Lesbók Morgunblaðsins - 27.09.1986, Blaðsíða 5

tnaelt fyrir um það við útvarpsstjóra. Pjöl-
margir suðvestanlands höfðu eignast sjón-
varpstæki, er hér var komið sögu, og höfðu
horft á sjónvarp herliðsins í Keflavík um
nokkurra ára bil. Margir létu sér það vel
líka og sáu ekkert athugavert við það, nema
síður væri, töldu sjálfsagt að notfæra sér
þá þjónustu, sem var ókeypis, börðust fyrir
því, og beijast jafnvel enn fyrir því, að
Keflavíkurstöðinni yrði ekki lokað, þótt
íslenskt sjónvarp tæki til starfa. Margir
menntamenn, og aðrir þjóðemissinnaðir,
töldu það þó höfuðskömm að landsmenn
létu sér þetta sæma og ættu ekki einu sinni
annarra kosta völ í sjónvarpsefnum.
Sextíu leiðandi menn í menningarlífi þjóð-
arinnar gengust fyrir fundahöldum gegn
Keflavíkursjónvarpinu og rituðu undir ávarp
til ráðamanna þjóðarinnar til að mótmæla
þessu ástandi og krefjast úrbóta, lokun
Keflavíkúrsjónvarpsins, eða það yrði tak-
markað við vöilinn, sem síðar var gert.
Undir þessum þrýstingi var menntamálaráð-
herra, og honum var það áreiðanlega ekki
óljúft, eins og þessi mál stóðu, og síðustu
mánuðina áður en ísienska sjónvarpið hóf
útsendingar sínar bitnaði þessi þrýstingur
Fyrstur & skjáinn 30. september 1966: Villýálmur Þ. Gíslason útvarpsstjóri.
Kosningasjónvarp & timaskeiði sauðalitanna: Magnús Bjamfreðsson, Eiður Guðnason og fulltrúar stjómmálaflokkanna.
Óskar Gíslason, einn af brautryðjendunum í íslenskri kvik-
myndagerð, réðst til sjónvarpsins i uppbafi og er hér við vinnu
sína.
Útsending í lok fréttatíma. Myndin er tekin í myndstjómar-
herbergi. Á skjánum er Ása Finnsdóttir, fyrsta þula sjón-
varpsins.
Nokkrir starfsmenn fréttastofu sjónvarps snemma á ferli stofnunarinnar: Jón Há-
kon Magnússon, Eiður Guðnason, Sigrún Stefánsdóttir, Emil Bjömsson, Ásthildur
Sigurðardóttir og Þuríður Magnúsdóttir.
á okkur, sem vorum að vinna undirbúnings-
starfíð, og þótti okkur jafnvel vera hrapað
að byijuninni, lengri undirbúningstíma
þyrfti, ef vel ætti að vera. En við það var
ekki komandi. Þá var talið að búið væri að
lofa hreyflngu sextíumenninganna þvi að
aflétta „einokun“ Keflavíkursjónvarpsins
eigi síðar en 1. október þetta haust og við
það varð að standa og var staðið, enda ef-
aði Gylfi Þ. Gíslason, þáverandi mennta-
málaráðherra, aldrei að íslenskt sjónvarp
yrði til sóma, og þá var bara að kasta sér út
í vatnið, og láta reyna á hvort maður kynni
að synda, eða sykki. Við ætluðum að gera
okkar besta.
Þannig voru allar aðstæður til að hefja
sjónvarpsrekstur Ríkisútvarpsins haustið
1966 ankannalegar eða óeðlilegar mætti
helst segja. Bæði skorti faglega reynslu,
þótt nokkurrar kunnáttu hefði verið aflað,
og afstaða fólks til þessa vonarpenings var
mjög tvíbent — miklu fremur tiifinningaleg
en rökræn, og eins og venjulega var tilfinn-
ingalegur málflutningur fremur hávær og
fordómafullur. Ýmsir fylgjendur Keflavíkur-
sjónvarpsins litu svo á að íslenskt sjónvarp
væri sett til höfuðs ameríska sjónvarpinu,
sem bitnaði í blaðaskrifum og manna í milli
á íslenska sjónvarpinu í burðarliðnum og
okkur, sem höfðum gerst svo djarfir að
hefja undirbúning þess. Menn dauðadæmdu
það fyrirfram og kenndu okkur starfsmönn-
unum um að þeir væru að missa spón úr
askinum sínum, þó við værum auðvitað
ekkert andvígari Keflavíkursjónvarpinu upp
og ofan en almennt gerðist, jafnvel vildu
ýmsir í okkar sveit leyfa því að starfa til
þess að fólk sæi muninn, óttuðust sem sé
ekki samkeppnina. En vitaskuld var það
pólitísk ákvörðun að loka Keflavíkursjón-
varpinu, starfsmenn íslenska sjónvarpsins
voru ekkert spurðir um það, enda var það
ekki okkar mál beinlínis.
