvar,
sem stendur við Tegel-vatnið í útjaðri borgarinnar. Höfundur hennar er arkitekt-
inn Gustav Peichl.
Gunnlaugur Halldórsson, sem þá var við nám
í arkitektúr við Listaakademíuna í Kaup-
mannahöfn. Á §órða áratugnum stóð hann
sjálfur í hlutverki brautryðjandans sem einn
af fyrstu boðberum nútíma-arkitektúrs hér
heima á Fróni.
Árið 1957 var efnt til nýrrar byggingarsýn-
ingar í hinni niðurlægðu og sundruðu borg,
Berlín, sem ekki var lengur höfuðstaður hins
þýska ríkis. Sýningin nefndist „Interbau" og
viðfangsefni hennar var borg framtíðarinnar.
Á sýningarsvæðinu var hugmyndafræði
nútímaskipulags fylgt út í ystu æsar og alda-
gamalli hefð um samfastar randbyggingar
meðfram borgargötum vísað á bug. Borg
framtíðarinnar var hugsuð sem samsafn
blokka og háhýsa sem stæðu ein og sér með
grænum svæðum umhverfís. Með því að raða
íbúðunum saman í slíkar blokkir var tryggt
að allir íbúamir nytu og sólar og útsýnis í
sama mæli. Með staðlaðri hönnun og með
því að beita nýjum og stórvirkum aðferðum
við framkvæmdir var unnt að spara umtals-
verðar §árhæðir í byggingarkostnaði og kom
það sér vel á þeim tíma, því að í Berlín, eins
og flestum borgum Evrópu, var mikill hús-
næðisskortur á árunum eftir stríðið. Bokkim-
ar á Interbau-sýningunni vora teiknaðar af
mörgum af kunnustu arkitektum þess tíma,
þ.á m. Alvar Aalto, Oscar Niemeyer, Le Cor-
busier, Walter Gropius og Ame Jacobsen.
Höfundur þessa sérkennilega tumhúss
við Friedrichstrasse er arkitektinn
John Hejduk frá New York.Á neðstu
hæðinni er undirgangur fyrir almenn-
ing er tengist göngustíg að húsabaki.
Á efri hæðunum er gert ráð fyrir 10
félagslegum leiguíbúðum.
Brano Taut að ógleymdum Le Corbusier. Á
Weissenhof-sýningunni var áherslan lögð á
samhengið í verkum þessara boðbera nýrra
tíma í byggingarlist og fúnksjónalisminn bor-
in á borð sem samstillt og heilsteypt stefna.
Einn þeirra mörgu sem fór til Stuttgart á
þessum áram gagngert til að skoða hinar
nýstárlegu byggingar var ungur íslendingur,
Fyrr á þessari öld var Prager- torgið eitt af botgarprýðum Berlinar. Hinar
glæstu 19. aldar byggingar, sem mynduðu hringiaga umgjörð torgsins, eyðilögð-
ust allar i síðari heimsstyrjöldinni og nú á tímum er Prager-torg aðeins eyðileg
gatnamót. Einn liður i IBA -sýningunni var að endurskapa fyrri umgerð torgsins
með nútímalegum byggingum. Höfundur þessarar tillögu er arkitektinn Gott-
fried Böhm, sem árið 1986hlaut bin eftirsóttu Pritzker- verðla un í byggingarlist.
Hugmyndin Að Iba
Þó að IBA-sýningin sé að því leyti hliðstæð
fyrri sýningum að fengnir vora færastu arki-
tektar sem völ var á, jafnt innan Þýskalands
sem erlendis, þá er sú hugmyndafræði sem
að baki henni liggur mjög ólík. Því má halda
fram með nokkram rétti að Weissenhof- og
Interbau-sýningamar hefði verið unnt að
byggja í hvaða landi sem var. Báðar risu þær
á óbyggðum svæðum og án þess að nokkur
tilraun væri gerð til þess að tengja nýbygging-
amar sögu og umhverfí þeirra borga sem þær
vora hluti af. Þeim var ætlað að sýna í verki
hvemig beita mætti raunvísindalegri aðferða-
fræði í skipulagi og húsagerð og í því sam-
bandi var staðfræðilegt samhengi bygging-
anna aukaatriði. Þessi afstaða var einkenn-
andi fyrir svonefnda alþjóðahyggju í nútíma-
arkitektúr sem náði hápunkti sinum á því
þrjátíu ára tfmabili sem leið milli Weissen-
hof- og Ingerbau-sýninganna.
Frá upphafi vora markmið IBA-sýningar-
innar margslungnari en fyrri sýningar. f upp-
hafí áttunda áratugarins kom fram tiliaga
um að endurtaka Interbau-sýninguna í Berlín
í brejrttri mjmd. Árið 1977 hóf hópur manna
undir forystu Wolf Jobst Siedler og Josef
Paul Kleihues að beijast fyrir því að hin nýja
byggingarsýning yrði samgróin eldra borgar-
umhverfí fremur en einangrað eyland nýbygg-
inga án eiginlegra tengsla við borgina. Hug-
mynd hópsins var sú að flétta hinn nýja arki-
tektúr saman við vef borgarinnar, að ýta
undir og draga fram í dagsljósið sérkenni
einstakra svæði í borginni og að stuðla að
úrbótum í húsnæðis- og félagsmálum í nið-
umíddum borgarhverfum. Fremur en að
draga upp einangraða mynd af boig framtí-
ðarinnar beindist áhugi hópsins að þvf hvem-
ig flétta mætti saman fortfð, nútfð og framtíð
á skapandi hátt. Reynt skyldi að brúa bilið
sem myndast hafði milli arkitektúrs nýja
tfmans og fortfðarinnar, meðal annars með
þvf að leita nýrra leiða við endumýjun mið-
borga. Afrakstur þessara hugmynda gæti
síðan oiðið öðram þjóðum fyrirmynd. Borgar-
stjóm Berlfnar lýsti sig reiðubúin til þess að
takast á við þetta erfiða verkefni og árið
1978 vora sett sérstök lög þar sem skýrt var
kveðið á um tilgang og fræðileg markmið
hinnar alþjóðlegu byggingarsýningar. Laga-
setning þessi er f stóram dráttum byggð á
þeim markmiðum hópsins sem lýst var hér
að framan og er hún að mörgu leyti einstæð
8