Lesbók Morgunblaðsins - 15.03.1986, Side 8

Lesbók Morgunblaðsins - 15.03.1986, Side 8
HALLEYI HEIMSOKN inhvers staðar á jarðkringlunni gerast á hveiju ári svo hörmulegir viðburðir, að þeir sem spá illu í sambandi við halastjömu, verða ömgg- lega sannspáir. Hún getur þess vegna komið, þegar hún vill.“ Á þessa leið skrifaði þýzka skáldið J.P. Hebel árið 1811. En hún kemur ekki, þegar hún vill, heldur samkvæmt nákvæmum útreikningum nú í fjórða sinn. Hún vekur varla lengur angist og ótta, en þó verulega athygli og mikið umtal, enda þótt fæstir jarðarbúar muni líta hana augum. Hin miklu læti í kringum komu frægustu halastjömunnar skýrir bandaríski stjömufræðingurinn Brian Marsden þannig; „Frá sjónarmiði mannsins á götunni er sól- kerfið samsett af Mars, hringjunum um- hverfis Satúmus og Halley-halastjörnunni." Nú er hún enn í heimsókn hin minnstá meðal risastjamanna í geimnum. 27. nóvem- ber sl. fór hún framhjá jörðinni í 93 milljón kílómetra fjarðlægð — mestu jarðnánd við komuna hingað. I byijun janúar fór hún yfir braut jarðar, hinn 9. febrúar kemst hún næst sólu og 14. marz mun gervihnöttur Geimvísindastofnunar Evrópu, Giotto, heilsa upp á hana og þess fundar er beðið með mikilli eftirvæntingu. (Sjá einnig grein um Giotto.) Floti könnunarhnatta verður sendur til móts við Halley-halastjömuna og þ. 14. mars munu menn fá vitneskju sem ekki hefur áður fengist. Nú er þessari frægu halastjömu tekið með eftirvæntingu en áður vakti hún óhug. NýVitneskja Enginn vafi er á því, að stjömufræðingar munu nú öðlast meiri vitneskju en nokkra sinni fyrr um þessa halastjömu, sem birtist jarðarbúum að jafnaði á 76 ára fresti. Sex gervihnettir munu verða á gægjum eftir halastjömunni og bandarísk geimferja átti að fara í sérstaka för hennar vegna í marz, en nú er allt í óvissu þar um vegna slyssins, og í fyrsta skipti í sögunni verður hún skoðuð fyrir ofan gufUhvolf jarðar, sem ella torveldar athuganir. Á jörðu niðri hafa stjömufræðingar úr austri og vestri, norðri og suðri bundizt samtökum um að standa „alþjóðlega Halley-vakt“. Það eru mörg ár síðan það var ákveðið. 835 vísindamönnum frá 47 löndum færði halastjaman gleði gagnstætt því orði, sem af henni hefur farið, og það meira að segja einnig á hinu pólitíska kuldaskeiði síðustu ára. Við §ölda þeirra sérfræðinga, sem beina öllum tiltæki- legum sjónaukum að Halley, bætast her- skarar áhugamanna. Engin halastjama hefur verið rannsökuð jafiilengi og nákvæm- lega og Halley núna, þegar hún kemur í 30. sinn í „heimsókn" hingað, svo vitað sé. En það er heldur enginn vafi á því, að áhugamenn um stjömufrasði, sem búast við svo miklu af komu halastjömunnar, muni verða fyrir verulegum vonbrigðum. Því að í þetta sinn era skilyrðin til að sjá hana með beram augum hin verstu, sem verið Breski stjöm ufræðingurinn Edmond Halley komst að þeirri niðurstöðu við rannsóknir sínar að halastjaman mundi birtastmeð vissu millibili ogskráðimeð þeirri uppgötvun nafn sittá spjöld sög- unnar. Hér ermyndaf honum máluð 1721. hafa síðustu tvö þúsund árin, að því er Ray Newbum, stjömufræðingur í Pasadena, segir. Og Newbum veit, hvað hann syngur, því að hann stjómar hinni alþjóðlegu Hal- ley-vakt ásamt Jiirgen Rahe, prófessor, í Bamberg. SéstKannskiEkki