Ekki voru allir, sem börðust fyrir lokun
Keflavíkursjónvarpsins, og skoðanaand-
stæðingar þeirra uppnefndu þá „menningar-
vita“, tilbúnir að styðja við bakið á þeim,
sem vildu mæta lokun kanasjónvarpsins,
sem margir nefndu svo, með þvi að setja á
stofn íslenskt sjónvarp. Á þeirri tíð var það
nefnilega ekki óalgengt í röðum uggandi
áhrifamanna í menningarefnum, að vera á
móti öllu sjónvarpi, hvaðan sem það kom
og hvert sem því var stefnt, telja það af
hinu illa fyrir menningarlífið og sálarlíf al-
mennings, sem verður eilíft álitamál frá
sjónarhóli sumra. En „raunsæ" gat þessi
afstaða allra síst talist eins sjónvarpsþyrstur
og almenningur var orðinn eftir að hafa
kynnst þessum fjölmiðli „í meinum" svo
árum skipti og vitandi um hve gífurlega
hratt sjónvarpsnotkun breiddist út um allan
heim. Samt var maður á þessum tíma alltaf
öðru hveiju að rekast á hreinstefnumenn á
þessu sviði, sem töldu nánast óþurftarverk
gagnvart íslenskri menningu að koma hér
upp íslensku sjónvarpi, þótt þeir tækju ekki
jafii ótvírætt til orða og andlegur leiðtogi
nokkur, sem lýsti því blákalt yfir að allt
sjónvarp væri „menningarglæpur". Pétur
Guðfinnsson framkvæmdastjóri sjónvarps-
ins komst svo að orði í blaðagrein í fyrra,
þegar hann minntist þess tíma, er menn
voru að spá í íslenskt sjónvarp:
„Ekki er beinlínis hægt að segja að al-
menn bjartsýni hafi þá ríkt um framgang
þess íjölmiðils og töldu margir að engin
leið væri að reka íslenskt sjónvarp vegna
kostnaðar og fámennis."
Magnús Bjarnfreðsson komst einnig svo
að orði fyrir ári:
„Hvorki skorti okkur hrakspár né ráð-
leggingar þeirra, sem betur töldu sig vita,
þegar af stað var farið.“
Þegar Eiður Guðnason leit um öxl til
upphafs íslenska sjónvarpsins, er það hafði
starfað nær áratug, komst hann þannig að
orði:
„Þá voru þeir nefnilega fleiri en færri,
sem töldu íslenskt sjónvarp óráðshjal draum-
óramanna, það yrði aldrei bam í brók.“
Ummæli þessara samstarfsmanna minna,
sem gerst þekktu til við upphaf sjónvarps-
ins, hefi ég heimfært hér til stuðnings því
áliti mínu að fáir spávitringar hafi orðið til
þess opinberlega að spæjœl fyrir sjónvarp-
inu. Ef þeir spáðu beinítnis ekki illa fyrir
þvi, eða grétu „fyrirsjáanlegt lánleysi" þess
þurram táram, þótti þeim í besta falli öragg-
ast að bíða og sjá framan í það. Það mætti
þá segja eitthvað gott um það, ef það yrði
bam í brók. Ég minnist þess er ég kom frá
Bandaríkjunum haustið 1965, þá nýráðinn
dagskrárstjóri við ófætt sjónvarp, að þrír
samstarfsmenn mínir við útvarpið óskuðu
mér til hamingju með starfið, hinir þögðu
allir, minntust ekki á að sjónvarp væri í
uppsiglingu. Það sagði sína sögu.
Þeim mun eftirtakanlegra var að ritstjóri
nokkur hér í bæ, Matthías hét hann og
heitir Johannessen, óskaði mér ekki aðeins
einlæglega til hamingju með nýja starfið,
þegar ég kom heim, heldur var svo jákvæð-
ur að undram sætti á þeirri tíð, þegar
„íslenskt sjónvarp“ mátti helst teljast bann-
orð meðal margra menningarpostula. Hann
kvaðst þess fullviss að íslenskt sjónvarp
ætti eftir að verða einhver veigamesti þátt-
ur þjóðlífsins, hjá því gæti ekki farið jafn
áhrifamikill fjölmiðill og það væri hvarvetna
í heiminum; og uppörvaði mig á allan hátt.
Þetta sagði hann nú strax, sem stýrði öðrum
áhrifamesta fjölmiðli landsins fram að þeim
tíma, og hefði svo sem getað virst afbrýði-
samur út í nýjan keppinaut. En sumir era
alltaf jákvæðir þótt aðrir séu eins lengi
neikvæðir og þeir mögulega geta. „Þú munt
eiga hlut að því að skrá merkan kapítula í
þjóðarsögunni á tuttugustu öld, ef þér end-
ist aldur,“ sagði Matthías og klykkti út með
því „að ekki færi hjá því að fréttastjóri sjón-
varps færi með „ráðherravöld" í krafti
embættis síns“. Ég tók þetta síðasta þá eins
og hvert annað grín, en uppörvun hans var
á við úrtölur og hrakspár heillar „legíonar".
Ég man líka eftir símtali við Sigurð Nordal
í september 1966 þar sem hann kvaðst viss
um að íslenskt sjónvarp gengi vel.
„Falin er 5 illspá hverri ósk um hrakför
sýnu verri“, kveður Stefán G. Ég greindi
stundum að undir hrakspám sumra bifuð-
ust úlfshár öfundarinnar. Þessir hefðu sumir
hveijir, hygg ég innst inni, viljað komast í
þá aðstöðu að vinna við sjónvarp og baða
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 27. SEPTEMBER 1986