MEÐBERUMAUGUM í bók sinni, „Halley-halastjaman“, vara höfundamir, Gustav Tammann og Phillippe Véron, menn í Mið-Evrópu við því að búast við því að sjá yfirleitt neitt til hennar með beram augum. Almenningur muni verða fyrir vonbrigðum af öllum þessum látum út áf Halley. Og bandaríski halstjömufræðing- urinn Joe Laufer viðurkennir í tímaritinu „Life“, að lesendur muni geta séð Halley bezt á sjónvarpsskermum, „þegar gervi- hnettimir fara að senda myndir sínar til jarðar". En þessar viðvaranir gátu þó ekki komið í veg fyrir það, að Halley-halastjaman yrði að „stjömu" og þá fyrst og fremst í Banda- ríkjunum. En það var þó ekki fróðleiksfýsn og eftjrspum eftir nýjum upplýsingum um Halley, sem kom henni á markaðinn. Hið bandaríska „Time“ birti grein undir fyrir- sögninni „Að hagnast á halastjömu“ og var þar haft eftir forstjóra. „General Comet Industries", að hér væri um að ræða hið „himneska afbrigði af ólympíuleikunum". Hann kvaðst hafa stofnað fyrirtæki sitt „til gamans" með „halastjömuhlutabréfum", sem kostuðu $9,95 hundrað stykki („endur- greidd 29. apríl 2061“). Síðan vora fram- leiddar „halastjömu-töflur" með jógúrt- bragði og sólblómakjama. En úr þessu gríni varð fyllsta alvara, og þessir halastjömu- kaupahéðnar búast við því, að velta fyrir- tækisins muni nema um 500 milljónum dollara í Bandaríkjunum einum. í Ljóma Halans Bókaútgefendur freista gæfunnar að sjálfsögðu einnig í ljóma halans. í Bandaríkj- unum hafa komið út yfir 30 bækur af þessu tilefni og um 10 í Þýzkalandi. Og þá láta framleiðendur og seljendur sjónauka ekki sitt eftir liggja. Mikil eftirspum er eftir skemmtiferðum með skipum og flugvélum á suðurhveli jarðar, þar sem Halley mun sjást greinilega hátt á himni frá því síðast í febrúar fram í apríl eftir myrkur. Þegar í ársbyijun 1985 var uppselt í sjóferð með bandaríska stjömufræðingnum Carl Sagan. Um 80.000 japanska halasljömu-pílagríma á að vista í tjaldborg í Mið-Ástralíu nálægt hinum fræga Ayer’s Rock. Halley-halasljaman átti mestan hlut' að máli bæði hvað það snertir að skapa ótta manna við halastjömur og hina stjam- fræðilegu heimsmynd nútímans. Elztu heim- ildimar og hinar áreiðanlegustu era frá Kína. Koma Halley-halastjömunnar var skráð mjög nákvæmlega þegar árið 240 f.Kr., því að í ríki miðjunnar var litið á halastjömur sem örlagatákn. Næstelztu vitnisburði um komu Halleys er að finna á leirtöflum frá Babylon. Þær staðfesta ferðir hennar á áranum 164 og 87 f.Kr. GiottiMálaði Hana Fyrstur Nákvæmar heimildir er ekki að finna á hinum kristnu Vesturlöndum fyrr en miklu seinna. Meira að segja kom helgisagan um jólastjömuna ekki til skjalanna fyrr en á miðöldum — um Betlehemsstjömuna. FVrstu jólastjömuna í mynd halastjömu málaði ít- alski listmálarinn Giotto di Bondone í byrjun 14. aldar í veggmynd í Scrovegni-kirkjunni í Padua. Sennilega var Giotto undir áhrifum af komu Halley-halastjömunnar 1301, þeirr- ar sem gervihnöttur með naftii hans stefnir nú til móts við úti í geimnum. Þegar óvenjulega björt halastjama birtist á himni árið 837, leit Lúðvík keisari hinn frómi, sonur Karls mikla, ekki á hana sem neinn gleðiboðskap, heldur sem illan fyrir- boða. Þá kom Halley-halastjaman nær jörðu

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.